Παρασκευή 21 Μαρτίου 2014

Τα χρώματα στο χάρτη

Χάζεψα το πρωί στο ίντερνετ έναν χάρτη της Ευρώπης με τίτλο «1.000 χρόνια ευρωπαϊκές αλλαγές συνόρων» και εννοείται ότι ζαλίστηκα. Με ιλιγγιώδη ταχύτητα τα χρώματα άλλαζαν, τα σχήματα κατακερματίζονταν κι ύστερα ομαδοποιούνταν, κι άντε ξανά. Αυτοκρατορίες, δουκάτα, βασίλεια, πριγκιπάτα, εξαρχάτα, δημοκρατίες φανερώνονταν και ξεδιπλώνονταν και συρρικνώνονταν και φτου κι απ” την αρχή, καθώς περνούσαν τα χρόνια μέσα σε δευτερόλεπτα στον ψηφιακό χάρτη. Μέχρι και τις αλλαγές της Γιουγκοσλαβίας είχε, κάπου εκεί θα πρέπει να αποφάσισαν οι κατασκευαστές του χάρτη ότι μπορεί και να κλείσει αυτή η υπόθεση για τη μικρή παλιά ήπειρο, που θα πρέπει να είχε τα πιο πυκνά σύνορα από κάθε άλλη στη διάρκεια της παγκόσμιας Ιστορίας. Και για κάθε μετακίνηση, για κάθε αλλαγή σ” αυτά τα ζωηρά χρώματα του χάρτη, να έχουν άνθρωποι σκοτωθεί, χωριά καεί, οικογένειες ξεσπιτωθεί, ο πόλεμος να έχει ρημάξει δηλαδή τους τόπους που πολύ παιχνιδιάρικα αλλάζουν τα χρώματά τους.

 

Είμαστε οι τυχερές γενιές που τα βλέπουν όλα αυτά στον χάρτη και τα διαβάζουν στα βιβλία χωρίς να υποχρεώνονται να τα ζήσουν, εξαιρουμένων των πρώην Γιουγκοσλάβων. Αλλά κάτι μέρες σαν αυτές δικαιούμαστε να μας ζώσουν τα φίδια. Λέτε την ώρα που οι Ευρωπαίοι παλεύουμε να ξεπεράσουμε τις ιστορικές κληρονομιές των συνόρων και των εθνικών ταυτοτήτων, και των κριμάτων και αιμάτων με το συμπάθιο, οι άλλοι που θεωρούν τις αξίες αυτές δεδομένες να αποδειχτούν πιο δυνατοί, και άρα πιο σωστοί; Δηλαδή, το να αφήνουμε τα σύνορα στην ησυχία τους και να προσπαθούμε να τα αποδυναμώνουμε ουσιαστικά, όπως κάνουν οι χώρες της Ε.Ε. ανάμεσά τους, να είναι ουτοπικό και υποκριτικό, επίσης πληκτικό μπροστά στην αέναη προσπάθεια να ανακαλύπτεις πληθυσμούς που νιώθουν κοντινοί και ίσως θέλουν να τους λυτρώσεις, να προσαρτήσεις τα μέρη που ζουν, κ.λπ. κ.λπ.;

 

Τι την κόφτει την Ευρώπη για την Κριμαία; Το παρελθόν, που αποφάσισε να προωθήσει διά παντός σε ταινίες, βιβλία, ποδοσφαιρικές ομάδες και διαγωνισμούς τραγουδιών, έρχεται και της χτυπάει την πόρτα. Κι εδώ αρχίζει το δράμα της χαλαρής υποτίθεται υπερδύναμης που φοβάται μήπως επιδείξει παρακμιακή στάση. Ο άλλος, ο γυμνόστηθος με το ανέκφραστο πρόσωπο, την προκαλεί στο γήπεδο που εκείνη θέλει να αποφύγει. Στα μαρμαρένια αλώνια του παρελθόντος.

 

Σε μερικούς όλα αυτά αρέσουν. Με περίσσια τεστοστερόνη και καλλιέργεια εθνικών ταυτοτήτων, κατηγορούν νυχθημερόν την Ευρώπη για τη μαλθακότητά της, καθώς νιώθουν και κάπως αποκλεισμένοι από τους περίπλοκους κώδικές της, δεν εκτιμούν την εσωτερική της δύναμη, τη συγκρίνουν με αρχαίες αυτοκρατορίες που υποχώρησαν στους βαρβάρους έχοντας φτάσει σε επίπεδο εκλέπτυνσης που δύσκολα άντεχε. Ισως νοσταλγούν την απλότητα του αυταρχισμού που δείχνουν να εγγυώνται τα γυμνά μπράτσα του Πούτιν.

 

Εχεις και το Βένετο που θέλει να αποσχιστεί από την Ιταλία, την Καταλονία από την Ισπανία, τη Σκοτία από τη Μεγάλη Βρετανία, διάφορα τέτοια. Αλλά αυτά νομίζω τα κάνουν για να έχουν διπλή ψήφο στη Γιουροβίζιον.

Τρίτη 11 Μαρτίου 2014

Βλέμμα αντί βλέμματος




H καλλιτέχνης Μαρίνα Αμπράμοβιτς κάθεται σε μια καρέκλα μπροστά σε ένα τραπέζι και οι επισκέπτες του μουσείου μπορούν να σταθούν απέναντι της και να την κοιτάξουν στα μάτια. Αυτή η περφόρμανς έγινε στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης, και πολλοί απ' όσους την κοίταξαν για λίγη ώρα στα μάτια έφευγαν κλαμμένοι. Το να κοιτάς στον άλλον τα μάτια είναι ισχυρή επαφή, αν και το πιο σημαντικό είναι ο χρόνος που του δίνεις. Τα μάτια απλώς προδίδουν την ένταση της επαφής. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να εκφράσουν περίπλοκα συναισθήματα. Πολύ συχνά δεν είναι παρά αναμέτρηση αντοχής. Ποιος μπορεί ν' αντέξει περισσότερο το βλέμμα του άλλου. 
Το βλέμμα, όπως και το άγγιγμα, αποκαλύπτει σαν κάθε έργο τέχνης το πόσο ανίσχυρος και ανυπεράσπιστος είναι ο άλλος απέναντι στον καθένα, ακόμα κι όταν μοιάζει δυνατός.
Ήταν μια παράξενη εβδομάδα, η Αμπράμοβιτς εμφανίστηκε στη Στέγη Γραμμάτων και ο Γερμανός πρόεδρος στις Λιγκιάδες Ιωαννίνων κοίταξε στα μάτια τους δυο επιζώντες Εβραίους της συνοικίας και ζήτησε συγγνώμη για το ολοκαύτωμα. Η συγγνώμη δεν αρκεί, έσπευσαν όλοι να πουν πριν και μετά, θέλουμε και αποζημιώσεις, που κι αυτές δεν θα αρκούν, γιατί πώς επιδιορθώνεις τις ζωές που χάθηκαν; Δεν υπάρχει τρόπος.
Ωστόσο αυτή η συγγνώμη, που δεν είναι παρά μια συγγνώμη, μια περφόρμανς κατώτερη σίγουρα απο της Αμπράμοβιτς, αυτή η συγγνώμη των Γερμανών πολιτικών είναι μια εξέλιξη της στάσης απέναντι στην Ιστορία που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα σε μεγάλες επινοήσεις πανανθρώπινου ενδιαφέροντος. Οι Γερμανοί φτιάχνουν και εξάγουν καταπληκτικά προϊόντα, αλλά αν μπορούσαν να εξάγουν και την επίγνωση των εγκλημάτων τους στον πόλεμο η ανθρωπότητα θα είχε μεγάλες ελπίδες ν' αλλάξει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Γιατί, κακά τα ψέμματα, συγγνώμη δεν μπορεί να πει ο καθένας. Είναι δύσκολο πράγμα, θέλει μεγάλη ταπεινότητα και μεγαλείο ψυχής ταυτόχρονα. Εγκλήματα γίνονται στο κόσμο των ανθρώπων απο τη στιγμή του Κάιν, αλλά συγγνώμη πολλοί λίγοι έφτασαν στο σημείο να μπορέσουν να πουν. Είναι το σπάνιο δώρο που κατακτά κανείς με δυσκολία, τσακίζοντας τον εγωισμό του, το έργο της ζωής του, τη στάση του ολόκληρη. Μπορεί να ζήσει κανείς μια ζωή έξω απο τα τείχη του κάστρου που θα ήταν η ικανότητα να την προφέρει και να τη νοιώσει, και να μη μπορέσει ποτέ να δει το φώς που κρύβουν.
Πολλές κριτικές ειπώθηκαν για τη συγγνώμη του Ιωακείμ Γκάου, πολλή ειρωνία ξοδεύτηκε και γκρίνια για τις αποζημιώσεις. Για μένα οι αποζημιώσεις είναι απαράδεκτη ιδέα, δεν μιλούσε κανείς γι αυτές όταν ήμουν παιδί κι ο κόσμος πάλευε να σταθεί στα πόδια του, το θεωρώ παρακμή να μιλάμε τώρα. Αλλά η γερμανική συγγνώμη είναι μια κίνηση που όσο κι αν δεν αποζημιώνει, αποκαθιστά στην ευρωπαϊκή ζωή που επιδιώκουμε μια βαθύτερη ισορροπία επίγνωσης. Είμαι περήφανη που ζω στην εποχή μιας τέτοιας προσπάθειας. Όσο χαζό κι αν είναι να νοιώθεις περήφανος για κάτι που δεν κατάφερες ο ίδιος, μερικές φορές με ξεπερνά.

Δευτέρα 10 Μαρτίου 2014

Σημίτης απερχόμενος

Είναι η τελευταία του μέρα ως Πρωθυπουργού και τον δείχνει η τηλεόραση να αποχαιρετά τον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Χαμογελαστός και ψύχραιμος, όπως ήταν πάντα σε στιγμές κρίσιμες, σε στιγμές θριάμβου ή σε στιγμές δύσκολες. Κάπως απόμακρος για τους τηλεθεατές. Δεν μάζεψε ποτέ τις κάμερες χωρίς λόγο. Δεν ήταν καλός ηθοποιός, δεν ήταν από τζάκι, δεν ήταν όμορφος, δεν ήταν δημοφιλής. Δεν κατάφεραν να τον μπλέξουν σε σκάνδαλα, να τον κολακέψουν, να τον φθείρουν, να τον φτηνήνουν. Δεν έγινε βαρετός δεν έγινε οικείος, όσο πετυχημένα κι αν τον μιμήθηκε ο Μητσικώστας.
Δεν έμοιαζε με τίποτε απ' όσα έχουμε ζησει ως πρωθυπουργούς. Δεν ήταν καλός ρήτορας, δεν γοήτευε τα πλήθη. Στο κόμμα του άρχισαν κιόλας να τον κατηγορούν για την ήττα, σαν να ξέχασαν τις δημοσκοπήσεις που τόσα χρόνια τον έφερναν μπροστά σε προτίμηση από το ίδιο. Κι ας μην καθόταν να επενδύσει σε συναισθηματικές καταστάσεις, ως οπαδός του ορθολογισμού. Δυο πρωθυπουργικές θητείες του μπόλιασαν τους θεσμούς με ισχύ τόση που δεν νιώθουμε να κινδυνεύουν από την εμφάνιση σκληροπυρηνικών δεξιών στη νέα κυβέρνηση.
Ας ελπίσουμε ότι έχουμε δίκιο. Παρέλαβε Ελλαδίτσα γεμάτη πάθη και μίση, περικυκλωμένη από εχθρούς, λαχανιασμένη απο ανασφάλεια, πληθωρισμό, φτασμένη σε αδιέξοδα, παραδίδει Ελλάδα ήρεμη, που έχει σταθεί στα πόδια της με πολύ περισσότερη αυτεπίγνωση από όση είχαμε φανταστεί ποτέ ότι αθ είχε, με ανοιγμένους δρόμους που δεν είχαμε ελπίσει ότι υπάρχουν.
Αν δεν είσαι από τζάκι, ίσως δεν μαθαίνεις εγκαίρως να χορεύσεις ή να διαλέγεις συνεργάτες. Πολλά ευχαριστώ δεν άκουσε. Περιμένουν όλοι να του τα πει η Ιστορία. Δεν μπαίνουν οι ίδιοι στον κόπο.
Εγώ τον ευχαριστώ πάντως. Εις το επανιδείν.

Παρασκευή 7 Μαρτίου 2014

Εικόνες με λευκή λεζάντα


Μοιάζει δύσκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει στην Ουκρανία, αν και η στρατιωτική εισβολή μάλλον είναι κάτι ξεκάθαρο, και πόσες ερμηνείες πια να δώσεις; Μαζεύω σχεδόν άθελά μου μακροσκελή ξενόγλωσσα άρθρα κι αναρωτιέμαι αν θα καθήσω να τα διαβάσω. Θέλω βέβαια να καταλάβω τι γίνεται, αλλά πόσο πολύ το θέλω;
Θυμάμαι μια άλλη δύσκολη να την κατανοήσεις κατάσταση, κάμποσα χρόνια πριν. Θυμάμαι ένα βράδυ στην τηλεόραση να βλέπουμε τρομερές σκηνές με χωρικούς που έφευγαν από τα χωριά τους κακήν κακώς, ενώ πίσω τους σηκώνονταν μαύροι καπνοί από τα καμμένα τους σπίτια. Ήταν στο Κόσοβο, η μέρα που είχαν αρχίσει οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ. Τα αμερικανικά πολεμικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν τα χωριά, έλεγαν στις ειδήσεις, και δεν καταλάβαινα. Δεν κολλούσε η εικόνα και η φράση με τις προηγούμενες διαπραγματεύσεις, την προσφυγή των Αλβανών στους Ευρωπαίους και τους Αμερικάνους, δεν είχε νόημα να βομβαρδίζουν οι νατοϊκοί τα χωριά των πληθυσμών που είχαν ζητήσει τη βοήθειά τους. Ουρές δυστυχισμένων προσφύγων με τους μπόγους στο χέρι, σέρνοντας κάρα, έφευγαν σε άγνωστη κατεύθυνση. Μα τόσο τυφλά βομβάρδιζαν αυτοί οι νατοϊκοί;
Χρειάστηκε να περάσω ώρες διαβάζοντας εφημερίδες και περιοδικά αγγλικά και γαλλικά για να καταλάβω τι συνέβαινε. Το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε στόχους στο Βελιγράδι. Οι φυγάδες των χωριών ήταν θύματα σέρβικων ομάδων που έβαζαν φωτιά από ξηράς, κι εμείς τους βλέπαμε, τους παρουσίαζαν οι ειδήσεις στα ελληνικά κανάλια, ως θύματα του ΝΑΤΟ.
Χωρίς κανένας να τους υποχρεώνει, οι έλληνες δημοσιογράφοι διαστρέβλωναν τις ειδήσεις, ειδικά τις πρώτες μέρες. Πιστεύω ότι το έκαναν ασυνείδητα, έχοντας τόσο πολύ καρφωμένη στο μυαλό τους την ιδέα ότι το μόνο πρόβλημα της Γιουγκοσλαβίας ήταν οι ξένες επεμβάσεις και δη οι δυτικές, δεν μπορούσαν να δουν τίποτε άλλο σε μια εικόνα πολέμου. Δεν άκουγαν την περιγραφή, δεν καταλάβαιναν, δεν μπορούσαν. Ήταν μια απίστευτη στάση, η οποία δεν ξεσήκωσε τους τηλεθεατές, δεν αναστάτωσε την ΕΣΗΕΑ, κάποιες συζητήσεις μόνο αρκετά περιθωριακές προκάλεσε, και ξεχάστηκε γρήγορα.
Είχα τότε σοκαριστεί καταλαβαίνοντας σε τι είδους διαστρέβλωση επιδίδονταν οι συνάδελφοί μου, έγραφα άρθρα που τα νόμιζα διαφωτιστικά, και προκαλούσα αντιδράσεις που δεν είχα φανταστεί. Μερικοί συνάδελφοι με έβρισαν κατάμουτρα, άλλοι μου έκοψαν την καλημέρα, ψυχράθηκα με αρκετούς παλιούς φίλους, και γενικά πέρασα απρόσμενα δύσκολες μέρες. Θα μου πείτε, οι άλλοι σκοτώνονταν κι εσύ μας λες για την απομόνωσή σου; Σωστό κι αυτό. Γενικά στην Ελλάδα υπήρχε μια ομοψυχία που μου κόστιζε να μην τη συμμερίζομαι.
Αλλά πάλι, δεν έχω δίκιο να αναρωτιέμαι αν αντέχω να ξαναπεράσω παρόμοιες δοκιμασίες στην προσπάθειά μου να καταλάβω τι γίνεται στην Ουκρανία; Αφού κατά βάθος ξέρω, ξέρουμε όλοι, ότι όποια ερμηνεία και να δώσεις στα γεγονότα, υπάρχει αυτή η λεπτή κόκκινη γραμμή που χωρίζει την αποφασισμένα ειρηνική πολιτική ζωή από την άλλη, αυτή που αφήνει μπόσικα και μπάζει αδίστακτους, φιλόδοξους πολιτικούς έτοιμους να παίξουν πόλεμο. Τόσο λεπτή γραμμή που δεν τη βλέπουμε καν αν υπάρχει, παρά μόνο όταν έχει χαθεί μέσα στο αίμα.

Πόσο δύσκολο να γίνει το προσωπικό, πολιτικό.

Τη νύχτα που έφτασε ο Καραμανλής στο Ελληνικό να αναλάβει τα ηνία της χώρας που είχε βρεθεί στο χείλος του γκρεμού, πενήντα χρόνια πριν, δεν...