Η χαρά των παιδιών

Τόσες γιορτές και πανηγύρια πια, λες και θα καλοκαίριαζε την επόμενη των Χριστουγέννων, ενώ επισήμως χειμωνιάζει. Και να λείπει κάτι συνεχώς, η γιαγιά, ή απλώς η εμπιστοσύνη προς το ανθρώπινο γένος. Πόσο δύσκολο να ευχαριστηθούμε εμείς οι δυτικοί. Μελαγχολούμε μέσα στην αφθονία. Απαράδεκτοι. Σκεφτείτε τί τραβάει τόσος κόσμος για να φτάσει στις ευρωπαϊκές ακτές, για να μελαγχολεί παρέα.

Βγαίνω βόλτα να με χτυπήσει αέρας στο πάρκο, να συνέλθω από την κραιπάλη του πακέτου και της πιατέλας, αλλά πού να βρεις ησυχία: έχει έρθει το ενιαύσιο παζάρι, ευτυχώς αραιωμένα φέτος περίπτερα, τραινάκια κούνιες, αυτοκινητάκια, ό,τι μπορεί να εγγυηθεί φτήνια και κακογουστιά. Διασχίζω μουτρωμένη τη φωτεινή αλέα, αποφασισμένη να σνομπάρω τα πάντα, με καθυστερεί το πλήθος. Ένα παιδάκι σκυμμένο στα παιχνίδια διαλέγει με τις ώρες, ενώ η μαμά του παζαρεύει ήδη με τον πωλητή. Μετανάστες μαμά και πωλητής, αλλά από άλλες χώρες, αναγκαστικά ελληνικά συνεννοούνται. Χωρίς να θέλω με πιάνει ενδιαφέρον για την επιλογή του παιδιού, έχει τόσο σοβαρό ύφος, σα να παίζεται κάτι πολύ σημαντικό για τη ζωή του ανάμεσα στα κουτιά με τις πλαστικούρες. Σκύβω κι εγώ άθελα μου, τον βλέπω να σηκώνει αποφασιστικά ένα κουτί απ’ αυτά που είναι σα βιτρινούλες, πλαστικό μπροστά, χαρτόνι πίσω, να το δείχνει στη μαμά του.

-Αυτό!

-Είσαι σίγουρος; Εκείνη έχει τις αμφιβολίες της

-Ναι, επιμένει χαμηλώνοντας με σοβαρότητα τα μακριά του τσίνορα.

Η μαμά αναστενάζει. Εγώ αγωνιώ, θα το πάρει το παιχνίδι;

-Τι είναι; Υποκύπτω στον πειρασμό να ρωτήσω.

Το σηκώνει και το δείχνει.  Χελωνονιντζάκια.  Υπάρχουν ακόμα! Άρεσαν τόσο στα παιδιά μου, νόμιζα όμως πως είχαν ξεπεραστεί. Ακόμα κρατάνε.

Η μαμά πληρώνει, κι απομακρύνεται με το θησαυρό αγκαλιά, μέσα στη χαρά. Πλησιάζει ο επόμενος πελάτης, κοριτσάκια κι αγοράκια με τα μάτια λαμπερά, όλο λαχτάρα, ρουφώντας την ατμόσφαιρα της γιορτής, με τις επιθυμίες έτοιμες να εκδηλωθούν. Α, η χαρά των παιδιών τι όμορφη που είναι!

Θυμάμαι, ο πατέρας μου με πήγαινε σε παρόμοιο πανηγύρι πάγκων όταν ήμουν πολύ μικρή, κι η ευτυχία να του τραβάω το χέρι και να του δείχνω παιχνίδια, αφήνοντας το φως να με ζεσταίνει. ήταν από τα ωραιότερα πράγματα στη ζωή μου. Έφτασαν ως εδώ με μύρια βάσανα οι γείτονες μας, αλλά βρήκαν το σωστό λιμάνι. Μια αλέα με πάγκους φωτισμένη στη χειμωνιάτικη νύχτα, η ευρωπαϊκή μας αγκαλιά, ο θησαυρός μας.

Πέρασμα από τη Νεβάδα

-Φτάσαμε και στο Λας Βέγκας, παρατήρησε ένα βράδυ  ο ταξιτζής καθώς έστριβε αργά και βασανιστικά από το Σύνταγμα στην Πανεπιστημίου. Πραγματικά, με τόση ένταση σε λούζουν τα φώτα εκεί μπροστά στα δυο κομμάτια του αριστοκρατικού μας πεζόδρομου, που μεταφέρεσαι νοερά σε άλλους πλανήτες, ή έστω σε άλλο ημισφαίριο, έτοιμος για τρέλες σε καζίνο. Μόνο που κρατάει πολύ λίγο η ψευδαίσθηση, όσο κι αν κινούνται σημειωτόν τ’ αυτοκίνητα, όσο κι αν καθυστερούν, κάποια στιγμή προχωρούν παρακάτω, φτάνουν μπροστά στην αθηναϊκή τριλογία (τριλογία -τριλογία, σ’ έπνιξε η πολυλογία) όπου ήδη το πράγμα σκοτεινιάζει, μη νομίζετε ότι θα σωθείτε κοινωνικά αγαπητοί αδελφοί Χάνσεν, όπως σας έδιωξαν κάποτε από το Πολυτεχνείο ως ετερόχθονες, έτσι και τώρα τα έργα σας πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι ανήκουν σε μια ενδιάμεση ζώνη, ούτε πολύ χάι, ούτε πολύ μπασκλάς, μια στιγμή αμηχανίας όπου ταχύνουμε το βήμα μας, τι είναι αυτά εδώ ρωτούν οι τουρίστες και οι ντόπιοι δεν πολυξέρουν. Οπότε στο σημείο αυτό τα φώτα αραιώνουν, υπάρχει μάλιστα μια ολόκληρη σειρά χαλασμένη και ύστερα αραιώνουν περισσότερο, δεν μοιάζει και με φάτνη η Ακαδημία Αθηνών, να της βάλουμε λίγο φωτεινό σανό, να αναδειχθεί κάπως, μένει λοιπόν εκεί μετέωρη μεταξύ φτωχών και πλουσίων που προσέχουν να μην πάνε κάτω από το Ρεξ, αν και ήδη εκεί βρίσκονται έξω από τα νερά τους. Κι ακόμα παρακάτω οι φωτεινές γιρλάντες εξαφανίζονται τελείως, μένουν σεμνές μέδουσες κρεμασμένες στους στύλους, έτσι ως την Ομόνοια, πάει και το Λας Βέγκας και η τρέλα στο Καζίνο, άλλη φορά.

Έχει αμεσότητα κι ενδιαφέρον αυτή η ξεκάθαρη οριοθέτηση του πάνω τμήματος της πόλης από το κάτω. Ξεχαστείτε λίγο με τις γιορτές, μας λέει η δημοτική φωτοχυσία, ελάτε στο Σύνταγμα να δείτε τη νύχτα φτιαγμένη μέρα στην κεντρική πλατεία της πόλης, στριμωχτείτε και μποτιλιαριστείτε, είναι το φετινό τρεντ, αλλά μην περιμένετε να σας πάει και μέχρι την Ομόνοια όλη αυτή η αρχοντιά, μην αφήσουμε πια και να μας πάρει από κάτω η γενναιοδωρία και το πνεύμα των Χριστουγέννων. Καθώς αργά θα κατεβαίνετε προς την σκοτεινή γαστέρα της πόλης καλόν θα είναι να προσγειώνεστε σιγά σιγά στην κοινωνική πραγματικότητα και την γενικότερη ανάγκη για οικονομία στο ρεύμα. Γι αυτό καλύτερα στρίψτε προς βασιλίσσης Σοφίας, πίσω στα προάστεια που τα ξέρετε, η πόλη κρύβει απογοητεύσεις.

 

 

Οχι άλλη γοητεία

 Δεν έχει καθόλου προσωπική γοητεία ο νέος ηγέτης του ΚΙΝ.ΑΛΛ., απεφάνθη φίλη μου και συμφώνησα μαζί της. Πραγματικά, να κάτι που δεν είχα συνεκτιμήσει στα προσόντα του συγκεκριμένου. Μα καμία, τίποτε; Δώσε του μια ευκαιρία όμως, της είπα, μπορεί κάτι να βρεθεί στο μεταξύ, όταν τον γνωρίσουμε καλύτερα, όταν τον συνηθίσουμε. Θυμήθηκα τις ωραίες εποχές με τα περιοδικά ποικίλης ύλης που τα πληρώναμε μάλιστα, όχι όπως τώρα που μας παρακαλούν οι εφημερίδες να τα πάρουμε τζάμπα, «ήπιαμε καφέ με τον Ανδρέα» ή «στην κουζίνα της Μαρίκας Μητσοτάκη». Αλλά κυρίως τις εκδηλώσεις λατρείας προς το πρόσωπο πολιτικών που έπρεπε να είναι σώνει και καλά γοητευτικοί. Και που δεν ήταν. Ενα σωρό από δαύτους, από τα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι, πάσχιζαν να γίνουν γοητευτικοί και δεν τους έβγαινε.

Κάπως το έχουμε ξεπεράσει νομίζω αυτό το στάδιο, αλλά όχι εντελώς. Περάσαμε και κρίση. Κι όμως ακόμα αναζητάμε να γοητευτούμε, υποσυνείδητα ίσως, ή προεξοφλούμε ότι κάποιος αληθινά γοητευτικός πολιτικός έτσι και εμφανιστεί θα σαρώσει μόνο με τη σκέτη γοητεία του. Και σαν λαγωνικά ψάχνουμε να τον ανακαλύψουμε πρώτοι απ’ όλους, πού να βρίσκεται αυτό το θαύμα, αυτό το ακαταμάχητο ον που θα φέρει τα πάνω- κάτω στην πολιτική ζωή, που θα μας βγάλει από τις επαναλήψεις;

Η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας υπάρχει ένα είδος γοητευτικής πανσπερμίας. Κυκλοφορεί πολλή γοητεία στο θέατρο, αρκετή στο διαδίκτυο, κάμποση στα βιβλία, άφθονη στη μουσική, στα κοινωνικά δίκτυα, στο σινεμά, ακόμα και στις επιστημονικές ομιλίες. Γοητευτικοί καθηγητές μάς μιλούν για γοητευτικά θέματα, γοητευτικοί ηθοποιοί παίζουν γοητευτικούς ρόλους και τα μέιλ μας κατακλύζονται από γοητευτικές προτάσεις. Δεν ξέρεις σε ποια γοητεία να πρωτοϋποκύψεις. Οι δυνατότητες έκφρασης δεν ήταν ποτέ πριν τόσο πλούσιες και ποικίλες. Γιατί να πρέπει να είναι και οι πολιτικοί γοητευτικοί;

Ας προσπαθήσουν να είναι κυρίως αποτελεσματικοί και όσο γίνεται λογικοί, να εξηγούν, να πείθουν με επιχειρήματα απευθυνόμενοι στην ψυχραιμία που ευελπιστώ εγώ τουλάχιστον να αποκτήσω, αν δεν τη διαθέτω. Και μάλλον δεν τη διαθέτω, έχοντας μεγαλώσει σε εποχές πολιτικών παθών όπου έπρεπε να είσαι οπαδός και πιστός σαν μέλος θρησκείας, έχοντας καθυστερήσει δεκαετίες λόγω χούντας να νιώσω την ανάγκη ψυχραιμίας. Αλλά πλέον, με τόση γοητεία περιρρέουσα που απευθύνεται στην προσωπική ματιά μου, λέω πως δεν τη χρειάζομαι και στους πολιτικούς τη γοητεία. Φτάνει, δεν τα πήγαμε καλά ώς τώρα με τους γοητευτικούς. Ας μην πασχίζουν να μας γοητεύσουν άλλο.

Να δω τον Πάπα

 Ηθελα να δω τον Πάπα, αλλά δεν τον πολυέδειχναν. Λίγες σκηνές βρήκα. Ο Πάπας χάιδεψε παιδικά κεφαλάκια πίσω από τα κάγκελα, αγκάλιασε όσους ήθελαν να τον αγκαλιάσουν. Κοντό το κάγκελο, επέτρεπε αγκαλιές, στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Λέσβου.

Ενας πρόσφυγας ανέβηκε στο βήμα, εκεί που γινόταν η επίσημη υποδοχή και είχαν πάει υπουργοί και ιερείς, γραμματείς και φρουροί, και μίλησε με φόντο τις καλύβες του ΚΥΤ δίπλα στη θάλασσα. Ο Πάπας, άτομο πολύ επίσημο, καθόταν δίπλα του σε μια πολυθρόνα και τον άκουγε. Ο ομιλητής είναι από το Κονγκό, έναν χρόνο τώρα στην Ελλάδα, με τα δυο παιδιά να περιμένει. Συγκλονιστική η έστω στιγμιαία συνύπαρξή τους. Ευχαρίστησε τον Πάπα για τη βοήθεια, αρωγή το μετέφρασαν στα ελληνικά. Την έχουμε μάθει καλά την αρωγή, έστω κι αν δεν καταφέρνουμε να βρίσκουμε μια χαραμάδα διαφυγής από το σύστημα με τα κάγκελα, στο στρατόπεδο της Λέσβου, στο τείχος του Εβρου και στα άλλα μέρη της Ευρώπης που έχουν βαλθεί να τειχίζονται.

Ολα αυτά έγιναν στο πλαίσιο μιας εθιμοτυπίας που φαίνεται ότι ο ίδιος ο Πάπας Φραγκίσκος καθιερώνει. Χορωδία προσφύγων τραγούδησε σπιρίτσουαλ, εκεί στον καταυλισμό. Χαιρετισμοί Προέδρου της Δημοκρατίας και υπουργού Εξωτερικών, αναφορές γεμάτες ευγένεια και αναγνώριση, αλλά κυρίως αυτή η άτυπη και απολύτως πρωτότυπη επαφή με τους ικέτες της Ευρώπης. Αγκαλιές, αγγίγματα και λόγια πολύ αντίθετα στο πνεύμα προσφυγοκυνηγιού που επικρατεί πολιτικά όλο και πιο έντονα στην Ευρώπη. Λόγια ενός ανθρώπου που δεν φοβάται να εκδηλωθεί αντίθετα στο ρεύμα. Θα χάσει οπαδούς; Μα η χριστιανική πίστη δεν έχει στο βάθος της κηρύγματα αγάπης και συμπόνιας; Θα επηρεάσει τους πιστούς; Ή απλώς θα καθιερώσει μια μικρή τελετή εξιλέωσης των καθολικών λίγο πριν από τα Χριστούγεννα;

Ακόμα κι έτσι, αυτό το τελευταίο να συμβεί, ακόμα κι αν οι Πολωνοί, ας πούμε, που χτίζουν τείχος για να σταματούν τους πρόσφυγες, δεν επηρεαστούν καθόλου από το κήρυγμα του Πάπα και συνεχίσουν απτόητοι να υψώνουν το τείχος τους, βάλουν ωστόσο στο πρόγραμμα μια μέρα βαθιάς ενόχλησης από τις ίδιες τους τις πράξεις, κέρδος είναι.

Αν έβρισκαν τρόπο να ανοίξουν μια χαραμάδα αληθινής υποδοχής προς τιμήν αυτής της εθιμοτυπίας, θα ήμασταν όλοι κερδισμένοι, έστω κι αν αργήσουμε να το καταλάβουμε.

https://www.efsyn.gr/stiles/triti-matia/322642_na-do-ton-papa

Η γειτονιά μου

Η γειτονιά μου δεν είναι στο κόκκινο με τον κορωνοϊό. Παρά τις τρομερές αφίσες που κοσμούν τους ταλαίπωρους τοίχους της, με διάφορα σαλπίσματα ανυπακοής και μακροσκελείς εξηγήσεις, γιατί το εμβόλιο δεν πρέπει να το κάνουμε, και γιατί η μάσκα είναι χούντα, στολισμένες με σβάστικες, μπότες και άλλα χιτλερικά, παρόλη αυτή την ενορχηστρωμένη προσπάθεια να μας ριζοσπαστικοποιήσουν σώνει και καλά, ο κόσμος στους δρόμους κυκλοφορεί με μάσκα. Το βρίσκω κάπως υπερβολικό, αλλά τελικά μου συμβαίνει κι εμένα όταν βγω από το ένα μαγαζί και κρατάω τσάντες και ετοιμάζομαι να μπω σε άλλο, η μάσκα μένει στο πρόσωπο μου. Κι όταν βλέπω μανάδες με τα παιδιά τους μασκοφορεμένα, ντρέπομαι λίγο κι αν δεν φορώ μάσκα εκείνη τη στιγμή, ψάχνω και βάζω. Είμαστε φαίνεται πολύ συντηρητική γειτονιά και υπάκουη, άδικα ξοδεύουν τα λεφτά τους οι διάφοροι αλιείς ψυχών τε και ψήφων ταπετσάροντας με εκατοντάδες αφίσες κάθε δεύτερη μέρα, όλο και καινούργιες, όλο πιο προκλητικές φράσεις επινοώντας, τους ταλαίπωρους τοίχους.

Η γειτονιά μου είναι ακόμα ανάμεσα στην υποβάθμιση και στην αναβάθμιση. Δεν ελπίζω να συναντήσω στο δρόμο τυχαία παρά μόνο τις τρεις φίλες που μένουν εδώ κοντά, οι άλλοι, οι φίλοι οι παλιοί, έχουν από καιρό μετακομίσει στα προάστεια. Ξέρω ότι και στο κέντρο να πάω, και συνεχώς πηγαίνω, δεν θα δω γνωστούς, η Αθήνα είναι για μένα σαν ξένη πόλη. Αν ήταν και λίγο πιο όμορφη θα περνούσα ωραία, αν έμενε έστω όπως ήταν παλιά. Τότε που μπορούσες να χαρείς μια βόλτα από την Πατησίων ως το Σύνταγμα και να μη σε πιάνει κατάθλιψη. Τότε, θυμάμαι καλά, γκρίνιαζα και κριτίκαρα τα πάντα ζητώντας ακόμα καλύτερες συνθήκες, δεν φανταζόμουν ότι σαράντα χρόνια μετά θα νοσταλγούσα τη φάση εκείνη. Γι αυτό πρέπει κανείς να χαίρεται αυτό που έχει, αλλά αυτή η σοφία δεν περνά το δέρμα μας.

Λένε πως έγινε της μόδας η γειτονιά, πως εγκαθίστανται πολλοί Ευρωπαίοι και  νέα ζευγάρια. Μάλιστα, οι άνθρωποι ανωτέρων τάξεων που έρχονται φοβούνται ακριβώς αυτό που κάνουν, τους ανθρώπους ανωτέρων τάξεων που έρχονται.  Δεν αρέσει σε κανέναν η μαζικότητα, εκτός κι αν ελπίσει να κυβερνήσει τις μάζες.  Έχουμε πάντως τους ριζοσπαστικοποιητές που αγρυπνούν, σήμερα μας προτρέπουν «να μάθουμε να κλωτσάμε» έτσι γενικώς και αορίστως. Ίσως  φταίει η έλλειψη γηπέδων ποδοσφαίρου για όλη αυτή την άχρηστη επιθετικότητα. Τα πεζοδρόμια δεν χωρούν να κλωτσήσεις τίποτε, μπορεί να βρεθεί το πόδι σου απέξω και να στο πατήσει αυτοκίνητο. Οπότε, προσέχουμε γενικώς.

 

 

 

Τρίτη δόση

 Στο Κέντρο υγείας Αλεξάνδρας που ήρθα για την τριτη δόση, έχει πολύ κόσμο, κυρίως γριές που περιμένουν, και πιάνουν κουβέντα, μερικές πολύ ηλικιωμένες, θα πρέπει να έχουν χρόνια να βγουν. Κάτι ρούχα παλιομοδίτικα, βήματα διστακτικά. Μια με στραβοπατημένα παπούτσια σέρνεται κυριολεκτικά, κοιτάζει γύρω της αβέβαιη, δικαιούται να καθίσει; Καθήστε, της λέει μια νοσοκόμα που περνά βιαστικά, καθήστε, μην στέκεστε όρθια. Πηγαίνει και κάθεται, η πλάτη δεν ακουμπά στη ράχη της καρέκλας, είναι σε ετοιμότητα, να σηκωθεί αμέσως.

Γυναίκες, πολλές γυναίκες. Κυρίως γυναίκες, κυρίως ηλικιωμένες, κυρίως ταλαιπωρημένες. Φαίνονται στην ηλικία αυτή μαζεμένες στα σώματα οι χειρωνακτικές δουλειές που για χρόνια τις ταλαιπώρησαν. Παραμορφωμένα τα σώματα από το μόχθο, σκυφτά, στραβοχυμένα. Πόδια πρησμένα σε φτηνές κάλτσες. Άσπρη ρίζα μαλλιού σε βαμένα κεφάλια. Ανάμεσα τους μερικές καλοβαλμένες, περιποιημένες, με τα σκουλαρίκια τους και την πολυτέλεια του ίσιου ή σχεδόν ίσιου κορμιού στα γεράματα. Της βαφής που καλύπτει τη ρίζα, της καμπαρντίνας που μισανοίγει για να δείξει την καρό φόδρα αλά Μπάρμπερις, ίσως και γνήσια Μπάρμπερις.

Στην Ελλάδα πάντα η κοινωνική όψη των ανθρώπων προκαλεί ανάλογη συμπεριφορά. Οι δικαστές και οι γιατροί αμέσως παίρνουν τόνο συγκατάβασης έως και επίπληξης όταν μιλούν σε λαϊκούς φτωχούς ανθρώπους. Σα να τους μαλώνουν που σπαταλούν το χρόνο τους, τους απευθύνονται αυστηρά στον ενικό. Όμως εδώ, σε αυτό τον προθάλαμο του εμβολιαστικού κεντρου, λες κι έχουν πάρει ειδική εκπαίδευση, είναι ευγενικοί με όλους κι όλες. Υποδεικνύουν σε όλους να καθίσουν, καθησυχάζουν τους πάντες καθώς βιαστικά διασχίζουν κάθε τόσο τη γεμάτη αίθουσα και φωνάζοντας ονόματα αναζητούν τους δικαιούχους του εμβολίου.

Οι γέροι είναι λιγότεροι από τις γριές, περπατούν όλοι πιο σίγουροι, έχουν κάποιον μαζί τους οι περισσότεροι. Χάσμα κοινωνικό των δυο φύλων. Υπάρχουν και νέοι ανάμεσα μας, ανάμεσα, για τη δεύτερη δόση. Μπράβο αγορι μου, λέει μια σε έναν νεαρό. Οι γιατροί μπαινοβγαίνουν, φωνάζουν ονόματα, παίρνουν ιστορικά, εμφανίζεται και μια οικογένεια ξένων, μουσουλμάνων, θα εμβολιαστούν κι οι τρεις μαζί. Με την ίδια ουδέτερη ευγένεια που μπορεί να είναι απλώς έλλειψη αγένειας, τους καλωσορίζουν και τους καθοδηγούν κι αυτούς, που είναι πιο χαμένοι κι αβέβαοι απ' όλους

Είμαστε εδώ όλοι ίσοι απέναντι στην ίδια φροντίδα, στην ίδια προσφορά, στην ίδια νίκη των ανθρώπων, τόσοι αζήτητοι ισως άνθρωποι, μόνοι, ξεχασμένοι, κι άλλοι κουρασμένοι, άμαθοι σε φροντίδες, αμήχανοι. Όλοι αδιακριτως. Βουρκώνω διότι έχω γίνει πολύ ευσυγκινητη, με κοιτάζει η γιατρός που ρωτά το ιστορικό. Δεν έχω τίποτα. Είμαι καλά. Ευχαριστώ. Κοινώνησα, στην καλύτερη στιγμή της κοινωνίας. Πήρα το σώμα και το πνεύμα του αληθινού θεού της, επιστήμη και μαζί ισότητα. Χρυσό δοντάκι, που μας έλεγαν όταν ήμασταν παιδιά. Αυτή είναι η εκκλησία μου. Ουφ, συγγνώμη για τα δάκρυα… είναι ιερή στιγμή, πώς να το κάνουμε;

Επικίνδυνοι διάλογοι

 Εχασα την απευθείας μετάδοση του περίφημου διαλόγου Ελληνα πρωθυπουργού - Ολλανδής δημοσιογράφου, έτσι δεν μπορώ να αγανακτήσω ή να προσβληθώ ή να θυμώσω με κάποιον από τους δυο ή και με τους δυο. Μου μένουν κάποιες απορίες άσχετες με το τόσο ενδιαφέρον αυτό σόου, σχετικές με κάτι τίτλους δύσκολων ρεπορτάζ, στο «Σπίγκελ» ας πούμε, με δημοσιογράφους ντυμένους ψαράδες και άλλες τέτοιες εξωτικές μεθόδους, που εμείς εδώ δεν τις καταδεχόμαστε, γιατί ψαρεύουμε το καλοκαίρι αληθινά ψάρια στις ωραίες μας θάλασσες. Κάτι ειδήσεις για ειδικές μονάδες ελληνικού και κροατικού στρατού, που κανονικά είναι εκπαιδευμένες στην αντιμετώπιση χούλιγκαν και εμπόρων ναρκωτικών, ωστόσο κατά τους παράξενους αυτούς δημοσιογράφους ασχολούνται μυστικά με το να απωθούν πρόσφυγες που προσπαθούν να ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα. Ολ’ αυτά είναι λιγότερο συναρπαστικά από τις λεπτομέρειες της ζωής μιας Ολλανδής στην Υδρα, οπότε δεν επιμένω.

Η συζήτηση βάθυνε στο μεταξύ πολύ, ανοίχτηκε σε αναλύσεις για το πώς είναι σωστό να απευθύνεσαι σε ηγέτες κι αν το στιλ Φαλάτσι μπορεί να το αναβιώσει η πάσα μία, αλλά άφησε πίσω της θέματα όπως τι ακριβώς συμβαίνει στα σύνορα της Ευρώπης. Γιατί, εκτός από ψαράδες, θα πρέπει οι αμετανόητοι ρεπόρτερ να ντύνονται και κυνηγοί στα σύνορα Λευκορωσίας - Πολωνίας (ουφ, ευτυχώς δεν είναι η Ελλάδα αυτή τη φορά) για να παρακολουθήσουν μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν με πολιτική λευκορωσική ενθάρρυνση ως πολιτική απειλή και εκδίκηση εναντίον της Ε.Ε.

Ισως καλύτερα να μην παραερευνούμε ούτε να πολυσυζητάμε τι θα μπορούσε να έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ενωση πέρα από το να απαγορεύει κάθε είδους μετανάστευση τόσα χρόνια και να υποκύπτει μόνο σε στιγμές ακραίας καταστροφής, όταν αισθάνονται οι πολιτικοί της ότι για λίγο μπορεί να γείρει προς συναισθήματα ανθρώπινης αλληλεγγύης η πλάστιγγα του φόβου.

Ισως είναι επικίνδυνο να μιλάμε πια για τη δυνατότητα των Ευρωπαίων να δεχτούν επίσημα κάποιους πρόσφυγες και μετανάστες, έστω και με διατυπώσεις αργές και βασανιστικές, όταν μοιάζει το πολιτικό κοινό έτοιμο να αγριέψει και να ζητήσει περισσότερη βία και πιο φανερή και επίσημη, αν κρίνουμε από τα διάφορα σχόλια που δημοσιεύονται γύρω από τον ως άνω διάλογο. Μοιάζει να περνάμε φάσεις που η βαρβαρότητα αναγνωρίζει τον εαυτό της στον καθρέφτη, της αρέσει πολύ και φιλάρεσκα φροντίζει να αγριέψει κι άλλο.

Φολίδες

 Πέτυχα μια παλιά ιταλική κωμωδία γυρισμένη στην παραλία του Ρίμινι, με πλήθη παραθεριστών που χαμογελούσαν ευτυχισμένοι επειδή έκαναν διακοπές. Δεκαετία '60, ή το πολύ '70. Η κάμερα έδειχνε σειρές ομπρέλες στην πλαζ, ύστερα παρακολουθούσε Φιατάκια στο ταξίδι επιστροφής στις μεγάλες πόλεις. Δρόμοι του Μιλάνου και της Ρώμης φαίνονταν από ψηλά, γεμάτοι πολύχρωμα μικρούτσικα αυτοκίνητα. Τόσο διαφορετικό το μέγεθος των αυτοκινήτων από αυτό που έχουμε συνηθίσει, ώστε η απορία μού γεννήθηκε, μα πώς χωρούσαν εκεί μέσα;

Μια χαρά χωρούσαν, όπως κι εγώ μια χαρά χωρούσα στο παλιό μου Οτομπιάνκι. Δεν ψήλωσα έκτοτε για να μου φαίνεται μικρό, μάλλον το αντίθετο. Μπορεί ο μέσος όρος ύψους των Ευρωπαίων να αυξήθηκε έναν πόντο ή δύο, αλλά τα αυτοκίνητα έχουν πάρει πολύ περισσότερο μπόι, προς κάθε κατεύθυνση. Αυτές τις μέρες που ζούμε το μεγάλο στριμωξίδι, είμαστε σε θέση να το εκτιμήσουμε.

Πριν από δυο-τρεις δεκαετίες στραβοκοιτούσαμε στην πόλη τα θηριώδη αυτοκίνητα που χρειάζονταν δύο θέσεις παρκαρίσματος το καθένα. Τώρα πια δεν κάνουν εντύπωση, όλα τα αυτοκίνητα έχουν γίνει θηριώδη. Το ντιζάιν τα θέλει όλα να μοιάζουν τεθωρακισμένα. Μικρά τανκς, ή όχι και πολύ μικρά, που προστατεύουν τους επιβάτες δείχνοντας προς τα έξω τα δόντια τους, επιθετικές γραμμές στο περίγραμμα, κάτι από δόντια δεινοσαύρου στο τελείωμα της οροφής, φολίδες παντού. Πανοπλίες υπαινίσσονται τα ντιζάιν. Η λαμαρίνα θα σε προστατεύσει από κάθε κακό που παραμονεύει στον κόσμο της ζούγκλας. Κι αν πέσει επάνω σου κάτι κακό, αλίμονο στο κακό, όχι σ’ εσένα, τον επιβάτη του τεθωρακισμένου.

Απορώ και θαυμάζω, όχι πώς χωρούν οι άνθρωποι στα αυτοκίνητα, αλλά πώς χωρούν τα αυτοκίνητα στους δρόμους. Δυσκολεύονται βέβαια αρκετά, αλλά στο τέλος τα καταφέρνουν, κι εκεί που νομίζεις ότι θα συνθλιβούν στα εκατοστά του στενού που έχουν τσιγκούνικα μετρηθεί πριν από σχεδόν δύο αιώνες από τους σχεδιαστές οικοπέδων, να τα που περνούν θριαμβευτικά μουγκρίζοντας νικητήρια σαν τον Ταρζάν, αφήνοντας πίσω σκόνη. Πόσα όρια έχουν ακόμα οι δρόμοι μας; Πόσο μεγαλύτερα γιωταχί χωρούν; Ισως αρχίσουν να αυξάνονται σε ύψος, να μπαίνεις ανεβαίνοντας σκαλάκια. Πάντως να μικρύνουν αποκλείεται. Θα μεγαλώνουν, μαζί με την ιδέα των ανθρώπων για τον εαυτό τους, τις δυνατότητες ταχύτητας, τις αυταπάτες διαφυγής και τον φόβο των συγκρούσεων. Κάστρο κινούμενο το καθένα, σε μαζική κατάθλιψη που είναι υποχρεωμένο να ανέχεται γύρω του τόσο πολλά ολόιδια.

Σκόνη των βιβλίων

 Σκόνη του χρόνου, λέει ο Κουμανταρέας καθώς τον ταχτοποιώ με αλφαβητική σειρά στα ράφια της ελληνικής λογοτεχνίας. Μια βδομάδα δουλειά και πολλών βδομάδων σκόνη. Ευτυχώς μάσκες υπάρχουν, πολύ χρήσιμες για την περίσταση. Βιβλία που κατέβηκαν από τα ράφια τους και πρέπει να ξαναμπούν, με βασανίζουν μαζί με τις αντιλήψεις μου περί κατατάξεων, τοποθετήσεων, γειτνιάσεων, ακόμα και του ίδιου του αλφαβήτου που νομίζω ότι κοντεύω να το ξεχάσω και δώσ' του το απαγγέλλω κάθε τόσο να βγει σωστή η σειρά.

Και καθώς ρουφάω σκόνη του χρόνου μαζεμένη, μοιραία αναρωτιέμαι αν θα διαβαστούν ξανά από κάποιον τα βιβλία που μπαίνουν στη θέση τους. Τόσο πολύωρη δουλειά, θα μπορούσα να την κάνω ας πούμε εθελοντικά στη συνοικιακή βιβλιοθήκη μια φορά στα, πόσα χρόνια; Πολλά τέλος πάντων. Να είναι εκεί όλα αυτά τα βιβλία και να μπορείς να τα διαβάζεις απλώς παίρνοντάς τα μαζί σου για λίγες μέρες, δανειστική βιβλιοθήκη θα ήταν αυτή. Θα είχε και πολυθρόνες για όσους ήθελαν να καθίσουν εκεί να πάρουν μια δόση, όπως έχουν τώρα σε μερικά βιβλιοπωλεία. Οχι μόνο αυτούς τους ξύλινους πάγκους με τα πορτατίφ που είναι για σοβαρή μελέτη. Θα ήταν βιβλιοθήκη για ευχάριστο διάβασμα, σε ένα παλιό ψηλοτάβανο κτίριο με ράφια ώς το ταβάνι και ξύλινες σκάλες να ανεβαίνεις να χαζεύεις. Κάπως θα έπρεπε να εξασφαλίζεται αυτό το χάζεμα.

Λογοτεχνικά δοκίμια, Ιστορία, Ποίηση, χωριστή κατάταξη. Συνέχεια προχωρά το τρένο που νόμιζα ότι θα σταματήσει στο τρίτο ράφι, πού να μείνει χώρος για Γάλλους, Ιταλούς, Γερμανούς και άλλους Ευρωπαίους; Χώρια οι Αγγλοσάξονες βέβαια των δύο ηπείρων, αυτοί έχουν δικό τους τοίχο κι έπιπλο. Κι όχι αλφαβητική σειρά εκεί, θα με βρει ο καινούργιος χρόνος να κολυμπάω σ’ αυτή τη σκόνη. Μου περνά από το μυαλό η ιδέα να προμηθευτώ χαρτόκουτα και να τα σαβουρώσω όλα μέσα, να γλιτώσω. Τα παίρνουν αμέσως οι ρακοσυλλέκτες, γίνεται καλή ανακύκλωση. Να τα πολτοποιούν άραγε ή να βρίσκουν αναγνώστες κάπου αλλού;

Υστερα ξαναπιάνω το ξεσκονόπανο και την απαγγελία της αλφαβήτου σαν ξόρκι που θα μου χαρίσει διπλά τα χρόνια, όσα χρειάζονται για να τα ξαναδιαβάσω όλα τα βιβλία, να συγκρίνω, να ξαναβρώ νεανικούς ενθουσιασμούς, να ξεμαγευτώ, να επανεκτιμήσω. Μαζεύουν σκόνη τα πνευμόνια μου και η ψυχή μου ωραίες αυταπάτες.

NEON στο Καπνεργοστάσιο

 Για λίγο φαντάζεται κανείς, καθώς κάνει το πρώτο βήμα μέσα στο χώρο του παλιού Καπνεργοστασίου, εργάτριες να ξεχωρίζουν καπνόφυλλα με το μωρό τους δίπλα σε ένα καλάθι, όπως το έχει διαβάσει ή δει στο σινεμά, είναι τόσο υποβλητικός ο χώρος που τις ακούς να βηματίζουν και τα έργα που εκτίθενται από τον οργανισμό ΝΕΟΝ με γενικό τίτλο «Πύλες» σα να σε καλούν να περάσεις μαζί τους στα δικά τους φανταστικά ταξίδια

Δυο κηδείες

 Την προηγούμενη εβδομάδα, παράλληλα με τις εικόνες από την κηδεία του Θεοδωράκη, έρχονταν και οι εικόνες της κηδείας του Ζαν Πολ Μπελμοντό. Μερικοί μάλιστα σύγκριναν τις δύο τελετές, επισημαίνοντας το λιτό στιλ της κηδείας του Μπεμπέλ. Ομολογώ ότι δεν μου φάνηκε και πολύ λιτό να σε κηδεύουν με τόση μεγαλοπρέπεια, τυλιγμένο στη σημαία, με αποχαιρετισμό του Προέδρου της Δημοκρατίας κι όλα τα συμπαρομαρτούντα. Αν κρίνουμε το στιλ, μάλιστα, είχε στιλ θαυμάσιο, αλλά μιλάμε για τη Γαλλία. Προσωπικά, πολύ εντυπωσιάστηκα από τις τόσο μεγάλες τιμές. Για δες, στρατός και στόλος, παρόντες στην κηδεία ενός αστέρα του σινεμά! Αλλο ο Μίκης, ήταν μαχητής και επέμενε στο χαρακτηριστικό του αυτό.

Αλλά μήπως έκανε λάθος ο Μίκης να επιμένει; Μήπως αρκούσε τελικά να είναι αγαπημένος καλλιτέχνης για να απολαμβάνει τόσες τιμές μετά θάνατον -και εν ζωή βέβαια-, αφήνοντας στην άκρη τις μάχες; Μήπως οι Γάλλοι έπραξαν σοφά συγκεντρώνοντας την επίσημη θλίψη τους σε έναν κοσμαγάπητο αστέρα και παραδεχόμενοι ότι δεν έχουν πλέον ανάγκη τους μαχητές, ότι μαχητές είναι οι καλλιτέχνες τους; Και τους φτάνει η συγκίνηση που ξεσηκώνει η πλοκή των ταινιών και τα πρόσωπα ερωτικών αντρών και γυναικών, για να ταυτίζονται με δράματα μεγάλα και πρόσωπα συγκλονιστικά από την αναπαυτική τους καρέκλα του σινεμά ή τον συκοφαντημένο καναπέ, αυτό το τόσο παρεξηγημένο κι ωστόσο αγαπημένο έπιπλο;

Δεν χρειαζόμαστε ήρωες, διακήρυσσε η Γαλλία, την ίδια ώρα που η Ελλάδα ανατρίχιαζε με τα άσματα τα ηρωικά και πένθιμα του Μίκη και προσπαθούσε να καταλάβει γιατί αυτή η επιμονή του στον κομμουνισμό και πώς θα συνδυαζόταν η επιθυμητή ενωτική εικόνα με την ανάμνηση του εμφυλίου που υπερηφάνως ξεμύτιζε.

Ολα είναι στο πανί ή στο γυαλί, αγάπες και μίση, τρόμος και έκσταση, μίμηση πράξεων σπουδαίων και τέλειων, μέγεθος εχουσών, ή ίσως και άνευ καθόλου μεγέθους, σίριαλ εικοσιτετράωρα που τραβάνε βδομάδες, μήνες και χρόνια. Μας φτάνει το ντοματόζουμο αντί για αίμα, μας προμήθευσε η Ιστορία πολέμους για πολλές γενιές ταινιών και μυθιστορημάτων, δόξα και τιμή σε όσους καταφέρνουν να δανείζουν το πρόσωπό τους στις αγάπες και τις απογοητεύσεις μας, στα κατορθώματα και τα λάθη μας, κι ας συνεχίσουμε εμείς τις ταπεινές μας εργασίες, να καθαρίζουμε τα ξερόχορτά μας και να αρμέγουμε τις αγελάδες μας.

Ασχετο αυτό με τα ξερόχορτα, αλλά έχετε ταξιδέψει ποτέ στη γαλλική εξοχή, να δείτε καθαριότητα και φροντίδα; Ισως όχι και τόσο άσχετο τελικά. Δεν ξέρω.

Ας βριζουν οι νέοι

Για δέκα μέρες μπαινόβγαιναν στο σπίτι, που είχε γίνει κάπως γιαπί, οι νεαροί εργαζόμενοι σε εταιρία αερίου, τώρα βρήκαμε εμείς να βάλουμε αέριο, που ακριβαίνει και γίνεται και πολιτικό παιχνίδι, τέλος πάντων. Ρεύματα από παντού, σκόνη, και βρισιές σύννεφο. Οι νέοι να μιλούν σε γλώσσα ακατανόητη, να βρίζονται χαϊδευτικά, να φωνάζουν ο ένας στον άλλον με τρόπο που εμένα με σοκάριζε, ίσως επειδή ήταν ένα ολόκληρο καινούργιο γλωσσάρι προσβολών και πειραγμάτων που δεν έχω προλάβει. Ευτυχώς δηλαδή, είναι από τα προνόμια που φέρνει ο χρόνος, το μπούλινγκ αραιώνει κάπως γύρω σου, αν σε βλέπουν, γιατί ένα άλλο προνόμιο είναι που γίνεσαι αόρατη. Υπάρχουν φάσεις.

‘Εβριζα τόσο πολύ, και χωρίς λόγο, εγώ στα νιάτα μου; Θυμήθηκα, όχι με μεγάλη δυσκολία, τα πρώτα χρόνια στη δημοσιογραφία που ήταν σε γραφεία κυριολεκτικά μέσ’ σε καπνούς και σε βρισιές. Κάπνιζαν τότε οι συνάδελφοι, αρειμανίως. Μου ήρθαν στο νου εικόνες θαμπές από τον καπνό, έκανα κι εγώ φιλότιμες προσπάθειες εκμάθησης καπνίσματος, ανεπιτυχείς εν πολλοίς. Με την αθυροστομία το πάλεψα επίσης, με αποφασιστικότητα έλεγα διάφορες μεγαλοπρεπείς βρωμοκουβέντες, συνήθως άνευ ουσίας, σαν ένα είδος αναγνωριστικών συνθημάτων, ή ιεροτελεστικών ασματίων, κυρίως για να ξορκίσω την επίδραση που ασκούσαν πάνω μου όταν έλουζαν εμένα. Με τα πολλά τα κατάφερα έτσι που σε περιβάλλοντα λιγότερο αγχωτικά και ανταγωνιστικά εμφανιζόμουν σα βρωμόστομη. Οπότε ας μην κάνω την αθώα τώρα ακούγοντας τους νεαρούς.

Το μυστικό είναι η νεότητα, σε τραβά η φασαρία και η πρόκληση. Μετράς διαρκώς  τα όρια των άλλων. Δεν σκέφτεσαι ότι κινδυνεύεις από κάτι, ότι ίσως χτυπήσεις ή αρρωστήσεις και θα τους χρειαστείς, ή ότι ο άλλος μπορεί να πεθάνει και να μετανιώσεις που τον πρόσβαλες συνέχεια. Βρίζεις κυρίως τη φθορά, το θάνατο, να δείξεις ότι δεν φοβάσαι, είσαι μακριά απ’ αυτό. Όσο μεγαλώνεις μετανιώνεις για κάθε επίθεση σε άνθρωπο, ειδικά αν δεν είχες κανένα δίκιο να διεκδικήσεις. Μεγαλώνοντας βλέπεις τη φθορά των άλλων, μαθαίνεις και να φαίνονται  άνετοι, χαμογελαστοί, να αστειεύονται, ή να πειράζουν, στο βάθος έχουν όλοι λαχανιάσει για το αποτέλεσμα της καλής εικόνας. Εκτιμάς την ευγένεια, ας φαίνεται και τυπική, κρύα, ανέμπνευστη, θέλει την τέχνη της κι αυτή και το σχετικό ταλέντο. Καλό είναι ν’ αρχίζεις νωρίς την εξάσκηση, να εγκαταλείπεις τη θορυβώδη νεότητα και να αναζητάς καλλιεπείς προσεγγίσεις πριν συνηθίσεις την επιθετική συμπεριφορά και δεν μπορείς να ξεμάθεις.

 

Μνήμη Κυριάκου Κατζουράκη

 Τι κάνουν τα παιδιά έξω από το καφενείο; Να είχες εξηγήσει στους γονείς μου, που τόσο σε θαύμαζαν και σ αγαπούσαν, όταν αγόρασαν τον πίνακα; Δεν θα έπρεπε να θυμάμαι;

Ισως κάνουν σινιάλα της ΕΠΟΝ. Ισως κάτι σημαντικό ή μπορεί κάτι ασήμαντο, απλώς περιμένουν να μεγαλώσουν και να μπουν μέσα, να είναι στην καρδιά των πραγμάτων. Μπορεί το καφενείο να τα περιμένει κι εκείνα να φαντάζονται ότι θα φύγουν και θα του ξεφύγουν. Πάντα κοιτούσα σ αυτό τον πίνακα πέρα από τα πίσω παράθυρα, σε έναν άλλο κόσμο.

Μαθαίνοντας ότι πέθανε ο Κυριάκος Κατζουράκης, μου φάνηκε ότι τον είδα στον αγαπημένο αυτό πίνακα. Σα να μου έκανε κι εμένα σήμα, κάτι μυστικό που δεν κατάλαβα, είμαστε ακόμα έξω από το καφενείο, να μου είπε. Δεν μεγαλώσαμε ποτέ να μπούμε μέσα.

Ο βασιλιάς είναι γυμνός

Στο παραμύθι του Άντερσεν, μόλις το παιδάκι φωνάζει πως ο βασιλιάς είναι γυμνός, γυρίζουν ο ένας στον άλλον οι μεγάλοι που φοβούνταν να ομολογήσουν τι έβλεπαν, κι αναγκάζονται να παραδεχτούν την αλήθεια. Ο βασιλιά συνέχισε να περπατά κορδωμένος ως το τέλος της τελετής, αν κι εκείνος άκουσε το αθώο παιδί και δεν του έμεινε πια καμιά αμφιβολία. Δεν συνεχίζεται το παραμύθι. Μας αφήνει να σκεφτούμε μόνοι μας τη λυτρωτική επίδραση της αλήθειας, στο μέλλον της χώρας όπου κάποιοι απατεώνες πούλησαν ανύπαρκτα ενδύματα στο βασιλιά.

Στο αληθινό βασίλειο της Δανιμαρκίας η αναμέτρηση με την αλήθεια είναι πιο περίπλοκη. Ενώ η τραγωδία παίζεται και ξαναπαίζεται, κάθαρση δεν επέρχεται και το σοκ της αποκάλυψης είναι μικρότερο κάθε φορά, μέχρι τελικής αναισθησίας και αναισθητοποίησης. Όταν πέρσι δημοσιεύτηκε η εικόνα του πρύτανη της ΑΣΟΕΕ με την ταμπέλα στο λαιμό, σαν θύμα της κινέζικης πολιτιστικής επανάστασης που διασύρεται πριν δολοφονηθεί, το σοκ ήταν μεγάλο. Τότε ελπίσαμε ότι δεν θα μπορούσε να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση του νόμου της ζούγκλας στα ΑΕΙ, ότι θα επέλθει η κάθαρση πια. Αλλά δεν έγινε τίποτε. Ο πρύτανης μπόρεσε να ξαναπάει στο γραφείο του, να ξανακάνει τη δουλειά του, δεν ξέρουμε με τι συναισθήματα, κανένας δεν διώχθηκε για την επίθεση εναντίον του, και η ζωή συνεχίστηκε.

Εδώ που τα λέμε, είναι χρόνια τώρα που καταφέρνουν και συνυπάρχουν οι καθηγητές και οι πρυτάνεις με τη βία των λεγόμενων αντιεξουσιαστών που συχνάζουν στα ΑΕΙ και επιλέγουν στόχους, γραφεία, πρόσωπα, βάλθηκαν και να χτίσουν κάτι τις προάλλες. Πώς γίνεται αυτό; Τους θαυμάζω, και μαζί με φοβίζουν. Αν είσαι φοιτητής, πες ότι σου εξηγούν πως θα πρέπει για 4-5 χρόνια να κάνεις υπομονή, ασκήσεις ζεν και αναπνοής που την κρατάς περνώντας δίπλα από τη βρώμα που βασιλεύει στους περισσότερους χώρους, κοιτώντας να προστατέψεις όπως- όπως τη δουλειά σου και τον εαυτό σου, να αποφεύγεις τα κακά συναπαντήματα, και θα τελειώσει η θητεία, θα φύγεις και θα θυμάσαι μόνο τα ωραία. Οι καθηγητές όμως που ζουν στο υποβαθμισμένο αυτό περιβάλλον, που υπομένουν τον εκβιασμό σε όλη την καριέρα τους, πώς μπορούν; Πώς αντέχουν; Πώς δέχονται, μια βδομάδα μετά τον ξυλοδαρμό φοιτητή μέσα στην ΑΣΟΕΕ για τις απόψεις του, να πηγαινοέρχονται και να κάνουν τις δουλίτσες τους, κι ακόμα να μην έχουν αποφασίσει την επανάσταση που θα ξαναδώσει στα πράγματα την έννοια τους, τις κινήσεις που θα απελευθερώσουν;

Πλατεία Κουτσουλιάς, Αγορά ιών, Χαφτεία θλίψης

 

Πλατεία Κουτσουλιάς, η λεγόμενη Κοτζιά, μπροστά στο Δημαρχείο, χωρίς ένα παγκάκι, με ένα λερωμένο σιντριβάνι, και περιστέρια ανενόχλητα. Δίπλα στην περίφημη Αγορά τη λεγόμενη Βαρβάκειο, την πιο βρώμικη ίσως της Ευρώπης, όπου προβλέπω ότι θα αναδείξει τον επόμενο ιό στα πλούσια σε βακτήρια διαρκή λασπόνερα της.

Πιο πάνω η γωνία του Κατράντζου, θλιβερό απομεινάρι σε όλο και χειρότερη κατάσταση σαράντα χρόνια τώρα, μετά τη βόμβα των Χριστουγέννων του '80, που λέγαμε ότι τη βάλανε προβοκάτορες.

Παρατημένη πόλη, αβίωτη, ελεεινή και τρισάθλια, γεμάτη ζητιάνους που σέρνουν παιδιά τα οποία θα έπρεπε να έχει πάρει προ πολλού κάποια Πρόνοια, της οποίας βέβαια ο δήμαρχος, αν έχει δυο δεκάρες μυαλό, και πολιτικές φιλοδοξίες, της γυρίζει την πλάτη. Κι αρχίζει να λέει παραμύθια και να κάνει πιρουέτες, μεγάλους περιπάτους, πλατάνια, να συζητιέται στα μακρινά προάστεια που ζουν οι δημότες του, να νιώθουν μαζί του ότι βρίσκονται πολύ μακριά από το χάλι της πόλης, να ανεβαίνουν όλοι μαζί χαρούμενοι στα σκάφη των ψευδαισθήσεων. Εξάλλου αυτοί δεν ξέρουν, δεν ζουν εδώ. Αλίμονο σε κάτι ξεπεσμένους που θέλουνε να περπατούν στη λεγόμενη Αθήνα.

Ανύπαρκτη reality

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορεί μια συλλογή υπογραφών κατά του ριάλιτυ «Μπάτσελορ» στο οποίο δέκα γυναίκες διεκδικούν έναν και μοναδικό άντρα και του παρουσιάζουν τα θέλγητρά τους σα να χορεύουν σε ινδικό μπαλέτο ταινίας του ’50. Στο μεταξύ στη σημερινή Ινδία οι ταινίες αυτές θα μοιάζουν σε λίγο με επιστημονική φαντασία και κανείς δεν θα πιστεύει ότι υπήρξε ποτέ τέτοια εποχή περίσσιας γυναικών, διότι αυτή τη στιγμή οι άντρες σε νεαρή ηλικία είναι ήδη μερικά εκατομμύρια περισσότεροι από τις γυναίκες, αφού οι γονείς προτιμούν τ’ αγόρια και κάνουν ό,τι μπορούν για να εξαφανίζουν τα κορίτσια τους, με εκτρώσεις κατόπιν υπερηχογραφήματος και άλλα τέτοια σεξιστικά. Αυτά δηλαδή κι αν είναι σεξιστικά, πρακτικές που καταδικάζουν το μέλλον σε ανισορροπία της παρουσίας των φύλων και μάλιστα σε υπερβολικά παραπανίσια αρσενικά. Τι θα απογίνουν οι σημερινοί νέοι ασιάτες κανένας δεν μπορεί να φανταστεί, αλλά τίποτε καλό δεν προοιωνίζουν οι αριθμοί. Τα ίδια έχουν συμβεί και στην Κίνα. Μιλούν οι μελλοντολόγοι για τον πόλεμο του νερού, τον πόλεμο της κλιματικής αλλαγής, για πόλεμο περίσσειας αντρών δεν έχω ακούσει. Μάλλον δεν αντέχεται καθόλου σαν προοπτική, ούτε καν σε αυτούς που αρέσκονται να σκιαγραφούν μελλοντικές απειλές, πουλώντας πιθανόν συνταγές σωτηρίας.

Μα τι συνταγές σωτηρίας να πουλήσεις μπροστά σε τέτοιο ζόφο; Καλύτερα να καταφεύγεις σε παρελθοντολογικές δήθεν ανατολίτικες φαντασιώσεις, όπως είναι το Μπάτσελορ. Λειψανδρία που υπήρχε κάποτε, ειδικά πριν εκατό χρόνια, μετά τον 1^ο Παγκόσμιο Πόλεμο θα πρέπει να ήταν κάτι τρομερό κι ως γνωστόν η ανθρωπότητα μένει προσκολλημένη στο παρελθόν πάρα πολύ και τρομάζει να αντιληφθεί το παρόν που ζει. Η λέξη λειψανδρία δεν έχει αντίστοιχο όρο για την έλλειψη γυναικών.

Καθώς μεγαλώνουν τα δεκάδες εκατομμύρια παραπανίσια αγόρια που δεν θα βρίσκουν ταίρι εκ των πραγμάτων στην Ινδία και στην Κίνα, και είναι ήδη τώρα η πρώτη φουρνιά πάνω από είκοσι χρονών και δεν ξέρουμε τι κάνει και πώς πορεύεται,  με τα σημερινά κοινωνικά δεδομένα δε, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα μπορέσει να εξελιχθεί η κατάσταση τους, εμείς ξεχνιόμαστε με τηλεοπτικά χαρέμια.

Και γιατί να απαγορευτεί το Μπάτσελορ; Ας αφήσουμε το γένος των αντρών να χαρεί για λίγο ακόμα τα περασμένα μεγαλεία του. Ίσως η ενορχηστρωμένη αυτή άρνηση της πραγματικότητας με το όνομα «ριάλιτυ» να δώσει ιδέες. Θα βιώσουν οι νέοι πολύ σύντομα την αντιστροφή των όρων στο πλατώ της ζωής.

Ημέρα των ζώων

Ζώο δικό μου δεν έχω, τα παιδιά μου έχουν σκυλιά που μου παρουσίασαν ως δικά τους παιδιά, άρα είμαι η γιαγιά τους. Μεγάλη πρόοδος, αν υπολογίσει κανείς ότι μεγάλωσα με φόβο για τα σκυλιά και τις γάτες, ακόμα και τα αρνάκια φοβόμουν σαν παιδί, και χρειάστηκε συστηματική προσπάθεια να τον καταπολεμήσω, αυτό το φόβο.

Καλά τα πήγαμε ως εδώ, τώρα αρχίζουν τα δύσκολα, οι νέοι φόβοι. Τ’ αηδόνια που δεν με άφηναν κάποτε να κοιμηθώ στο Πήλιο, τρόπος του λέγειν δηλαδή, ποιος κάθεται να κοιμηθεί όταν λαλούν τ’ αηδόνια, αυτά λοιπόν τα πουλιά που μάλλον έχουν φύγει τρομάζοντας από τα κανόνια, τα ψεύτικα, όχι τίποτε πολεμικά, μη φανταστείτε, πήραν κι άλλα μαζί τους. Τι κανόνια είναι αυτά που κήρυξαν πόλεμο στη βουνίσια πανίδα; Κανόνια για να διώχνουν τ’ αγριογούρουνα, τα οποία πολλαπλασιάστηκαν πολύ εξαιτίας, λένε, κάποιων που τα ξαμόλησαν από τις φάρμες επί κρίσης, όταν οι φάρμες έκλεισαν. Φήμες, που ίσως είναι αληθινές, ίσως εξίσου εμμονικές με τις άλλες που λένε ότι οι οικολόγοι, τρελοί όπως είναι, ξαμόλησαν αγριογούρουνα στα βουνά επειδή έτσι. Υπάρχει μια τάση να αποδίδονται διάφορα στους οικολόγους, αλλά αυτό δεν σώζει την κατάσταση. Τα αγριογούρουνα, ως γνωστόν, κάνουν τώρα βόλτες στους δρόμους της Κηφισιάς, αλλά δεν είναι απλό να τα περιορίσουν αφού ένα σωρό κόσμος εναντιώθηκε στην απόφαση για κυνήγι, λόγω φιλοζωίας.

Στο μεταξύ στα όρη στα βουνά κυνηγιούνται τα πάντα αδιακρίτως, αγριογούρουνα, αλεπούδες, αρκούδες και πουλιά πάσης φύσεως. Αγαπάμε τα ζώα με διακρίσεις, λατρεύουμε τους σκύλους και τις γάτες μας, τα κοντινά μας πλάσματα. Αν τ’ αγριογούρουνα λόγω γειτνίασης γίνουν κι αυτά αγαπημένα, αλίμονο στ’ αηδόνια, θα οργιάσουν στην ποταμιά τα κανόνια. Δύσκολο να μοιραστούν οι αγάπες στο βασίλειο των ζώων, εκεί τα μεν κυνηγούν τα δε, η δε ισορροπία έχει προ πολλού διαταραχθεί. Κι οι άνθρωποι πώς να κάνουν κουμάντο; Έχουν κι αυτοί τις αδυναμίες τους. Λυπούνται τα μοσχαράκια, κόβουν το κρέας και τρώνε μόνο ψάρια, αλλά όχι ιχθυοτροφείου γιατί δεν είναι πολύ καθαρά, λέει, άγρια ψάρια, αυτά που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Άντε βγάλε άκρη.

Δύσκολο πράγμα η μέρα των ζώων αν είσαι απλώς γιαγιά σκυλιών και δεν τα λατρεύεις αρκετά ώστε να μη σε νοιάζει τι γίνεται παραέξω. Νομίζω θα έπρεπε να συζητάμε περισσότερο για ισορροπίες στη φύση, αλλά άντε να χαλάσεις τώρα τη γιορτή…

Κυνηγοί ταλέντων

Τι λαμπερό κορίτσι, είπαν όλοι για την δωδεκάχρονη Αφγανή Αζουρέ, και η πρόεδρος της Δημοκρατίας την κάλεσε στο Προεδρικό Μέγαρο. Τι σπουδαία, να ξεκινήσει από τη Μόρια, να καταφέρει να πάει στο Σχολείο της Μυτιλήνης, να πάρει υποτροφία για την Αμερική. Ίσως το πρώτο κατόρθωμα να ήταν και το μεγαλύτερο, ή αυτό που οδήγησε στα άλλα.

Οι Αμερικάνοι πώς τη βρήκαν; Κυνηγούν ταλέντα ακόμα και σε στρατόπεδα προσφύγων; Σε δημοτικά της επαρχίας; Ε, όχι ακριβώς. Η μάνα της, άνθρωπος με μόρφωση, το κυνήγησε, έστειλε επιστολές σε όλες τις ξένες πρεσβείες, ψάχνοντας τρόπους να μορφωθεί η κόρη της. Δεν της αρκούσε λοιπόν της μάνας αυτής το Γυμνάσιο στη Λέσβο; Βλέποντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά πρόσφυγες στα ελληνικά σχολεία, είπε η μητέρα,  σκέφτηκα να γράψω τις επιστολές. Πόσο απίθανο, πόσο τρελό, μια πρόσφυγας στη Λέσβο να γράψει επιστολές στις ξένες πρεσβείες; Το έκανε. Η καρδιά της μάνας περνάει βουνά. Να που πέρασαν κι οι λέξεις της. Υπάρχει ταχυδρομείο στη Μυτιλήνη. Τα γράμματα πάνε κι έρχονται. Γράφεις και σου απαντούν. Κι από τη στιγμή που κάποιοι διάβασαν αυτό που γράφεις και σου απαντούν, έρχεται χιονοστιβάδα η αναγνώριση, ο σεβασμός, η αλλαγή στο βλέμμα.

Κρίμα που οι αμερικάνοι δεν στέλνουν κυνηγούς ταλέντων στα ελληνικά σχολεία, ούτε στα στρατόπεδα προσφύγων, και περιμένουν επιστολές. Σίγουρα θα έχει εκεί πολλά ταλέντα, τόσα παιδιά μαζεμένα, στριμωγμένα, πληγωμένα, ταλαιπωρημένα, πυριτιδαποθήκη εκρηκτικών ταλέντων θα είναι εκεί μέσα. Θα μπορούσαν και οι Άγγλοι να το κάνουν δηλαδή, μη σου πω κι οι Γερμανοί, οι Σουηδοί, οι Πορτογάλοι; Γιατί όχι; Οι Έλληνες; Μπα, εμείς οι καημένοι οι Έλληνες είμαστε πολύ απασχολημένοι να βογκάμε για το βάρος που δεν μπορούμε να σηκώσουμε, των τόσο πολλών προσφύγων και μεταναστών, η Ελλάδα δεν αντέχει άλλοι φωνάζουμε παραπονεμένοι εδώ και είκοσι χρόνια. Δεν έχουμε καιρό και διάθεση να ξεχωρίζουμε ταλέντα από το σωρό, άσε που μπορεί να έχουν και ξένα ονόματα και να μας μολύνουν το Ντιενέι.  Έχουμε υπογεννητικότητα, εμείς οι καημένοι. Και δεν έχουμε προσχήματα. Επίσημα δεν είμαστε ρατσιστές, αλίμονο δα, έχουμε και αντιρατσιστικό νόμο, αλλά από προσχήματα μείον. Τα ελάχιστα που παλεύουμε να στήσουμε τα γκρεμίζουν χαρούμενα οι άνθρωποι που στο όνομα τους απόκτησαν εξουσία, οι ίδιοι οι βουλευτές. Θα έπρεπε κάπως να ντρεπόμαστε, αλλά έχουμε ξεχάσει πώς γίνεται.

 

Δέκα χρόνια Polyphonica

 Η Polyphonica είναι το μικρό θαύμα που συμβαίνει στην Αθήνα. Μικρό το λέω επειδή έχει λίγα παιδιά σχετικά με το πόσα θα μπορούσε να έχει, αν το ήξεραν τα παιδιά, αν το άντεχαν οι δάσκαλοι, αν στηνόταν σε κάθε γειτονιά, αν οι γονείς που τη χρειάζονται μπορούσαν να την αναγνωρίσουν, αν και αν. Είναι μικρό, για μένα που μένω στην Κυψέλη και τα βλέπω κάθε μέρα, τα παιδιά του κόσμου, να βολοδέρνουν στην πλήξη, την κλεισούρα, στα πεζοδρόμια και στα κλιμακοστάσια των πολυκατοικιών. Πώς να βρεις επαφή με τις ανάγκες τους, πώς να ανοίξεις τρυπούλες στο αόρατο τείχος που μας χωρίζει; Μια φορά ένα γειτονόπουλο έκλαιγε γοερά, άνοιξα τα χέρια, με είδε, ήρθε τρεχάτο στην αγκαλιά μου. Το κράτησα, το παρηγόρησα, σταμάτησε το κλάμα. Να ήταν τόσο απλό πάντα. Να μπορείς να δώσεις κάτι παραπάνω, κάτι που δεν πιέζει, κάτι που δίνει χαρά, που είναι σα γιορτή, και που όμως μορφώνει, εξοπλίζει με γνώση. Να βρεις χώρο, δασκάλους, να φτιάξεις πρόγραμμα. Να σε εμπιστευτούν οι γονείς, να εκτιμήσουν αυτό που κάνεις, να συμμετέχουν.

Η Polyphonica είναι το μεγάλο θαύμα που συμβαίνει στην Αθήνα, σύνθετο όσο φαίνεται απλό, δύσκολο όσο φαίνεται εύκολο. Να βάλεις τα παιδιά να τραγουδήσουν μαζί, παιδιά με διάφορες καταγωγές, από διαφορετικές χώρες. Να συντονιστούν, να μάθουν το τραγούδι του άλλου, σε ξένη γλώσσα, να διδάξουν το δικό τους. Να μαζεύονται με συνέπεια μια φορά την εβδομάδα, κι η συνέπεια να γίνεται λαχτάρα, και η διδασκαλία να γίνεται χαρά. Να αποκτούν μουσική μόρφωση χωρίς να καταλαβαίνουν ότι κάτι τόσο σοβαρό τους συμβαίνει. Η Polyphonica έχει βρει τρόπους, έχει ανοίξει ρωγμές στο τείχος. Πώς γίνεται; Πώς το κατόρθωσαν; Πώς το είχαν στήσει και πώς το συνεχίζουν;

Στο εκκλησάκι της σχολής Χιλλ, τα απογεύματα της Τρίτης. Εκεί ξεκίνησαν. Τους γνώρισα Τετάρτες, όταν άρχισε η ομάδα ντραμς. «Ας έρθουν όσα παιδιά θέλουν» είχα διαβάσει στο ίντερνετ. Μαζέψαμε μερικά γειτονόπουλα από την Κυψέλη. Περιμένοντας στο προαύλιο ακούγαμε τα ντραμς και τα γέλια τους. Αυτός ο τρόπος να πλησιάζεις, να διδάσκεις τα παιδιά, να τα γλιτώνεις από την πλήξη και τη θλίψη, να τους ανοίγεις τη χώρα των θαυμάτων που είναι η μουσική, τόσο απλός, τόσο σοφός και τόσο σπάνιος, γιατί να μην είναι παντού; Γιατί να μην τον ξέρουμε όλοι;

Γνώρισα την Έφη εκεί, μάλλον τη θυμήθηκα. Την είχα δει στα κυριακάτικα πρωινά για παιδιά στο Μέγαρο Μουσικής, να εξηγεί αυτό που θα ακούγαμε, να βοηθάει τα παιδιά να καταλάβουν, να χαρούν τη μουσική, να συμμετέχει στον Πέτρο και το Λύκο του Προκόφιεβ. Μουσικοπαιδαγωγός, όπως και οι συνεργάτες της, είχε την ιδέα για την Polyphonica. Την ξεκίνησε με μερικούς ακόμα ταλαντούχους και ενθουσιώδεις μουσικούς. Άκουσα τη χορωδία, είδα τις μαέστρους να πάλλονται από ενθουσιασμό διευθύνοντας τα παιδιά στα τραγούδια, ελληνικά και ξένα. Από το ένα περνούσαν στο άλλο με μια κίνηση του κεφαλιού, ένα χαμόγελο, σαν πουλάκια που πετούν πάνω από τις χώρες μαζεύοντας τους πιο ωραίους ήχους. Ένα θαύμα τόσο πέρα από τη γκρίνια, τη δυσπιστία, τη μιζέρια, την άρνηση, τον αποκλεισμό της καθημερινότητας, που μου φαινόταν εύθραυστο, ανάλαφρο σαν εκείνο το αγριολούλουδο που το φυσάς και οι σπόροι του φεύγουν με τον πιο ελαφρύ αέρα. Θα μπορούσε αυτό το θαύμα να πιάσει ρίζες, να συνεχιστεί, ή θα χανόταν με το τραγούδι, με το τέλος της χρονιάς;

Δέκα χρόνια μετά το θαύμα συνεχίζεται και μεγαλώνει. Μετά τη χορωδία και τα ντραμς η Polyphonica έχει τμήμα θεάτρου και χορού και γιουκαλίλι. Έχει τμήμα στη Μυτιλήνη. Κατάφερε να βρει λύσεις για την περίοδο της πανδημίας, που τα παιδιά δεν μπορούσαν να συναντηθούν. Η αγκαλιά της μένει ανοιχτή.

(Kείμενο που δημοσιεύτηκε στο εορταστικό τεύχος για τα Δέκα χρόνια της Polyphonica)

Κενά Δημοτικού

 Τα δίδυμα της γειτόνισσας πήγαν φέτος νηπιαγωγείο κι εκείνη αναζητεί επειγόντως σχολείο για τον εαυτό της. Πώς θα παρακολουθήσω τα παιδιά μου από του χρόνου, αναρωτιέται με αγωνία. Η αδερφή της προσπαθεί μάταια να την παρηγορήσει. Θα μάθεις μαζί τους, της λέει, αλλά εκείνη είναι σοφότερη και δεν την πιστεύει. Αν και ζει μόνο πέντε χρόνια στην Ελλάδα, έχει καταλάβει περισσότερα για το εκπαιδευτικό σύστημα από πολλούς άλλους απονήρευτους γονείς που νομίζουν ότι θα στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο κι εκεί θα μάθουν γράμματα. Βλέπει καλά ότι τα πράγματα έχουν αντιστραφεί. Δεν βοηθούν απλώς οι γονείς το παιδί για το σχολείο, στην πραγματικότητα είναι οι ουσιαστικοί εκπαιδευτές σε ένα σύστημα όπου το σχολείο βγάζει απλώς φετφάδες ύλης. Αν οι γονείς δεν είναι σε θέση να συμπαρίστανται καθημερινά στον αγώνα παρακολούθησης αυτής της ύλης, το παιδί είναι χαμένο. Αποκτά τα περίφημα «κενά» τα οποία μεγαλώνουν όσο περνούν τα χρόνια και στο Λύκειο δεν καλύπτονται με τίποτε.

Ισως αυτοί που ονόμασα απονήρευτους γονείς να είναι ελάχιστοι έως ανύπαρκτοι. Κατά βάθος όλοι ξέρουν την απλή αλήθεια, ότι αν δεν μπορείς να διαβάζεις με τα παιδιά, ή να τους παρέχεις βοηθούς στο διάβασμα, ουσιαστικά δεν καταφέρνουν να τελειώσουν σχολείο, εκτός αν είναι κάποια σπάνια ταλέντα, αλλά δεν πιστεύω ότι υπάρχουν τέτοια πια. Από την Α' Δημοτικού ώς το Λύκειο τα παιδιά χρειάζονται ενισχυτική διδασκαλία, βοήθεια, διευκρινίσεις, ιδιαίτερα μαθήματα. Στην ουσία τα παιδιά των μορφωμένων ανθρώπων μπορούν να μορφωθούν, οι δικοί τους γονείς έχουν τα μέσα να καταλάβουν τις ανάγκες τους και να τις εξυπηρετήσουν. Δεν είναι πια το μέσο κοινωνικής ανόδου το σχολείο, αλλά κοινωνικής καθήλωσης. Πότε έγινε αυτό και πόσο φταίνε οι δάσκαλοι, οι γονείς, το κράτος, δεν το βρίσκει εύκολα κανείς.

Πώς να βοηθήσω τη μητέρα των δίδυμων που δεν έχει πουθενά να παρακολουθήσει έκτακτα μαθήματα επιμόρφωσης για στήριξη παιδιών Α' Δημοτικού; Αν καταφέρουν τα παιδιά να είναι επιμελή στο Δημοτικό, μπορεί να κάνει μετά αιτήσεις σε ξένα σχολεία, όπως η Αφγανή μητέρα στη Λέσβο που έγραψε σε πρεσβείες κι ύστερα σε ξένα σχολεία ώσπου βρέθηκε υποτροφία για τη μαθήτρια κόρη της από τη Βοστόνη. Της το λέω για να χαρεί, αλλά το κενό της στήριξης στο Δημοτικό πώς να το καλύψει;

Ποτάμι μέσα μου πικρό

Δεν ήταν μακρινές οι εκδρομές. Μια φορά στο Μαραθώνα, φωτογραφία στον Τύμβο, μια άλλη στο Πόρτο Γερμενό. Στριμωχνόμασταν στο Όπελ Καραβάν του θείου Κλείτου, καραβάνι σε γιωταχί. Η θεία Αφρώ τραγουδούσε. Στα παραθύρια τα πλατιά χαμογελούσε μια μυρτιά. Η ευτυχία εκεί μέσα ήταν κάτι το ανείπωτο. Και το βράδυ πάντα σε ταβέρνες, μέχρι κι ο μπαμπάς μου έπιανε το τραγούδι, Ποτάμι μέσα μου πικρό το αίμα της πληγής σου.

Αβάσταχτα λυπητερά τραγούδια σε αβάσταχτα ευτυχισμένες- για μένα – στιγμές. Λες κι η ευτυχία δεν μπορούσε να υπάρξει μόνη της, δεν είχε δικαίωμα να ολοκληρωθεί παρά μόνο λαμβάνοντας υπόψη το βάρος της θλίψης, της πληγής, το αίμα, τον καημό. Σα να χρειαζόταν απαραιτήτως την τελετή της, η ευτυχία, αλλιώς δεν εμφανιζόταν. Ναι, η αποθέωση της χαράς ήταν ο καημός που σαν φιλοσοφική απόφανση ξεκινούσε το τραγούδι: Είναι μεγάλος ο καημός, είναι πικρό το κρίμα. Και κοντά στη θάλασσα ακουγόταν το κύμα, το φλιτς φλιτς στα πόδια μας, επιβεβαιωνόταν το συμπέρασμα: είναι μεγάλος ο γιαλός, είναι μακρύ το κύμα.

Με τέτοιες βεβαιότητες μεγαλώνοντας, θα μπορούσαμε να αρκεστούμε στα παραπονεμένα λόγια των τραγουδιών ως μόνιμη κατακλείδα της ευφορίας που ανήκε στη γενιά μας, να μη χρειαστεί να μπλέξουμε περισσότερο με περασμένα πάθη και λάθη, με δυο λόγια να μη χρειαστεί ν’ αλλάξουμε ζωή. Έλα όμως που είχαν άλλη γνώμη οι συνταγματαρχαίοι και μας βύθισαν στο πικρό ποτάμι με το που μπήκαμε στην εφηβεία, έτοιμοι για μεγάλους καημούς και τρανές κατακτήσεις. Το νόημα της ιεροτελεστίας ανατράπηκε, έγινε κυριολεξία και εμβατήριο μάχης. Χωρίστηκαν σκληρά η ευτυχία από τη δυστυχία, δίδυμες αδερφές που σπάραζαν καθώς τις τραβολογούσαν. Θυμός και πίκρα πλημμύρισαν τα τραγούδια. Αλλάξαμε ζωή υποχρεωτικά.  Σαν κακοπαιγμένη τραγωδία η δική μας τελευταία πράξη του εμφυλίου, δεν μπορούσε να ξαναβρεί στο τέλος τη χαμένη ώσμωση, εκείνη τη γλύκα του καημού, την αποδοχή της μελαγχολίας. Κολλήσαμε στις κυριολεξίες και στα εμβατήρια, ψεύτικο πάθος έντυνε εμφανίσεις θριάμβου. Η χαρά με τη χαρά και η λύπη με τη λύπη. Κι ο θυμός να ξεχειλίζει άνευ λόγου, η πίκρα ομοίως. Όλα με μεγάλη φασαρία, να μην μπορείς να ξεφύγεις.

Σε πολύ καλύτερες εκδρομές, σε σπάνια γαλήνη, ακούγοντας το κυματάκι ξανά, προσπάθησα να μεταδώσω την παλιά παράξενη συγκίνηση σε  σημερινά παιδιά, ελπίζοντας να απολαύσουν τη μελαγχολία της χωρίς περαιτέρω συνέπειες.

 

 

Αντίο μακρινό Πολυτεχνείο

Αν διακρίνω ένα προσόν στην εντυπωσιακή προσπάθεια εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που δεν ονομάστηκε έτσι αλλά κατάφερε να αφήσει εκτός Ανωτάτων Σχολών μερικές δεκάδες χιλιάδες υποψηφίων φοιτητών, είναι ότι είναι τόσο μπερδεμένη που δεν καταλαβαίνει κανείς τίποτε άλλο αυτή τη στιγμή, πέρα από αυτό: κάποιες δεκάδες χιλιάδες υποψηφίων μένουν εκτός Σχολών. Ναι, αλλά αυτό δεν ακούγεται πια τόσο άσχημο όσο παλιότερα. Στην εποχή μας δεν πιστεύουμε πια στην αγαθή συμβολή της μόρφωσης, περισσότερο μας τρώει το άγχος των πολλών πτυχιούχων και την πιθανών ψυχολογικών συνεπειών που θα έχει ο συμβιβασμός τους με εργασίες κατώτερες των προσδοκιών τους. Οπότε, μήπως είναι καλύτερα με κάποια μυστήρια κόλπα όπως είναι αυτό το ΕΒΕ, που δεν είναι καν εκείνο το φετίχ, η βάση του 10, αλλά κάποιο άλλο ξόρκι, να μένουν εκτός νυμφώνος κάμποσοι ώστε να συμβιβάζονται εγκαίρως και να ψάχνουν κάτι που να τους ταιριάζει περισσότερο, να μη γίνονται και αιώνιοι φοιτητές;

Τάιμ άουτ: μόλις διάβασα για μια έρευνα που απέδειξε ότι οι αιώνιοι φοιτητές (λιμνάζοντες είναι ο νέος όρος) δεν είναι αυτοί που νομίζουμε, δηλαδή αυτοί που έμπαιναν με πολύ χαμηλό βαθμό σε σχολές χαμηλής ζήτησης, αλλά κυρίως αυτοί που μπαίνουν σε καλές σχολές όπως η Νομική, ανακαλύπτουν πως δεν τους ενδιαφέρει και δεν βρίσκουν το θάρρος να εγκαταλείψουν.

Σε κάθε περίπτωση, εγώ θα ψάλλω ένα μικρό Ρέκβιεμ για το Πολυτεχνείο Θράκης και άλλες χαμηλής ζήτησης σχολές που ίσως αναγκαστούν να κλείσουν λόγω έλλειψης φοιτητών, εκτός αν καταφέρουν οι εργαζόμενοι σε αυτές να τις κρατήσουν ανοιχτές ως μουσεία φοιτητικής ζωής, ή κάτι τέτοιο (ιδέες δίνουμε). Γιατί από αυτές τις περιφρονημένες Σχολές μπορούσε κάποιος που το έψαχνε το πράγμα και είχε τα κότσια να φτιάξει μόνος του τη ρότα των σπουδών του, να κατευθυνθεί χωρίς αναστολές σε κάτι που  ήθελε στ’ αλήθεια. Σε τέτοιες σχολές μπορούσε να είναι πιο ελεύθερος να βάλει στόχους άλλης κατεύθυνσης, αφού πρώτα έβρισκε το χρόνο να ρωτήσει τον εαυτό του, μακριά από το κέντρο τα πρέπει και τα καθωσπρέπει. Έτυχε να γνωρίσω πολλά τέτοια παιδιά και θαύμαζα την προσωπική τους πορεία, που περιλάμβανε συχνά κάποιο Εράσμους που τους άνοιγε τα μάτια και τους ορίζοντες, και κάποια φαινομενικά χαμένα χρόνια, που ήταν στο βάθος απολύτως κερδισμένα. Αυτή την πολυτέλεια μπορούσε να δίνει ένα ανοργάνωτο εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς καν να το επιδιώκει. Τώρα, να πεις ότι θα οργανωθεί και θα αξίζει η θυσία των φετινών υποψηφίων; Δεν το λες.

Αυγουστιάτικη πανσέληνος

To φεγγάρι απαθέστατο ανέτειλε, όλη τη νύχτα δεν άφησε ύπνο να ξεγελάσει την ανάγκη για ρουτίνα. Πολλοί έμειναν ξύπνιοι, κάτι τους κάνει η έλξη της σελήνης,  δεν έχει ακόμα μελετηθεί. Οι νέοι κάθονται όλη νύχτα περιμένοντας το μεγάλο σινιάλο, ρουφάνε ασημένια λάμψη, πιστεύουν χωρίς να ερευνούν στη μαγική επίδραση της πανσελήνου, αλλά πάντα κάτι άλλο τους συμβαίνει από αυτό που περιμένουν. Δεν ρουφιέται αυτό το φως, δεν ξεδιψά, ξημερώνεσαι στεγνός και κουρασμένος.

Εδώ θα είμαι να σε βασανίσω, μου είπε το φεγγάρι καταυγάζοντας το σκοτάδι. Κάποτε περπατούσες στα νησιά. Τώρα τραβάς τα ξώφυλλα; Γέρασες και μαζί σου γέρασε ο πλανήτης. Ζεσταίνεται η γη από την ανθρώπινη μανία να ζεστάνει τη γωνιά της. Ούτε ο Αύγουστος δεν ηρεμεί. Το μελτέμι ανάβει φωτιές αντί να δροσίζει. Δεν θα βρείτε άλλον πλανήτη σαν αυτόν, όσα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας κι αν γραφτούν. Κι όση πανίδα και χλωρίδα κι αν καταστρέψετε ως ανθρωπότης, εγώ θα ανατέλλω απαθές και κάποιο άλλο είδος μπορεί να ακμάζει στο μέλλον, χωρίς γραφή, χωρίς τέχνη. Θα είναι κρίμα, εννοείται. Ίσως δεν θα μπορούν να με βλέπουν, να γράφουν ποιήματα.

Άντε κοιμήσου. Δεν βοηθάει να σκέφτεσαι τη συμφορά του Αφγανιστάν, των γυναικών τα βάσανα. Έχει ωραίο καινούργιο τείχος η Ελλάδα, δημοσιεύτηκαν εξαιρετικές φωτογραφίες την επόμενη μέρα των φωτογραφιών από το αεροδρόμιο της Καμπούλ. Μη φοβάστε, δεν περνούν εδώ της γης οι κολασμένοι. Είμαστε ασφαλείς. Κανένας πολιτικός δεν θα εκφράσει συμπόνοια για φυγάδες, αφού όλοι ξέρουν πόσο κοστίζει στη δημοτικότητά τους. Την όποιαν έχουν, όσοι ακόμα έχουν. Γιατί πρέπει να μετριέται η δημοτικότητα των πολιτικών αλήθεια; Γιατί πρέπει να τους αγαπάμε; Γιατί να μη μετριέται η δουλειά που κάνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια; Ας μην κάνουν δηλώσεις ευσπλαχνίας, ας αφήσουν νόμους παλιούς περί ασύλου να λειτουργήσουν σιωπηλά. Ιδεολογίες και θρησκείες σώπασαν μπροστά στο φόβο και στην ικεσία των ξένων.

Έχουμε τώρα δικούς μας απελπισμένους ανθρώπους, καλλιεργητές εκτάσεων που κάηκαν. Κι η Αθήνα ακόμα πιο άσχημη και πιο μαύρη με τα δάση γύρω της καμένα, ετοιμάζεται να υποδεχτεί πλημμύρες. Δεν κουμαντέρνεται η κατάσταση, δεν γίνεται να γεμίσουν τα παρατημένα διαμερίσματα με άστεγους, οι άδειες ώρες με εθελοντισμό, η πλήξη με συλλογικό καθάρισμα δασών. Δεν ξέρουμε τρόπους. Άντε κοιμήσου.

Στην παραλία βάζουν μουσική και ουρλιάζουν ως το ξημέρωμα, λατρευτές του Διονύσου. Το σινιάλο δεν δόθηκε, ο δρόμος του φεγγαριού μένει απάτητος. Θα ξαναπροσπαθήσουν.

 

Ανιση μάχη

Άλλο πράμα να το ακούς, η φωτιά, κι άλλο να το βλέπεις, να απλώνει ο καπνός κι εκεί που λες πως έσβησε να ξαναφουντώνει. Να εκτείνεται το σημείο απ’ όπου οι φλόγες ξεπετάγονται, κι από πάνω να φαίνονται τα αεροπλάνα και τα ελικόπτερα μικρούτσικα σαν μυρμήγκια. Αυτή η τύχη μας έλαχε τη Δευτέρα το πρωί, να δούμε το μέτωπο του δρυμού από την παραλία του Σουνίου, κι εκεί πέρα από τα λόγια και τις ειδήσεις και τις φωτογραφίες και τις υποθέσεις και τα αναθέματα που είχαμε ακούσει και παρακολουθήσει μέρες τώρα, εκεί καταλάβαμε με τα μάτια μας τη διαφορά των δυνάμεων. Από τη μια η ανέμελη κι αδιάφορη φύση, α ναι, εμείς την αγαπάμε αλλά δεν το ανταποδίδει, να φροντίζει τον εαυτό της μόνη της και να ανταποκρίνεται στα τρυφερά ονόματα που της δίνουμε: καλοκαίρι. Δηλαδή όλα καλά και ο καπετάνιος να κάθεται, όπως δείχνει το καινούργιο φεγγάρι. Απλώς να τον παραλύει η ζέστη τον καπετάνιο, καθώς και το πλήρωμα. Ούτε ανεμοστρόβιλοι, θύελλες, κρύο, τίποτε βίαιο, μόνο αυτό το αποχαυνωτικό, ελκυστικό, χαμογελαστό, απέραντο γαλάζιο καλοκαίρι, που σε υποχρεώνει γλυκά να τα παρατάς όλα και να τρέχεις στη θάλασσα. Μόνο αυτή η ατελείωτη, ήσυχη κι απαθής ζέστη, όλο και πιο σταθερή κι αδιάκοπη η ηλιοφάνεια, όλο και πιο λίγα τα σύννεφα. Μήνες και μήνες ελάχιστα τα σύννεφα, καμία βροχή να μη χαλά τις βόλτες, να μην κατεβάζει το θερμόμετρο, να μην ποτίζει τα μακρινά χώματα, τα πέρα από τη ζωή μας. Τόσο ευχάριστη,  ωραία η χώρα. Η ωραιότερη  του κόσμου.

Και ιδού, από την πολλή καλοκαιρία, την πολλή ομορφιά, τη διαρκή κι αδιάκοπη ηλιοφάνεια, έρχεται η καταστροφή χειρότερη από θύελλες και καταιγίδες και ανεμοστρόβιλους. Από τη μια λοιπόν αυτή η υπέροχη φύση που μας έχει πλάσει ανέμελους, μας έχει ποτίσει με εμπιστοσύνη, αυτήν να εμπιστευόμαστε περισσότερο από κάθε και καθένα, από την άλλη οι πυροσβέστες, τα επιτελεία, τα ελικόπτερα, τα αεροπλάνα, οι εθελοντές, οι αντλίες, οι ξένοι βοηθοί. Τα δέντρα που ποθήσαμε και καμαρώσαμε, τα βουνά που μας παρηγόρησαν, όλα τα αγαπημένα μέρη εχθροί μας. Άνιση μάχη.

Αν τουλάχιστον αρχίζαμε να εκπαιδευόμαστε, αν εκπαιδεύονταν οι νέοι, αντί για στρατιωτική θητεία 12 μηνών να οργανώνονταν σεμινάρια αρχίζοντας από τους πιο ευάλωτους τόπους, μήπως δεν θα ήταν τόσο αργά να τη φέρουμε τη μάχη στα μέτρα μας;

 

 

Πιθανές διαταράξεις

Παλιά υπήρχε ένα περίπτερο αναψυχής στην εθνική οδό προς Θεσσαλονίκη, το μαγαζί πουλούσε μόνο μπακλαβαδάκια σε ατομικές συσκευασίες, αλλά σταματούσα όποτε μπορούσα για να δω λίγο τη θέα. Ήταν σε ένα λοφάκι απέναντι από τη βόρεια Εύβοια, έβλεπες σε όλο του το μεγαλείο το δασωμένο βουνό, παρθένο δάσος, σχεδόν ντρεπόσουν από εκείνη την ανεμπόδιστη θέα στην ομορφιά του. Δεν είχα πάει ποτέ στη βόρεια Εύβοια. Μου έλεγαν οι φίλοι πόσο ωραία είναι κι όλο έλεγα ότι πρέπει να κάνω ένα ταξίδι, να γυρίσω λίγο από χωριό σε χωριό και ιδανικά χωρίς πρόγραμμα, να βρω μονοπάτια και να χωθώ στα δάση. Τα τελευταία χρόνια είχε εγκαταλειφθεί το περίπτερο, έριχνα βλέμματα βιαστικά προς το πράσινο βουνό οδηγώντας, κάποτε θα το επισκεφτώ, υποσχόμουν στον εαυτό μου. Πάει τώρα.  

Λες κι ήταν υπερβολικά ωραίο αυτό το βουνό, λες κι ήταν και υπερβολικά εκτεθειμένο στα βλέμματα μας, των κινούμενων στην ηπειρωτική γραμμή της Εθνικής, βιαστικοί, άλλου κόσμου κάτοικοι. Δυσπρόσιτο κι από τους πυροσβέστες. Δείτε τους ήρωες, έγραφε ένα ρεπορτάζ με φωτογραφίες, αλλά δεν έβλεπες ήρωες, έβλεπες κούραση, αμηχανία και απόγνωση. Τι να σου κάνει κι ο ηρωισμός αν δεν έχει εργαλεία, εκπαίδευση και τρόπους; Η φωτιά προχωρά σταθερά και ανίκητα. Αλίμονο σε όσους έχουν ανάγκη από ήρωες. Εμείς εδώ έχουμε ανάγκη από ήρωες, αλλά κι αυτοί ακόμα χρειάζονται άλλου είδους προετοιμασία.

Το μυστικό είναι βέβαια ότι οι ήρωες δεν επαρκούν. Όταν φουντώνουν οι φλόγες έχουν ήδη περάσει πολλοί μη ήρωες με την ανεμελιά τους, τα σκουπίδια τους, τα ξερά τους χόρτα, το θυμό τους που μπορεί να γίνει εμπρηστικός, αφού καίγοντας έρχεται η όρεξη. Υπάρχουν και αυτοί, εμπρηστές χωρίς αιτία.  

Οπότε, η πολιτική αντιπαράθεση γύρω από τις φωτιές είναι εξαιρετικά χρήσιμη για όλους. Βρίζοντας οι μεν τους δε, θα καλλιεργήσουμε το πνεύμα της άμιλλας και θα ξεχαστούμε. Για να μπορέσουμε να ζήσουμε χωρίς μεγάλες διαταράξεις και άβολες αλλαγές στην καθημερινότητα, να φανατιστούμε και να συνεχίσουμε, με τα σκουπίδια παντού, την ανεμελιά, το μίσος στο δημόσιο χώρο, όλη αυτή τη μοναδική κουλτούρα μας. Φαντάζεστε  να αλλάζουμε συνήθειες, να πρέπει να καθαρίσουν οι Δήμοι τα ξερά, τώρα μέσα στη ζέστη, μέσα στις διακοπές; Και πού να τα πάνε τα σκουπίδια; Πού να τρέχουν; Θα κερδίσουν μήπως ψήφους έτσι; Το ένα φέρνει τ’ άλλο, γι αυτό καλύτερα θεωρίες και καυγάδες.

 

Σταμάτα

Σταμάτα να γράφεις για το Πεδίο του Άρεως, μου λέει θυμωμένος πριν κανα μήνα κάποιος γνωστός, και καταπίνω τη γλώσσα μου εκεί που ετοιμαζόμουν να πω για τον ήχο του Άλσους που με τρόμαξε ένα βράδυ. Σταμάτα, τόσα χρόνια γράφεις, εσύ φταις για όλα που έπαθε το πάρκο μας, αυτό δεν το είπε, αλλά σαν ενοχικό άτομο που είμαι αμέσως φορτώθηκα τις ευθύνες. Μήπως φταίω εγώ στ’ αλήθεια; Δεν είμαι βέβαια και καμιά διάσημη πένα, αλλά μήπως σιγά -σιγά υποσκάπτω την υγεία των φυτών και τη θετική στάση των κατοίκων, όλον τον καιρό που γράφω και ξαναγράφω;

Φταίω που έγραφα ότι έμπαιναν αυτοκίνητα και το διέσχιζαν στη μακρινή δεκαετία του 80, καθώς υποβαθμίζονταν σταδιακά οι γειτονιές τριγύρω; Μήπως φταίω που είχα ξαναγράψει όταν αποφάσισαν να μην προσλάβουν άλλους φύλακες για την παιδική χαρά, κι όταν μπάζωσαν τη λιμνούλα με τις πάπιες, κι όταν την ξήλωσαν τελείως;

Λίγα χρόνια μετά, όταν γινόταν η Έκθεση βιβλίου και άρχισαν να διαμαρτύρονται κάτι «ομάδες περιοίκων» για την εμπορευματοποίηση, και κατάφεραν να φύγει η Έκθεση και μετά να φύγει και η άλλη έκθεση με τα φυτά, μήπως φταίω και γι αυτά, αφού είμαι κι εγώ περίοικος, αν και μου άρεσαν οι εκθέσεις, διότι άντε τώρα να βγάζεις άκρη με περιοίκους;

Κι αργότερα, όταν οι περίοικοι μέσα στον επαναστατικό τους οίστρο κατάφεραν να το κρατούν κλειστό τρία χρόνια μετά την ανάπλαση, μήπως φταίω που έγραφα ότι περιμένουμε κάποιοι άλλοι περίοικοι να ανοίξει;

Γενικά, μήπως είναι ύποπτο πράγμα να είσαι περίοικος; Και τώρα που το αναψυκτήριο Άλσος έχει γίνει μέγα και τρανό κέντρο διασκεδάσεως, και κάθε βράδυ παρκάρουν θηριώδη αυτοκίνητα στα δρομάκια του πάρκου, τα οποία συνεχώς μετακινούνται για να χωρέσουν κι άλλα, μάλλον θα φταίω που απορώ γιατί οι άνθρωποι που έχουν ξοδέψει τόσα λεφτά για το αυτοκίνητο τους και για την έξοδο τους, δεν μπορούν να πάνε στο διπλανό πάρκινγκ με δέκα ευρώ; Και γιατί το κανονικό πάρκινγκ έχει κατεβασμένα ρολά από την πλευρά του πάρκου, ενώ ασφυκτιούν τα θηριώδη οχήματα γύρω- τριγύρω; Μετά από τόσες περιπέτειες που πέρασε το πάρκο και πήγαμε φέτος να χαρούμε, καλύτερα να μην πω τίποτε, μην αποφασιστεί επίσημα να γίνει πάρκινγκ ολόκληρο το πάρκο, μια κατάληξη τα χωρίζει εξάλλου, οπότε, ποιος θα φταίει;

Καημένη πλατεία

 Παντέρμη πλατεία Συντάγματος. Ή μάλλον ακριβώς το αντίθετο από το «παντέρμη». Αυτή που μαζεύονται όλοι. Που δεν ησυχάζει άνθρωπος και πολιτική δύναμη, πραγματική ή φανταστική, αν δεν βουίξει εκεί στο κέντρο της, αν δεν το γεμίσει, αν δεν απλώσει τα πανό, αν δεν σταματήσει την κυκλοφορία ή αν δεν καταστρέψει, κάψει, σπάσει και απαθανατιστεί σε λυγερές πόζες να ρίχνει τις μολότοφ ουρλιάζοντας ηρωικά.

Ερμη πλατεία, δυστυχής. Ή μάλλον το αντίθετο του έρμη, γεμάτη προσδοκίες, διεκδικήσεις, πολιτικές φαντασιώσεις, βία και βρόμα, πλατεία όπου μια βόλτα δεν μπορείς να πας με την ψυχή ήρεμη, αν δεν πέσεις σε πολιτικές φιλοδοξίες που σου κόβουν τον δρόμο, που σε τρομοκρατούν, που αν δεν βασανίσουν τους συμπολίτες τους δεν υπάρχουν, σου αρπάζουν τα μπράτσα πλασιέ, ούτε να χαρείς που καταφέρνεις να περάσεις αρτιμελής την Καραγεώργη Σερβίας.

Κι ο δήμαρχος βεβαίως κάνει πρότζεκτ, σου λέει όλο το παιχνίδι της πολιτικής εκεί βρίσκεται, τι να κάνω, να πάω να καθαρίσω την Πατησίων μπροστά στον ΟΤΕ που ζέχνει κατρουλίλα; Οποιος ανακατεύεται με τα κάτουρα τον τρώει η αφάνεια, εκεί κι ο δήμαρχος λοιπόν, στο Σύνταγμα. Εκεί δόξα και αθανασία, φώτα και κάμερες και προβολείς, εκεί η εξουσία ως σύμβολο και πραγματικότητα. Βάρα, χτύπα, ρίξε. Βάλε φωτιά. Ή κάνε σχέδια ρομαντικά, αναμόρφωση της πλατείας, να έχουν να σπάνε καινούργια πράγματα οι εισβολείς, κι όλοι μαζί να χαίρονται.

Αν είχε πινακίδες μνήμης στα γύρω κτίρια δεν θα χωρούσαν οι στιγμές επίθεσης. Κι ένας πόντος να γραφόταν για κάθε φορά που κλείνει η κυκλοφορία και απειλείται να καεί η Βουλή, πάλι θα ξεχείλιζαν από τις προσόψεις οι εγγραφές. Οπότε σωστά δεν μπαίνει αναμνηστική πλάκα για τίποτε και για κανέναν, να είναι κάθε φορά η εμφάνιση μοναδική, σαν να μην υπήρξε άλλη. Να νιώθει ο κάθε μολοτοφόρος σαν πρώτος σημαιοφόρος ενός αγώνα που κανένας άλλος δεν σκέφτηκε ποτέ να κάνει, σαν να εφηύρε ο ίδιος τη μολότοφ και σαν να παίρνει την παρθενιά της πλατείας με τη λυγερή του κίνηση ρίψης ακοντίου. Αέναη κατάσταση, αειφόρος ανάπτυξη α λα ελληνικά.

Ιερός περίβολος της θεάς εξουσίας, πεδίο μαχών συμβολικών αλλά με σώματα και όπλα, ό,τι άλλο θέτε είναι, πλατεία δεν είναι αυτή. Αλλά βέβαια πρέπει να λέγεται πλατεία, αλλιώς δεν έχει γούστο. Να έχει και τα παγκάκια της και τα δεντράκια της κι άλλα προκλητικά αντικείμενα ενός βίου σε δημόσιο χώρο που ποτέ δεν θα ζήσουμε, προσομοίωση για καταστροφή.

Δύσχρηστες λέξεις

 Είχα γνωρίσει κάποτε έναν Ευρωπαίο τουρίστα που δυσκολευόταν να μάθει τις λέξεις που ο ίδιος, και άλλοι τουρίστες βέβαια, θεωρούσε βασικές για να κυκλοφορεί στην Ελλάδα: ευχαριστώ, παρακαλώ, συγγνώμη. Αδύνατον να πει το ευχ, δυσκολευόταν με το ρο, ούτε και με το γγν που είναι νγν τα πήγαινε καλά. Στο τέλος τον λυπήθηκα και του είπα να μην παιδεύεται και στενοχωριέται, δεν τις χρειαζόταν πια και τόσο αυτές τις λέξεις στην Ελλάδα. Με κοίταξε με γουρλωμένα μάτια.

Αλλά πλέον το είχα πει. Και λέγοντάς το κατάλαβα ότι είναι αλήθεια. Ευχαριστώ, παρακαλώ και ειδικά συγγνώμη προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να μπουν στο λεξιλόγιο της καθημερινότητας, κυρίως μέσω μεταφράσεων. Υστερα από τόσα χρόνια και τόσα εκατομμύρια τουριστών που τα έχουν μάθει, κάτι γίνεται. Αλλά γενικά δυσκολευόμαστε αρκετά. Το να δείχνεις ότι υπολογίζεις τον άλλον με αυτές τις λέξεις θεωρείται κατά βάθος ότι δείχνει αδυναμία.

Διαβάζω αυτές τις μέρες στα κοινωνικά δίκτυα προτροπές προς τις «μανούλες». Αυτές φταίνε, θεωρούν πολλοί, για την επιθετικότητα των αντρών που φτάνει σε φόνο. Πραγματικά κάποιες γυναίκες υποσυνείδητα θεωρούν ότι αποκτούν εξουσία μέσω των αγοριών τους και τους μεγαλώνουν σαν μικρούς ηγέτες. Δεν συνεπάγεται απαραίτητα επιθετικότητα. Η μεγάλη ιδέα των μανάδων για τους γιους συχνά τους οδηγεί σε δρόμους μεγαλείου. Πιστεύω ότι η αντρική επιθετικότητα είναι μια γενικότερα αποδεκτή αξία στην κοινωνία μας, στην καθημερινότητα, τις κάθε είδους επαφές και σε κάθε μορφή τέχνης.

Είναι κάτι που έχει καλλιεργηθεί σε μακρές εποχές ανασφάλειας και έλλειψης νόμων και εμπιστοσύνης στο κράτος, στους θεσμούς, τους ισχυρούς πάσης φύσεως, κι ακόμα κρέμεται σαν κουρέλι άχρηστο κι επιβλαβές σε κάθε κοινωνική έκφανση. Οι άντρες μαθαίνουν να μην πολυμιλάνε, να είναι πολλά βαρείς, να μην καταδέχονται να δείξουν τρυφερότητα και αδυναμία. Μαθαίνουν να δείχνουν με το παραμικρό τον θυμό τους, που είναι βέβαια απειλή την οποία ενίοτε αισθάνονται την ανάγκη να υλοποιήσουν. Δεν μαθαίνουν να δείχνουν τρυφερότητα, να έχουν χιούμορ με ό,τι τους συμβαίνει. Η ευγένεια θεωρείται ταπεινωτική. Είναι για τα γκαρσόνια, υποκριτική οπωσδήποτε. Κι αν η αληθινή διάθεση είναι να σπάσεις κούπες ή άλλα αντικείμενα ή και κάνα κεφάλι;

Δεν φταίνε για όλα οι μαμάδες. Φταίνε οι αξίες μας. Ο τρόπος που μιλούν τα αγόρια μεταξύ τους για τις γυναίκες. Τα τραγούδια που υμνούν το αντριλίκι σε κάθε μορφή, η ευθιξία που καλλιεργείται γύρω τους ως προς τον ανδρισμό τους. Τα πρότυπα. Η κουλτούρα. Δεν οδηγούν στο έγκλημα απαραίτητα, στενεύουν τους δρόμους έκφρασης και επικοινωνίας.

Πόλεις- σκηνικά

 Η γαλλική εφημερίδα Le Monde παρατήρησε και έγραψε ότι γυρίζονται πλέον πολλές ταινίες στην Ελλάδα. Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Μυτιλήνη είναι αυτή τη στιγμή τοπία που ίσως υποδύονται κάτι άλλο, αλλά μπορούν να ελπίζουν ότι θα υποδυθούν κάποια στιγμή και τον εαυτό τους. Θα αναρωτηθούμε τώρα τι είναι ακριβώς αυτός ο εαυτός. Υπάρχει πρόσωπο για τη Θεσσαλονίκη, πέρα από το σήμα κατατεθέν Λευκό της Πύργο; Και η Αθήνα έχει κάτι άλλο αναγνωρίσιμο πέρα από την Ακρόπολη; Αμ, η Μυτιλήνη;

Ποιες είναι οι πόλεις με χαρακτήρα που τον ξέρει όλος ο κόσμος ή τέλος πάντων αυτός που ενδιαφέρεται για τέτοια πράγματα; Εχουν οι πόλεις της Ανατολής δικό τους χαρακτήρα ή είναι κράματα από τον χαρακτήρα της Δύσης; Κάποτε πήγα στην Αγιοπετρούπολη και μπερδευόμουν, ο Πέτρος ο επονομαζόμενος Μέγας την είχε χτίσει εμπνευσμένος από τους Ολλανδούς, έτσι κατάφερε να τη στηρίξει σε λάσπη, κάπως όπως οι Βενετσιάνοι είχαν φτιάξει τη Βενετία πριν από κάμποσους αιώνες. Ωστόσο την έχτισε σε στιλ παρισινό και με φαρδιές λεωφόρους πριν καν το Παρίσι αποκτήσει τις δικές του φαρδιές λεωφόρους. Προφητεία του βαρόνου Οσμάν ο Πέτρος.

Η Μυτιλήνη τι χαρακτήρα έχει; Το εφήμερον της αρχοντιάς, πλούτος που επενδύθηκε σε υπέροχες προσόψεις και γρήγορα φυλλορρόησε. Αρχοντικά που ήσυχα φθείρονται, ένας τρούλος στο λιμάνι λίγο σαν ρωσικός, λίγο σαν γαλλικός, λίγο σαν κάτι άλλο. Δικό του στιλ, καταδικό του. Να γινόταν σκηνικό πολλών πολλών ταινιών, να μαθευόταν η ομορφιά της, να μπορούσε να στηρίξει μόνη της όλο αυτό το φθαρμένο μεγαλείο. Κάποτε ήταν πρωτεύουσα των αφίξεων από την Ασία, τα προϊόντα της ανάρπαστα, η γειτονική ήπειρος σε απόσταση αναπνοής. Εκτοτε πληρώνει τις κακές σχέσεις με τη γείτονα. Ας την έσωζε το σινεμά.

Η Θεσσαλονίκη έχει τη θάλασσα. Με μανία έπεσαν επάνω της οι νέοι κάτοικοι να την αλλάξουν, να την οικειοποιηθούν, να ξεχάσουν το παρελθόν της. Υστερα το μετάνιωσαν και δεν ήταν εντελώς αργά, κάτι σώθηκε. Τι υποδύεται στα τωρινά γυρίσματα δεν ξέρω. Συγκλονιστική πόλη, θα της άξιζαν οι δικές της ιστορίες. Δεν γράφτηκαν ακόμα αρκετές, ή απλώς δεν τολμάμε να τις αγγίξουμε.

Κι η Αθήνα; Αχ, μέγας πόνος. Το όνειρο των ρομαντικών αρχαιολατρών που το εκδικούμαστε μέρα- νύχτα. Πώς λέει ο στίχος: και θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση; Ε, αλλάξτε το υποκείμενο. Εκδικούμαστε τα όνειρα. Για σινεμά δεν ξέρω.

Μια χρήση μα τι χρήση

 Βιολογικά καρότα. Μάλιστα. Να προτιμάς τα βιολογικά καρότα, ειδικά τα καρότα, οι βολβοί μαζεύουν ευκολότερα ουσίες εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων. Τυλιγμένα τα καρότα σε σελοφάν, ξαπλωμένα σε σκαφάκι. Τουλάχιστον το σελοφάν, όπως τα τυλίγει κατάσαρκα, δεν σκίζει τη βιοδιασπώμενη σακούλα, όπως τα κουτάκια από σκληρό πλαστικό με ντοματάκια, βερίκοκα, κεράσια. Λες και τη χλευάζουν τη σακούλα τα σκληρά πλαστικά, τα σκληρόκαρδα.

Μια βόλτα για ψώνια κι έχει τόσες συναντήσεις με μορφές επεξεργασίας πετρελαίου. Αυτό τουλάχιστον πρόλαβα να το μάθω στη Χημεία, πριν χωριστούμε σε Κλασικό - Πρακτικό και συστηματικά απωθήσω κάθε γνώση που δεν ζητούσαν στις εισαγωγικές. Ή μήπως το έμαθα κάπως λαθραία, χωρίς να το θέλω, χάρη στον κύριο Νικολόπουλο που το είχε μεράκι να μας ξεστραβώσει λίγο, εν αντιθέσει με τον μαθηματικό που αναρωτιόταν «Τι τα χρειάζεστε αυτά, κορίτσια πράμα;». Με δυσκολία ανασύρει η μνήμη εικόνες. Ετσι όμως και πάρει φόρα, πάει πιο πίσω, στο σετ κύπελο-πιάτο πλαστικό, ζωηρό πράσινο με άσπρες ρίγες. Υπήρχε και σε κόκκινο. Τι αθωότης και θαυμασμός τότε για το πλαστικό. Και πώς τα ψώνια του μπαμπά μου χωρούσαν στο συλλεκτικό διχτάκι; Αδύνατον να βρω απάντηση.

Τα πλαστικά μιας χρήσεως καταργούνται, διάβασα. Πρώτα καταργήθηκαν τα καλαμάκια. Εξ όνυχος η προσπάθεια. Ο λέων όμως συνεχίζει να βρυχάται, η παραγωγή κι η κατανάλωση του πλαστικού. Πώς να το αποφύγεις, όταν για κάθε μέρα φαγητού γεμίζει μια σακούλα ανακύκλωσης από συσκευασίες; Κι αυτή η ανακύκλωση, πολύ πονεμένη ιστορία. Δεν είχαν όλοι καλό καθηγητή στη Χημεία, αλλά μπορούν να καταλάβουν ότι τόσο διαφορετικά πλαστικά δύσκολα ανακυκλώνονται. Ευκολότερα καίγονται στις παράξενες πυρκαγιές που κάθε τόσο συμβαίνουν στα εργοστάσια ανακύκλωσης.

Πόσο ακόμα σελοφάν θα ξετυλίξω μέχρι να βρεθεί κάτι εναλλακτικό; Θα προλάβω; Ζούμε λίγο σε σχέση με τα μπουκάλια νερού, για παράδειγμα, φθειρόμαστε γρήγορα σε σχέση με τις συσκευασίες σαμπουάν, ενώ το πλαστικό τίποτε, καθόλου. Μήπως γι’ αυτό το λατρεύουμε τόσο, μήπως είναι η χρήση του η πρακτική μας απάντηση στο αρχαίο ερώτημα της αθανασίας; Μήπως έχει γίνει το πλαστικό κάτι σαν τον θεό που ποτέ δεν πεθαίνει; Μήπως κάτι μέσα μας το σέβεται τόσο βαθιά, το άφθαρτο αυτό, που δεν υπάρχει ελπίδα να γλιτώσουμε από τη λατρεία του, τη διαρκώς επεκτεινόμενη χρήση του;

Ισότητα και άλλοι όροι

 Αφού όλοι οι σοβαροί άνθρωποι δέχονται τον όρο γυναικοκτονία, εμένα τι μου ξινίζει και κλοτσάει στο μυαλό μου; Προσπαθώ να με καταλάβω, πέρα από το νομικό βάρος του πράγματος. Ας πούμε, το γλωσσικό. Δεν είναι η καλλιέπεια που μου θίγεται, κάτι άλλο που πρέπει να σκεφτώ από τον τρόπο που μάθαμε να βλέπουμε τα πράγματα και να τα μετράμε. Ισως η δική μας γενιά διεκδίκησε ό,τι είχε να διεκδικήσει με βάση την ιδέα της ισότητας. Υπήρχαν ακόμα νόμοι που ρύθμιζαν τη νομική κατωτερότητα των γυναικών κυρίως μέσα στην οικογένεια. Και η ισότητα είναι μια ιδέα που μπορεί να σε παραπλανήσει. Ισοι απέναντι στον νόμο δεν σημαίνει πως είμαστε και ίδιοι.

Δεν είμαστε. Πολύ πικρό και απαράδεκτο, αλλά αληθινό. Δεν είναι απλώς δυνατότεροι σωματικά, είναι πολύ πιο περίπλοκη. Αυτές που ο νόμος ορίζει ίσες, τώρα ο νόμος ονομάζει άνισες, κατά κάποιον τρόπο. Αλλος νόμος βέβαια, αλλά δεν παύει να σοκάρει. Αυτός είναι ο λόγος που δεν ακούγεται εύκολα ο όρος «γυναικοκτονία» για μένα τουλάχιστον. Ας πούμε ότι είμαι ακόμα στο πρώιμο στάδιο, εκείνο που προσπαθούμε να πείσουμε ότι όλα τα μπορούμε και τα καταφέρνουμε.

Για αυτοάμυνα μαθαίνουμε καράτε, πολεμικές τέχνες και άλλα τέτοια μαχητικά. Ή διαθέτουμε τα σούπερ ταλέντα να αποτρέπουμε τους υποψήφιους δολοφόνους με τις έξυπνες ατάκες μας. Πιο εύκολα να τα δεχτείς όλα αυτά παρά την απλή αλήθεια της φυσικής αδυναμίας. Γιατί αυτό σε φέρνει μπροστά στην ανάγκη να σκεφτείς ότι οι άντρες διαθέτουν αυτή τη φυσική ανωτερότητα που οφείλουν να ελέγχουν. Και η ιστορία τους, η ιστορία μας; Δεν οφείλουν κι αυτή να τη σκέφτονται όταν απλώς θυμώνουν και τους έρχεται να ανεβάσουν τη φωνή;

Δύσκολες λέξεις και δύσκολες κουβέντες. Ισως γι' αυτό προτιμώ τη βολή της παλιάς ιδέας, την ισότητα που είναι προς εύρεση και κατάκτηση, έστω κι αν σε άλλους κώδικες γράφεται εκείνη και σε άλλους θα γραφτεί, αν γραφτεί, η γυναικοκτονία.

Γλωσσική αδυναμία λοιπόν, για μένα. Και γλωσσικός φόβος για το πώς θα διατυπώσουμε από δω και πέρα όλες τις διατυπώσεις που αναπόφευκτα θα διατυπωθούν. Ας ελπίσουμε ότι θα αξίζει τον κόπο η συζήτηση.

Οι Αλβανοί

 Τριάντα χρόνια ακούμε κλισέ για τους μετανάστες, ωστόσο, πιστή στην αρχή μου κατά των γενικεύσεων, αναρωτιέμαι ακόμα, δικαιούμαι να αραδιάσω κι εγώ γραπτώς διάφορες σκέψεις που αραδιάζω προφορικά ελαφρά τη καρδία; Ας πούμε, λέω στις φίλες μου: «Αυτές οι Αλβανές, βρε παιδιά, τι καταπληκτικές, τι ακούραστοι άνθρωποι; Πόσο τυχεροί είμαστε στην Ελλάδα που είχαμε αυτούς τους μετανάστες, τόσο πρόθυμους να μάθουν τον δικό μας κόσμο, τόσο έτοιμους να ενσωματωθούν!» Κουνούν το κεφάλι εκείνες.

«Τους θαυμάζω για την εργατικότητά τους», λένε κάποιες που γνώρισαν καλύτερα Αλβανούς εργαζόμενους. «Είναι οι άνθρωποι που ήρθαν στην Ελλάδα αποφασισμένοι να σεβαστούν τους κανόνες της δουλειάς. Ο εργαζόμενος εσθιέτω, με αυτή την πεποίθηση ήρθαν κι ακόμα τους κρατά, είκοσι, τριάντα χρόνια μετά. Ακόμα δουλεύουν ακούραστα, ακόμα εννοούν αυτό που λένε, ακόμα φέρνουν έναν αέρα σοβαρότητας όπου και να βρίσκονται, ακόμα σέβονται τον λόγο και την αξιοπρέπεια των άλλων κι ας μη σεβάστηκε συχνά ο καθημερινός ρατσισμός τη δική τους».

Μα είναι όλοι έτσι; Μπορεί να ρωτήσει κάποιος που δεν είχε την ευκαιρία να αποκτήσει παρόμοιες εμπειρίες. Προφανώς και όχι. Δεν πήραμε κι εμείς το αξιοπρεπειόμετρο ή το εργατικόμετρο να δούμε οι Γεωργιανοί π.χ. ή οι Μολδαβοί ή οι Πολωνοί, που πέρασαν κάποτε από τα μέρη μας μετανάστες, ή οι Ρώσοι, είναι γενικά πιο εργατικοί, σοβαροί, ακούραστοι ή αξιοπρεπείς και σέβονται περισσότερο. Αλλά κι εκείνοι που στη δεκαετία του ’90 είχαν αντικαταστήσει τη λέξη «διαρρήκτης» με τη λέξη Αλβανός, σάμπως είχαν καλύτερα νούμερα; Ομως ο δικός τους λόγος βασίλευε και σκέπαζε τις προσπάθειες χιλιάδων ανθρώπων να γίνουν αποδεκτοί στην ελληνική κοινωνία. Καθολικοί μετανάστες από τη βόρεια Αλβανία συναντούσαν την έχθρα ορθόδοξων παπάδων στα χωριά, παιδιά μουσουλμάνων βαφτίζονταν ορθόδοξα, κι όμως δεν αρκούσαν αυτά να εξημερώσουν την εθνική ονομασία τους στα χείλη των ντόπιων.

Καλές είναι οι αρχές περί μη γενίκευσης, και συνεχίζω να πιστεύω ότι είναι πολύ ρηχό να βλέπεις σε έναν άνθρωπο που γνωρίζεις εθνικά χαρακτηριστικά. Ή ακόμα και να ψάχνεις να τα βρεις, σώνει και καλά. Ομως είναι καιρός να ανοίξω μια λευκή σελίδα και να καταγράψω μερικές από τις γενικότητες που λέμε μεταξύ μας, ξέροντας ότι δεν μπορεί να ισχύουν για τον καθένα. Οπως δεν ισχύουν ούτε οι άλλες. Αυτά λοιπόν για τους Αλβανούς.

Θα πρέπει να ζητήσουν συγγνώμη αυτοί που κατηγόρησαν μετανάστες, αναφερόμενοι σε εθνικές ομάδες, για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, αλλά πολύ φοβάμαι ότι είναι ανίκανοι για τέτοιες υπερβάσεις.

Ανάποδο συνέδριο χρειαζόαμστε

 Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι με δυο σπυριά μυαλό μέσα στο κεφάλι ξέρουν πολύ καλά ότι αν υπάρχει ελπίδα για την ανθρωπότητα και για τον πλανήτη που του έλαχε η ανθρωπότητα, βρίσκεται στις γυναίκες που αργούν να κάνουν παιδιά ή που δεν κάνουν καθόλου. Στις γυναίκες των ανεπτυγμένων χωρών που έχουν αποκτήσει λίγο-πολύ έλεγχο στο σώμα τους, κατά το δυνατόν, γιατί δεν τον αποκτάς ποτέ τελείως. Που μπορούν να αγοράσουν ένα αντισυλληπτικό, να επιβάλουν ένα προφυλακτικό, να βάλουν ένα σπιράλ (υπάρχει ακόμα αυτό ή καταργήθηκε με τη δική μας κλιμακτήριο;), να καταφύγουν με βαριά καρδιά, πάντα βαριά, ειρήσθω εν παρόδω, σε έκτρωση.

Οι περισσότερες όμως γυναίκες του κόσμου, οι συντριπτικά περισσότερες, δεν μπορούν, ή οι αξίες παραγωγής παιδιών είναι ακόμα πολύ υψηλές στις κοινωνίες τους, όπως κι οι προσδοκίες τους για καλύτερα γηρατειά, για απόκτηση θέσης και εξουσίας μέσω των παιδιών. Οπότε οι περισσότερες γυναίκες της ανθρωπότητας κάνουν ακόμα πολλά παιδιά, σαν να υπήρχε η παιδική θνησιμότητα του 19ου αιώνα, που όμως δεν υπάρχει.

Το πρόβλημα των ανθρώπων είναι ότι είμαστε επτά δισεκατομμύρια, με συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις σε ενέργεια, τροφή και αντικείμενα, εξαντλούμε τον πλανήτη και τους πόρους του, και θα έπρεπε οι σοφοί και οι μεγάλοι και οι ηγέτες να σκέπτονται πώς θα κατάφερναν να πείσουν τις γυναίκες του πλανήτη να κάνουν λιγότερα παιδιά και σε μεγαλύτερη ηλικία, αντί να κάνουν πολλά και να ξεκινούν να τα κάνουν νέες. Αλλά βέβαια είναι στην ανθρώπινη φύση ο παραλογισμός που επωάζει την καταστροφή του ανθρώπου, όπως μας διδάσκει η τραγωδία των αρχαίων ημών προγόνων των οποίων το DNA φοβόμαστε μη χαθεί (λες και το βρήκαμε).

Οπότε θα συνεχίσουν διάφοροι μεγαλοσχήμονες να μας λένε για υπογεννητικότητα, ενώ στην Αχαρνών μυρμηγκιάζουν τα φτωχά ξένα παιδιά που πολύ θα ήθελαν να αντικρίσουν λίγο ενδιαφέρον από το ελληνικό κράτος, θα μεγαλώνουν όπως όπως μέσα στην αδιαφορία και τη σκληρότητα, μέχρι να καταφέρουν να φύγουν για μέρη πιο φιλόξενα. Ομως οι μανάδες τους δεν μπορεί παρά να βλέπουν τις άλλες, τις γυναίκες της Ευρώπης, και να παίρνουν το μήνυμα ότι μπορούν να κάνουν λίγα παιδιά ή και καθόλου, κι αυτό συνδέεται με καλύτερη ζωή. Οπότε, ίσως, δεν έχουν όλα χαθεί.

Για ένα μέτρο πεζοδρόμιο

Ελπίζω να ζω όταν τελειώσει ο ποδηλατόδρομος ως το Σούνιο και να τον πάρω με τα πόδια. Όταν φτάσω στο Σούνιο κι ανέβω στο ναό του Ποσειδώνα θα στρίψω προς Λαύριο και θα συνεχίσω στον άδοξο μικρότερο δρόμο που περνάει δίπλα  από τα κρυμμένα μέσα στα πεύκα εξοχικά και συγκροτήματα. Ελπίζω, άλλη μια ελπίδα, ότι ως τότε θα έχουν ζωντανέψει με κάποιο τρόπο και τα παγκαλό που ερειπώνονται στο λόφο απέναντι από τον ένδοξο αρχαιολογικό χώρο με τρόπο πολύ ασεβή απέναντι σε αρχαίους και νέους θεούς καθώς και στο τοπίο.

Εκεί στρίβοντας προς το Λαύριο λοιπόν, με τα νησιά απέναντι να ορίζουν τις αποχρώσεις του γαλάζιου και τα συρματοπλέγματα των ιδιοκτησιών ένθεν και ένθεν να ορίζουν την επικίνδυνη περιήγηση, θα αναρωτηθώ άλλη μια φορά γιατί έπρεπε να γίνει τόσο στενός αυτός ο δρόμος ώστε να μη μπορεί ένας πεζός να περάσει απολαμβάνοντας τον περίπατο του. Αφού τόσοι άνθρωποι έρχονται εκεί μόνο για τις διακοπές τους, γιατί εξαρχής απέκλεισαν αυτή τη μορφή αναψυχής; Κολυμπούν το καλοκαίρι, αλλά το χειμώνα και τις άλλες εποχές, δεν είχαν φανταστεί ότι θα ήταν ευχάριστο, ενδιαφέρον, ψυχωφελές και υγιεινό να περπατούν ανάμεσα στο βουνό και στη θάλασσα και να τονώνουν το κυκλοφοριακό, το αναπνευστικό και τα υπόλοιπα συστήματα τους;

Φαίνεται πως όχι. Επικράτησε και σ’ αυτή την οριοθέτηση η παλιά διαμάχη του δημόσιου με το ιδιωτικό, με το δημόσιο να υποχωρεί στο μονίμως παραπονεμένο κι αχόρταγο ιδιωτικό, που έχει και τα πεύκα και τους φράχτες, και τα μονοπάτια και τις βεράντες. Δεν είχε φανταστεί ότι κάποτε ο γιατρός θα συνταγογραφούσε περπάτημα για όλα τα καρδιαγγειακά, κι όπως δεν περπατούσε ποτέ για λόγους αρχής, το ιδιωτικό και οι ιδιώτες, βρέθηκε να κάνει γύρους στο κτήμα και στη βεράντα, γιατί πέρασμα στο δρόμο δεν έχει. Μόνο πάνω από ένα γκρεμό κάποτε το δημόσιο, ίσως και σε συνεργασία με το ιδιωτικό, αν μπόρεσε ποτέ να γίνει τέτοιο πράγμα, αναγκάστηκε να φτιάξει ένα μέτρο πεζοδρόμιο για να εμποδίσει μάλλον την κατολίσθηση. Κι εκεί, αν καταφέρει να βρεθεί κάποιος ριψοκίνδυνος περιπατητής και βαδίσει για πενήντα μέτρα, τόσο είναι το μήκος, ίσως φανταστεί όλη τη διαδρομή, καμιά δεκαριά χιλιόμετρα μεταξύ Σουνίου και Λαυρίου, με ένα μέτρο πεζοδρόμιο να περπατά σαν άνθρωπος. Και τότε θα  ρίξει ένα δάκρυ αλμυρό σαν το πέλαγος.