Ποτάμι μέσα μου πικρό

Δεν ήταν μακρινές οι εκδρομές. Μια φορά στο Μαραθώνα, φωτογραφία στον Τύμβο, μια άλλη στο Πόρτο Γερμενό. Στριμωχνόμασταν στο Όπελ Καραβάν του θείου Κλείτου, καραβάνι σε γιωταχί. Η θεία Αφρώ τραγουδούσε. Στα παραθύρια τα πλατιά χαμογελούσε μια μυρτιά. Η ευτυχία εκεί μέσα ήταν κάτι το ανείπωτο. Και το βράδυ πάντα σε ταβέρνες, μέχρι κι ο μπαμπάς μου έπιανε το τραγούδι, Ποτάμι μέσα μου πικρό το αίμα της πληγής σου.

Αβάσταχτα λυπητερά τραγούδια σε αβάσταχτα ευτυχισμένες- για μένα – στιγμές. Λες κι η ευτυχία δεν μπορούσε να υπάρξει μόνη της, δεν είχε δικαίωμα να ολοκληρωθεί παρά μόνο λαμβάνοντας υπόψη το βάρος της θλίψης, της πληγής, το αίμα, τον καημό. Σα να χρειαζόταν απαραιτήτως την τελετή της, η ευτυχία, αλλιώς δεν εμφανιζόταν. Ναι, η αποθέωση της χαράς ήταν ο καημός που σαν φιλοσοφική απόφανση ξεκινούσε το τραγούδι: Είναι μεγάλος ο καημός, είναι πικρό το κρίμα. Και κοντά στη θάλασσα ακουγόταν το κύμα, το φλιτς φλιτς στα πόδια μας, επιβεβαιωνόταν το συμπέρασμα: είναι μεγάλος ο γιαλός, είναι μακρύ το κύμα.

Με τέτοιες βεβαιότητες μεγαλώνοντας, θα μπορούσαμε να αρκεστούμε στα παραπονεμένα λόγια των τραγουδιών ως μόνιμη κατακλείδα της ευφορίας που ανήκε στη γενιά μας, να μη χρειαστεί να μπλέξουμε περισσότερο με περασμένα πάθη και λάθη, με δυο λόγια να μη χρειαστεί ν’ αλλάξουμε ζωή. Έλα όμως που είχαν άλλη γνώμη οι συνταγματαρχαίοι και μας βύθισαν στο πικρό ποτάμι με το που μπήκαμε στην εφηβεία, έτοιμοι για μεγάλους καημούς και τρανές κατακτήσεις. Το νόημα της ιεροτελεστίας ανατράπηκε, έγινε κυριολεξία και εμβατήριο μάχης. Χωρίστηκαν σκληρά η ευτυχία από τη δυστυχία, δίδυμες αδερφές που σπάραζαν καθώς τις τραβολογούσαν. Θυμός και πίκρα πλημμύρισαν τα τραγούδια. Αλλάξαμε ζωή υποχρεωτικά.  Σαν κακοπαιγμένη τραγωδία η δική μας τελευταία πράξη του εμφυλίου, δεν μπορούσε να ξαναβρεί στο τέλος τη χαμένη ώσμωση, εκείνη τη γλύκα του καημού, την αποδοχή της μελαγχολίας. Κολλήσαμε στις κυριολεξίες και στα εμβατήρια, ψεύτικο πάθος έντυνε εμφανίσεις θριάμβου. Η χαρά με τη χαρά και η λύπη με τη λύπη. Κι ο θυμός να ξεχειλίζει άνευ λόγου, η πίκρα ομοίως. Όλα με μεγάλη φασαρία, να μην μπορείς να ξεφύγεις.

Σε πολύ καλύτερες εκδρομές, σε σπάνια γαλήνη, ακούγοντας το κυματάκι ξανά, προσπάθησα να μεταδώσω την παλιά παράξενη συγκίνηση σε  σημερινά παιδιά, ελπίζοντας να απολαύσουν τη μελαγχολία της χωρίς περαιτέρω συνέπειες.

 

 

Αντίο μακρινό Πολυτεχνείο

Αν διακρίνω ένα προσόν στην εντυπωσιακή προσπάθεια εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που δεν ονομάστηκε έτσι αλλά κατάφερε να αφήσει εκτός Ανωτάτων Σχολών μερικές δεκάδες χιλιάδες υποψηφίων φοιτητών, είναι ότι είναι τόσο μπερδεμένη που δεν καταλαβαίνει κανείς τίποτε άλλο αυτή τη στιγμή, πέρα από αυτό: κάποιες δεκάδες χιλιάδες υποψηφίων μένουν εκτός Σχολών. Ναι, αλλά αυτό δεν ακούγεται πια τόσο άσχημο όσο παλιότερα. Στην εποχή μας δεν πιστεύουμε πια στην αγαθή συμβολή της μόρφωσης, περισσότερο μας τρώει το άγχος των πολλών πτυχιούχων και την πιθανών ψυχολογικών συνεπειών που θα έχει ο συμβιβασμός τους με εργασίες κατώτερες των προσδοκιών τους. Οπότε, μήπως είναι καλύτερα με κάποια μυστήρια κόλπα όπως είναι αυτό το ΕΒΕ, που δεν είναι καν εκείνο το φετίχ, η βάση του 10, αλλά κάποιο άλλο ξόρκι, να μένουν εκτός νυμφώνος κάμποσοι ώστε να συμβιβάζονται εγκαίρως και να ψάχνουν κάτι που να τους ταιριάζει περισσότερο, να μη γίνονται και αιώνιοι φοιτητές;

Τάιμ άουτ: μόλις διάβασα για μια έρευνα που απέδειξε ότι οι αιώνιοι φοιτητές (λιμνάζοντες είναι ο νέος όρος) δεν είναι αυτοί που νομίζουμε, δηλαδή αυτοί που έμπαιναν με πολύ χαμηλό βαθμό σε σχολές χαμηλής ζήτησης, αλλά κυρίως αυτοί που μπαίνουν σε καλές σχολές όπως η Νομική, ανακαλύπτουν πως δεν τους ενδιαφέρει και δεν βρίσκουν το θάρρος να εγκαταλείψουν.

Σε κάθε περίπτωση, εγώ θα ψάλλω ένα μικρό Ρέκβιεμ για το Πολυτεχνείο Θράκης και άλλες χαμηλής ζήτησης σχολές που ίσως αναγκαστούν να κλείσουν λόγω έλλειψης φοιτητών, εκτός αν καταφέρουν οι εργαζόμενοι σε αυτές να τις κρατήσουν ανοιχτές ως μουσεία φοιτητικής ζωής, ή κάτι τέτοιο (ιδέες δίνουμε). Γιατί από αυτές τις περιφρονημένες Σχολές μπορούσε κάποιος που το έψαχνε το πράγμα και είχε τα κότσια να φτιάξει μόνος του τη ρότα των σπουδών του, να κατευθυνθεί χωρίς αναστολές σε κάτι που  ήθελε στ’ αλήθεια. Σε τέτοιες σχολές μπορούσε να είναι πιο ελεύθερος να βάλει στόχους άλλης κατεύθυνσης, αφού πρώτα έβρισκε το χρόνο να ρωτήσει τον εαυτό του, μακριά από το κέντρο τα πρέπει και τα καθωσπρέπει. Έτυχε να γνωρίσω πολλά τέτοια παιδιά και θαύμαζα την προσωπική τους πορεία, που περιλάμβανε συχνά κάποιο Εράσμους που τους άνοιγε τα μάτια και τους ορίζοντες, και κάποια φαινομενικά χαμένα χρόνια, που ήταν στο βάθος απολύτως κερδισμένα. Αυτή την πολυτέλεια μπορούσε να δίνει ένα ανοργάνωτο εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς καν να το επιδιώκει. Τώρα, να πεις ότι θα οργανωθεί και θα αξίζει η θυσία των φετινών υποψηφίων; Δεν το λες.

Αυγουστιάτικη πανσέληνος

To φεγγάρι απαθέστατο ανέτειλε, όλη τη νύχτα δεν άφησε ύπνο να ξεγελάσει την ανάγκη για ρουτίνα. Πολλοί έμειναν ξύπνιοι, κάτι τους κάνει η έλξη της σελήνης,  δεν έχει ακόμα μελετηθεί. Οι νέοι κάθονται όλη νύχτα περιμένοντας το μεγάλο σινιάλο, ρουφάνε ασημένια λάμψη, πιστεύουν χωρίς να ερευνούν στη μαγική επίδραση της πανσελήνου, αλλά πάντα κάτι άλλο τους συμβαίνει από αυτό που περιμένουν. Δεν ρουφιέται αυτό το φως, δεν ξεδιψά, ξημερώνεσαι στεγνός και κουρασμένος.

Εδώ θα είμαι να σε βασανίσω, μου είπε το φεγγάρι καταυγάζοντας το σκοτάδι. Κάποτε περπατούσες στα νησιά. Τώρα τραβάς τα ξώφυλλα; Γέρασες και μαζί σου γέρασε ο πλανήτης. Ζεσταίνεται η γη από την ανθρώπινη μανία να ζεστάνει τη γωνιά της. Ούτε ο Αύγουστος δεν ηρεμεί. Το μελτέμι ανάβει φωτιές αντί να δροσίζει. Δεν θα βρείτε άλλον πλανήτη σαν αυτόν, όσα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας κι αν γραφτούν. Κι όση πανίδα και χλωρίδα κι αν καταστρέψετε ως ανθρωπότης, εγώ θα ανατέλλω απαθές και κάποιο άλλο είδος μπορεί να ακμάζει στο μέλλον, χωρίς γραφή, χωρίς τέχνη. Θα είναι κρίμα, εννοείται. Ίσως δεν θα μπορούν να με βλέπουν, να γράφουν ποιήματα.

Άντε κοιμήσου. Δεν βοηθάει να σκέφτεσαι τη συμφορά του Αφγανιστάν, των γυναικών τα βάσανα. Έχει ωραίο καινούργιο τείχος η Ελλάδα, δημοσιεύτηκαν εξαιρετικές φωτογραφίες την επόμενη μέρα των φωτογραφιών από το αεροδρόμιο της Καμπούλ. Μη φοβάστε, δεν περνούν εδώ της γης οι κολασμένοι. Είμαστε ασφαλείς. Κανένας πολιτικός δεν θα εκφράσει συμπόνοια για φυγάδες, αφού όλοι ξέρουν πόσο κοστίζει στη δημοτικότητά τους. Την όποιαν έχουν, όσοι ακόμα έχουν. Γιατί πρέπει να μετριέται η δημοτικότητα των πολιτικών αλήθεια; Γιατί πρέπει να τους αγαπάμε; Γιατί να μη μετριέται η δουλειά που κάνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια; Ας μην κάνουν δηλώσεις ευσπλαχνίας, ας αφήσουν νόμους παλιούς περί ασύλου να λειτουργήσουν σιωπηλά. Ιδεολογίες και θρησκείες σώπασαν μπροστά στο φόβο και στην ικεσία των ξένων.

Έχουμε τώρα δικούς μας απελπισμένους ανθρώπους, καλλιεργητές εκτάσεων που κάηκαν. Κι η Αθήνα ακόμα πιο άσχημη και πιο μαύρη με τα δάση γύρω της καμένα, ετοιμάζεται να υποδεχτεί πλημμύρες. Δεν κουμαντέρνεται η κατάσταση, δεν γίνεται να γεμίσουν τα παρατημένα διαμερίσματα με άστεγους, οι άδειες ώρες με εθελοντισμό, η πλήξη με συλλογικό καθάρισμα δασών. Δεν ξέρουμε τρόπους. Άντε κοιμήσου.

Στην παραλία βάζουν μουσική και ουρλιάζουν ως το ξημέρωμα, λατρευτές του Διονύσου. Το σινιάλο δεν δόθηκε, ο δρόμος του φεγγαριού μένει απάτητος. Θα ξαναπροσπαθήσουν.

 

Ανιση μάχη

Άλλο πράμα να το ακούς, η φωτιά, κι άλλο να το βλέπεις, να απλώνει ο καπνός κι εκεί που λες πως έσβησε να ξαναφουντώνει. Να εκτείνεται το σημείο απ’ όπου οι φλόγες ξεπετάγονται, κι από πάνω να φαίνονται τα αεροπλάνα και τα ελικόπτερα μικρούτσικα σαν μυρμήγκια. Αυτή η τύχη μας έλαχε τη Δευτέρα το πρωί, να δούμε το μέτωπο του δρυμού από την παραλία του Σουνίου, κι εκεί πέρα από τα λόγια και τις ειδήσεις και τις φωτογραφίες και τις υποθέσεις και τα αναθέματα που είχαμε ακούσει και παρακολουθήσει μέρες τώρα, εκεί καταλάβαμε με τα μάτια μας τη διαφορά των δυνάμεων. Από τη μια η ανέμελη κι αδιάφορη φύση, α ναι, εμείς την αγαπάμε αλλά δεν το ανταποδίδει, να φροντίζει τον εαυτό της μόνη της και να ανταποκρίνεται στα τρυφερά ονόματα που της δίνουμε: καλοκαίρι. Δηλαδή όλα καλά και ο καπετάνιος να κάθεται, όπως δείχνει το καινούργιο φεγγάρι. Απλώς να τον παραλύει η ζέστη τον καπετάνιο, καθώς και το πλήρωμα. Ούτε ανεμοστρόβιλοι, θύελλες, κρύο, τίποτε βίαιο, μόνο αυτό το αποχαυνωτικό, ελκυστικό, χαμογελαστό, απέραντο γαλάζιο καλοκαίρι, που σε υποχρεώνει γλυκά να τα παρατάς όλα και να τρέχεις στη θάλασσα. Μόνο αυτή η ατελείωτη, ήσυχη κι απαθής ζέστη, όλο και πιο σταθερή κι αδιάκοπη η ηλιοφάνεια, όλο και πιο λίγα τα σύννεφα. Μήνες και μήνες ελάχιστα τα σύννεφα, καμία βροχή να μη χαλά τις βόλτες, να μην κατεβάζει το θερμόμετρο, να μην ποτίζει τα μακρινά χώματα, τα πέρα από τη ζωή μας. Τόσο ευχάριστη,  ωραία η χώρα. Η ωραιότερη  του κόσμου.

Και ιδού, από την πολλή καλοκαιρία, την πολλή ομορφιά, τη διαρκή κι αδιάκοπη ηλιοφάνεια, έρχεται η καταστροφή χειρότερη από θύελλες και καταιγίδες και ανεμοστρόβιλους. Από τη μια λοιπόν αυτή η υπέροχη φύση που μας έχει πλάσει ανέμελους, μας έχει ποτίσει με εμπιστοσύνη, αυτήν να εμπιστευόμαστε περισσότερο από κάθε και καθένα, από την άλλη οι πυροσβέστες, τα επιτελεία, τα ελικόπτερα, τα αεροπλάνα, οι εθελοντές, οι αντλίες, οι ξένοι βοηθοί. Τα δέντρα που ποθήσαμε και καμαρώσαμε, τα βουνά που μας παρηγόρησαν, όλα τα αγαπημένα μέρη εχθροί μας. Άνιση μάχη.

Αν τουλάχιστον αρχίζαμε να εκπαιδευόμαστε, αν εκπαιδεύονταν οι νέοι, αντί για στρατιωτική θητεία 12 μηνών να οργανώνονταν σεμινάρια αρχίζοντας από τους πιο ευάλωτους τόπους, μήπως δεν θα ήταν τόσο αργά να τη φέρουμε τη μάχη στα μέτρα μας;

 

 

Πιθανές διαταράξεις

Παλιά υπήρχε ένα περίπτερο αναψυχής στην εθνική οδό προς Θεσσαλονίκη, το μαγαζί πουλούσε μόνο μπακλαβαδάκια σε ατομικές συσκευασίες, αλλά σταματούσα όποτε μπορούσα για να δω λίγο τη θέα. Ήταν σε ένα λοφάκι απέναντι από τη βόρεια Εύβοια, έβλεπες σε όλο του το μεγαλείο το δασωμένο βουνό, παρθένο δάσος, σχεδόν ντρεπόσουν από εκείνη την ανεμπόδιστη θέα στην ομορφιά του. Δεν είχα πάει ποτέ στη βόρεια Εύβοια. Μου έλεγαν οι φίλοι πόσο ωραία είναι κι όλο έλεγα ότι πρέπει να κάνω ένα ταξίδι, να γυρίσω λίγο από χωριό σε χωριό και ιδανικά χωρίς πρόγραμμα, να βρω μονοπάτια και να χωθώ στα δάση. Τα τελευταία χρόνια είχε εγκαταλειφθεί το περίπτερο, έριχνα βλέμματα βιαστικά προς το πράσινο βουνό οδηγώντας, κάποτε θα το επισκεφτώ, υποσχόμουν στον εαυτό μου. Πάει τώρα.  

Λες κι ήταν υπερβολικά ωραίο αυτό το βουνό, λες κι ήταν και υπερβολικά εκτεθειμένο στα βλέμματα μας, των κινούμενων στην ηπειρωτική γραμμή της Εθνικής, βιαστικοί, άλλου κόσμου κάτοικοι. Δυσπρόσιτο κι από τους πυροσβέστες. Δείτε τους ήρωες, έγραφε ένα ρεπορτάζ με φωτογραφίες, αλλά δεν έβλεπες ήρωες, έβλεπες κούραση, αμηχανία και απόγνωση. Τι να σου κάνει κι ο ηρωισμός αν δεν έχει εργαλεία, εκπαίδευση και τρόπους; Η φωτιά προχωρά σταθερά και ανίκητα. Αλίμονο σε όσους έχουν ανάγκη από ήρωες. Εμείς εδώ έχουμε ανάγκη από ήρωες, αλλά κι αυτοί ακόμα χρειάζονται άλλου είδους προετοιμασία.

Το μυστικό είναι βέβαια ότι οι ήρωες δεν επαρκούν. Όταν φουντώνουν οι φλόγες έχουν ήδη περάσει πολλοί μη ήρωες με την ανεμελιά τους, τα σκουπίδια τους, τα ξερά τους χόρτα, το θυμό τους που μπορεί να γίνει εμπρηστικός, αφού καίγοντας έρχεται η όρεξη. Υπάρχουν και αυτοί, εμπρηστές χωρίς αιτία.  

Οπότε, η πολιτική αντιπαράθεση γύρω από τις φωτιές είναι εξαιρετικά χρήσιμη για όλους. Βρίζοντας οι μεν τους δε, θα καλλιεργήσουμε το πνεύμα της άμιλλας και θα ξεχαστούμε. Για να μπορέσουμε να ζήσουμε χωρίς μεγάλες διαταράξεις και άβολες αλλαγές στην καθημερινότητα, να φανατιστούμε και να συνεχίσουμε, με τα σκουπίδια παντού, την ανεμελιά, το μίσος στο δημόσιο χώρο, όλη αυτή τη μοναδική κουλτούρα μας. Φαντάζεστε  να αλλάζουμε συνήθειες, να πρέπει να καθαρίσουν οι Δήμοι τα ξερά, τώρα μέσα στη ζέστη, μέσα στις διακοπές; Και πού να τα πάνε τα σκουπίδια; Πού να τρέχουν; Θα κερδίσουν μήπως ψήφους έτσι; Το ένα φέρνει τ’ άλλο, γι αυτό καλύτερα θεωρίες και καυγάδες.

 

Σταμάτα

Σταμάτα να γράφεις για το Πεδίο του Άρεως, μου λέει θυμωμένος πριν κανα μήνα κάποιος γνωστός, και καταπίνω τη γλώσσα μου εκεί που ετοιμαζόμουν να πω για τον ήχο του Άλσους που με τρόμαξε ένα βράδυ. Σταμάτα, τόσα χρόνια γράφεις, εσύ φταις για όλα που έπαθε το πάρκο μας, αυτό δεν το είπε, αλλά σαν ενοχικό άτομο που είμαι αμέσως φορτώθηκα τις ευθύνες. Μήπως φταίω εγώ στ’ αλήθεια; Δεν είμαι βέβαια και καμιά διάσημη πένα, αλλά μήπως σιγά -σιγά υποσκάπτω την υγεία των φυτών και τη θετική στάση των κατοίκων, όλον τον καιρό που γράφω και ξαναγράφω;

Φταίω που έγραφα ότι έμπαιναν αυτοκίνητα και το διέσχιζαν στη μακρινή δεκαετία του 80, καθώς υποβαθμίζονταν σταδιακά οι γειτονιές τριγύρω; Μήπως φταίω που είχα ξαναγράψει όταν αποφάσισαν να μην προσλάβουν άλλους φύλακες για την παιδική χαρά, κι όταν μπάζωσαν τη λιμνούλα με τις πάπιες, κι όταν την ξήλωσαν τελείως;

Λίγα χρόνια μετά, όταν γινόταν η Έκθεση βιβλίου και άρχισαν να διαμαρτύρονται κάτι «ομάδες περιοίκων» για την εμπορευματοποίηση, και κατάφεραν να φύγει η Έκθεση και μετά να φύγει και η άλλη έκθεση με τα φυτά, μήπως φταίω και γι αυτά, αφού είμαι κι εγώ περίοικος, αν και μου άρεσαν οι εκθέσεις, διότι άντε τώρα να βγάζεις άκρη με περιοίκους;

Κι αργότερα, όταν οι περίοικοι μέσα στον επαναστατικό τους οίστρο κατάφεραν να το κρατούν κλειστό τρία χρόνια μετά την ανάπλαση, μήπως φταίω που έγραφα ότι περιμένουμε κάποιοι άλλοι περίοικοι να ανοίξει;

Γενικά, μήπως είναι ύποπτο πράγμα να είσαι περίοικος; Και τώρα που το αναψυκτήριο Άλσος έχει γίνει μέγα και τρανό κέντρο διασκεδάσεως, και κάθε βράδυ παρκάρουν θηριώδη αυτοκίνητα στα δρομάκια του πάρκου, τα οποία συνεχώς μετακινούνται για να χωρέσουν κι άλλα, μάλλον θα φταίω που απορώ γιατί οι άνθρωποι που έχουν ξοδέψει τόσα λεφτά για το αυτοκίνητο τους και για την έξοδο τους, δεν μπορούν να πάνε στο διπλανό πάρκινγκ με δέκα ευρώ; Και γιατί το κανονικό πάρκινγκ έχει κατεβασμένα ρολά από την πλευρά του πάρκου, ενώ ασφυκτιούν τα θηριώδη οχήματα γύρω- τριγύρω; Μετά από τόσες περιπέτειες που πέρασε το πάρκο και πήγαμε φέτος να χαρούμε, καλύτερα να μην πω τίποτε, μην αποφασιστεί επίσημα να γίνει πάρκινγκ ολόκληρο το πάρκο, μια κατάληξη τα χωρίζει εξάλλου, οπότε, ποιος θα φταίει;

Καημένη πλατεία

 Παντέρμη πλατεία Συντάγματος. Ή μάλλον ακριβώς το αντίθετο από το «παντέρμη». Αυτή που μαζεύονται όλοι. Που δεν ησυχάζει άνθρωπος και πολιτική δύναμη, πραγματική ή φανταστική, αν δεν βουίξει εκεί στο κέντρο της, αν δεν το γεμίσει, αν δεν απλώσει τα πανό, αν δεν σταματήσει την κυκλοφορία ή αν δεν καταστρέψει, κάψει, σπάσει και απαθανατιστεί σε λυγερές πόζες να ρίχνει τις μολότοφ ουρλιάζοντας ηρωικά.

Ερμη πλατεία, δυστυχής. Ή μάλλον το αντίθετο του έρμη, γεμάτη προσδοκίες, διεκδικήσεις, πολιτικές φαντασιώσεις, βία και βρόμα, πλατεία όπου μια βόλτα δεν μπορείς να πας με την ψυχή ήρεμη, αν δεν πέσεις σε πολιτικές φιλοδοξίες που σου κόβουν τον δρόμο, που σε τρομοκρατούν, που αν δεν βασανίσουν τους συμπολίτες τους δεν υπάρχουν, σου αρπάζουν τα μπράτσα πλασιέ, ούτε να χαρείς που καταφέρνεις να περάσεις αρτιμελής την Καραγεώργη Σερβίας.

Κι ο δήμαρχος βεβαίως κάνει πρότζεκτ, σου λέει όλο το παιχνίδι της πολιτικής εκεί βρίσκεται, τι να κάνω, να πάω να καθαρίσω την Πατησίων μπροστά στον ΟΤΕ που ζέχνει κατρουλίλα; Οποιος ανακατεύεται με τα κάτουρα τον τρώει η αφάνεια, εκεί κι ο δήμαρχος λοιπόν, στο Σύνταγμα. Εκεί δόξα και αθανασία, φώτα και κάμερες και προβολείς, εκεί η εξουσία ως σύμβολο και πραγματικότητα. Βάρα, χτύπα, ρίξε. Βάλε φωτιά. Ή κάνε σχέδια ρομαντικά, αναμόρφωση της πλατείας, να έχουν να σπάνε καινούργια πράγματα οι εισβολείς, κι όλοι μαζί να χαίρονται.

Αν είχε πινακίδες μνήμης στα γύρω κτίρια δεν θα χωρούσαν οι στιγμές επίθεσης. Κι ένας πόντος να γραφόταν για κάθε φορά που κλείνει η κυκλοφορία και απειλείται να καεί η Βουλή, πάλι θα ξεχείλιζαν από τις προσόψεις οι εγγραφές. Οπότε σωστά δεν μπαίνει αναμνηστική πλάκα για τίποτε και για κανέναν, να είναι κάθε φορά η εμφάνιση μοναδική, σαν να μην υπήρξε άλλη. Να νιώθει ο κάθε μολοτοφόρος σαν πρώτος σημαιοφόρος ενός αγώνα που κανένας άλλος δεν σκέφτηκε ποτέ να κάνει, σαν να εφηύρε ο ίδιος τη μολότοφ και σαν να παίρνει την παρθενιά της πλατείας με τη λυγερή του κίνηση ρίψης ακοντίου. Αέναη κατάσταση, αειφόρος ανάπτυξη α λα ελληνικά.

Ιερός περίβολος της θεάς εξουσίας, πεδίο μαχών συμβολικών αλλά με σώματα και όπλα, ό,τι άλλο θέτε είναι, πλατεία δεν είναι αυτή. Αλλά βέβαια πρέπει να λέγεται πλατεία, αλλιώς δεν έχει γούστο. Να έχει και τα παγκάκια της και τα δεντράκια της κι άλλα προκλητικά αντικείμενα ενός βίου σε δημόσιο χώρο που ποτέ δεν θα ζήσουμε, προσομοίωση για καταστροφή.

Δύσχρηστες λέξεις

 Είχα γνωρίσει κάποτε έναν Ευρωπαίο τουρίστα που δυσκολευόταν να μάθει τις λέξεις που ο ίδιος, και άλλοι τουρίστες βέβαια, θεωρούσε βασικές για να κυκλοφορεί στην Ελλάδα: ευχαριστώ, παρακαλώ, συγγνώμη. Αδύνατον να πει το ευχ, δυσκολευόταν με το ρο, ούτε και με το γγν που είναι νγν τα πήγαινε καλά. Στο τέλος τον λυπήθηκα και του είπα να μην παιδεύεται και στενοχωριέται, δεν τις χρειαζόταν πια και τόσο αυτές τις λέξεις στην Ελλάδα. Με κοίταξε με γουρλωμένα μάτια.

Αλλά πλέον το είχα πει. Και λέγοντάς το κατάλαβα ότι είναι αλήθεια. Ευχαριστώ, παρακαλώ και ειδικά συγγνώμη προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να μπουν στο λεξιλόγιο της καθημερινότητας, κυρίως μέσω μεταφράσεων. Υστερα από τόσα χρόνια και τόσα εκατομμύρια τουριστών που τα έχουν μάθει, κάτι γίνεται. Αλλά γενικά δυσκολευόμαστε αρκετά. Το να δείχνεις ότι υπολογίζεις τον άλλον με αυτές τις λέξεις θεωρείται κατά βάθος ότι δείχνει αδυναμία.

Διαβάζω αυτές τις μέρες στα κοινωνικά δίκτυα προτροπές προς τις «μανούλες». Αυτές φταίνε, θεωρούν πολλοί, για την επιθετικότητα των αντρών που φτάνει σε φόνο. Πραγματικά κάποιες γυναίκες υποσυνείδητα θεωρούν ότι αποκτούν εξουσία μέσω των αγοριών τους και τους μεγαλώνουν σαν μικρούς ηγέτες. Δεν συνεπάγεται απαραίτητα επιθετικότητα. Η μεγάλη ιδέα των μανάδων για τους γιους συχνά τους οδηγεί σε δρόμους μεγαλείου. Πιστεύω ότι η αντρική επιθετικότητα είναι μια γενικότερα αποδεκτή αξία στην κοινωνία μας, στην καθημερινότητα, τις κάθε είδους επαφές και σε κάθε μορφή τέχνης.

Είναι κάτι που έχει καλλιεργηθεί σε μακρές εποχές ανασφάλειας και έλλειψης νόμων και εμπιστοσύνης στο κράτος, στους θεσμούς, τους ισχυρούς πάσης φύσεως, κι ακόμα κρέμεται σαν κουρέλι άχρηστο κι επιβλαβές σε κάθε κοινωνική έκφανση. Οι άντρες μαθαίνουν να μην πολυμιλάνε, να είναι πολλά βαρείς, να μην καταδέχονται να δείξουν τρυφερότητα και αδυναμία. Μαθαίνουν να δείχνουν με το παραμικρό τον θυμό τους, που είναι βέβαια απειλή την οποία ενίοτε αισθάνονται την ανάγκη να υλοποιήσουν. Δεν μαθαίνουν να δείχνουν τρυφερότητα, να έχουν χιούμορ με ό,τι τους συμβαίνει. Η ευγένεια θεωρείται ταπεινωτική. Είναι για τα γκαρσόνια, υποκριτική οπωσδήποτε. Κι αν η αληθινή διάθεση είναι να σπάσεις κούπες ή άλλα αντικείμενα ή και κάνα κεφάλι;

Δεν φταίνε για όλα οι μαμάδες. Φταίνε οι αξίες μας. Ο τρόπος που μιλούν τα αγόρια μεταξύ τους για τις γυναίκες. Τα τραγούδια που υμνούν το αντριλίκι σε κάθε μορφή, η ευθιξία που καλλιεργείται γύρω τους ως προς τον ανδρισμό τους. Τα πρότυπα. Η κουλτούρα. Δεν οδηγούν στο έγκλημα απαραίτητα, στενεύουν τους δρόμους έκφρασης και επικοινωνίας.

Πόλεις- σκηνικά

 Η γαλλική εφημερίδα Le Monde παρατήρησε και έγραψε ότι γυρίζονται πλέον πολλές ταινίες στην Ελλάδα. Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Μυτιλήνη είναι αυτή τη στιγμή τοπία που ίσως υποδύονται κάτι άλλο, αλλά μπορούν να ελπίζουν ότι θα υποδυθούν κάποια στιγμή και τον εαυτό τους. Θα αναρωτηθούμε τώρα τι είναι ακριβώς αυτός ο εαυτός. Υπάρχει πρόσωπο για τη Θεσσαλονίκη, πέρα από το σήμα κατατεθέν Λευκό της Πύργο; Και η Αθήνα έχει κάτι άλλο αναγνωρίσιμο πέρα από την Ακρόπολη; Αμ, η Μυτιλήνη;

Ποιες είναι οι πόλεις με χαρακτήρα που τον ξέρει όλος ο κόσμος ή τέλος πάντων αυτός που ενδιαφέρεται για τέτοια πράγματα; Εχουν οι πόλεις της Ανατολής δικό τους χαρακτήρα ή είναι κράματα από τον χαρακτήρα της Δύσης; Κάποτε πήγα στην Αγιοπετρούπολη και μπερδευόμουν, ο Πέτρος ο επονομαζόμενος Μέγας την είχε χτίσει εμπνευσμένος από τους Ολλανδούς, έτσι κατάφερε να τη στηρίξει σε λάσπη, κάπως όπως οι Βενετσιάνοι είχαν φτιάξει τη Βενετία πριν από κάμποσους αιώνες. Ωστόσο την έχτισε σε στιλ παρισινό και με φαρδιές λεωφόρους πριν καν το Παρίσι αποκτήσει τις δικές του φαρδιές λεωφόρους. Προφητεία του βαρόνου Οσμάν ο Πέτρος.

Η Μυτιλήνη τι χαρακτήρα έχει; Το εφήμερον της αρχοντιάς, πλούτος που επενδύθηκε σε υπέροχες προσόψεις και γρήγορα φυλλορρόησε. Αρχοντικά που ήσυχα φθείρονται, ένας τρούλος στο λιμάνι λίγο σαν ρωσικός, λίγο σαν γαλλικός, λίγο σαν κάτι άλλο. Δικό του στιλ, καταδικό του. Να γινόταν σκηνικό πολλών πολλών ταινιών, να μαθευόταν η ομορφιά της, να μπορούσε να στηρίξει μόνη της όλο αυτό το φθαρμένο μεγαλείο. Κάποτε ήταν πρωτεύουσα των αφίξεων από την Ασία, τα προϊόντα της ανάρπαστα, η γειτονική ήπειρος σε απόσταση αναπνοής. Εκτοτε πληρώνει τις κακές σχέσεις με τη γείτονα. Ας την έσωζε το σινεμά.

Η Θεσσαλονίκη έχει τη θάλασσα. Με μανία έπεσαν επάνω της οι νέοι κάτοικοι να την αλλάξουν, να την οικειοποιηθούν, να ξεχάσουν το παρελθόν της. Υστερα το μετάνιωσαν και δεν ήταν εντελώς αργά, κάτι σώθηκε. Τι υποδύεται στα τωρινά γυρίσματα δεν ξέρω. Συγκλονιστική πόλη, θα της άξιζαν οι δικές της ιστορίες. Δεν γράφτηκαν ακόμα αρκετές, ή απλώς δεν τολμάμε να τις αγγίξουμε.

Κι η Αθήνα; Αχ, μέγας πόνος. Το όνειρο των ρομαντικών αρχαιολατρών που το εκδικούμαστε μέρα- νύχτα. Πώς λέει ο στίχος: και θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση; Ε, αλλάξτε το υποκείμενο. Εκδικούμαστε τα όνειρα. Για σινεμά δεν ξέρω.

Μια χρήση μα τι χρήση

 Βιολογικά καρότα. Μάλιστα. Να προτιμάς τα βιολογικά καρότα, ειδικά τα καρότα, οι βολβοί μαζεύουν ευκολότερα ουσίες εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων. Τυλιγμένα τα καρότα σε σελοφάν, ξαπλωμένα σε σκαφάκι. Τουλάχιστον το σελοφάν, όπως τα τυλίγει κατάσαρκα, δεν σκίζει τη βιοδιασπώμενη σακούλα, όπως τα κουτάκια από σκληρό πλαστικό με ντοματάκια, βερίκοκα, κεράσια. Λες και τη χλευάζουν τη σακούλα τα σκληρά πλαστικά, τα σκληρόκαρδα.

Μια βόλτα για ψώνια κι έχει τόσες συναντήσεις με μορφές επεξεργασίας πετρελαίου. Αυτό τουλάχιστον πρόλαβα να το μάθω στη Χημεία, πριν χωριστούμε σε Κλασικό - Πρακτικό και συστηματικά απωθήσω κάθε γνώση που δεν ζητούσαν στις εισαγωγικές. Ή μήπως το έμαθα κάπως λαθραία, χωρίς να το θέλω, χάρη στον κύριο Νικολόπουλο που το είχε μεράκι να μας ξεστραβώσει λίγο, εν αντιθέσει με τον μαθηματικό που αναρωτιόταν «Τι τα χρειάζεστε αυτά, κορίτσια πράμα;». Με δυσκολία ανασύρει η μνήμη εικόνες. Ετσι όμως και πάρει φόρα, πάει πιο πίσω, στο σετ κύπελο-πιάτο πλαστικό, ζωηρό πράσινο με άσπρες ρίγες. Υπήρχε και σε κόκκινο. Τι αθωότης και θαυμασμός τότε για το πλαστικό. Και πώς τα ψώνια του μπαμπά μου χωρούσαν στο συλλεκτικό διχτάκι; Αδύνατον να βρω απάντηση.

Τα πλαστικά μιας χρήσεως καταργούνται, διάβασα. Πρώτα καταργήθηκαν τα καλαμάκια. Εξ όνυχος η προσπάθεια. Ο λέων όμως συνεχίζει να βρυχάται, η παραγωγή κι η κατανάλωση του πλαστικού. Πώς να το αποφύγεις, όταν για κάθε μέρα φαγητού γεμίζει μια σακούλα ανακύκλωσης από συσκευασίες; Κι αυτή η ανακύκλωση, πολύ πονεμένη ιστορία. Δεν είχαν όλοι καλό καθηγητή στη Χημεία, αλλά μπορούν να καταλάβουν ότι τόσο διαφορετικά πλαστικά δύσκολα ανακυκλώνονται. Ευκολότερα καίγονται στις παράξενες πυρκαγιές που κάθε τόσο συμβαίνουν στα εργοστάσια ανακύκλωσης.

Πόσο ακόμα σελοφάν θα ξετυλίξω μέχρι να βρεθεί κάτι εναλλακτικό; Θα προλάβω; Ζούμε λίγο σε σχέση με τα μπουκάλια νερού, για παράδειγμα, φθειρόμαστε γρήγορα σε σχέση με τις συσκευασίες σαμπουάν, ενώ το πλαστικό τίποτε, καθόλου. Μήπως γι’ αυτό το λατρεύουμε τόσο, μήπως είναι η χρήση του η πρακτική μας απάντηση στο αρχαίο ερώτημα της αθανασίας; Μήπως έχει γίνει το πλαστικό κάτι σαν τον θεό που ποτέ δεν πεθαίνει; Μήπως κάτι μέσα μας το σέβεται τόσο βαθιά, το άφθαρτο αυτό, που δεν υπάρχει ελπίδα να γλιτώσουμε από τη λατρεία του, τη διαρκώς επεκτεινόμενη χρήση του;

Ισότητα και άλλοι όροι

 Αφού όλοι οι σοβαροί άνθρωποι δέχονται τον όρο γυναικοκτονία, εμένα τι μου ξινίζει και κλοτσάει στο μυαλό μου; Προσπαθώ να με καταλάβω, πέρα από το νομικό βάρος του πράγματος. Ας πούμε, το γλωσσικό. Δεν είναι η καλλιέπεια που μου θίγεται, κάτι άλλο που πρέπει να σκεφτώ από τον τρόπο που μάθαμε να βλέπουμε τα πράγματα και να τα μετράμε. Ισως η δική μας γενιά διεκδίκησε ό,τι είχε να διεκδικήσει με βάση την ιδέα της ισότητας. Υπήρχαν ακόμα νόμοι που ρύθμιζαν τη νομική κατωτερότητα των γυναικών κυρίως μέσα στην οικογένεια. Και η ισότητα είναι μια ιδέα που μπορεί να σε παραπλανήσει. Ισοι απέναντι στον νόμο δεν σημαίνει πως είμαστε και ίδιοι.

Δεν είμαστε. Πολύ πικρό και απαράδεκτο, αλλά αληθινό. Δεν είναι απλώς δυνατότεροι σωματικά, είναι πολύ πιο περίπλοκη. Αυτές που ο νόμος ορίζει ίσες, τώρα ο νόμος ονομάζει άνισες, κατά κάποιον τρόπο. Αλλος νόμος βέβαια, αλλά δεν παύει να σοκάρει. Αυτός είναι ο λόγος που δεν ακούγεται εύκολα ο όρος «γυναικοκτονία» για μένα τουλάχιστον. Ας πούμε ότι είμαι ακόμα στο πρώιμο στάδιο, εκείνο που προσπαθούμε να πείσουμε ότι όλα τα μπορούμε και τα καταφέρνουμε.

Για αυτοάμυνα μαθαίνουμε καράτε, πολεμικές τέχνες και άλλα τέτοια μαχητικά. Ή διαθέτουμε τα σούπερ ταλέντα να αποτρέπουμε τους υποψήφιους δολοφόνους με τις έξυπνες ατάκες μας. Πιο εύκολα να τα δεχτείς όλα αυτά παρά την απλή αλήθεια της φυσικής αδυναμίας. Γιατί αυτό σε φέρνει μπροστά στην ανάγκη να σκεφτείς ότι οι άντρες διαθέτουν αυτή τη φυσική ανωτερότητα που οφείλουν να ελέγχουν. Και η ιστορία τους, η ιστορία μας; Δεν οφείλουν κι αυτή να τη σκέφτονται όταν απλώς θυμώνουν και τους έρχεται να ανεβάσουν τη φωνή;

Δύσκολες λέξεις και δύσκολες κουβέντες. Ισως γι' αυτό προτιμώ τη βολή της παλιάς ιδέας, την ισότητα που είναι προς εύρεση και κατάκτηση, έστω κι αν σε άλλους κώδικες γράφεται εκείνη και σε άλλους θα γραφτεί, αν γραφτεί, η γυναικοκτονία.

Γλωσσική αδυναμία λοιπόν, για μένα. Και γλωσσικός φόβος για το πώς θα διατυπώσουμε από δω και πέρα όλες τις διατυπώσεις που αναπόφευκτα θα διατυπωθούν. Ας ελπίσουμε ότι θα αξίζει τον κόπο η συζήτηση.