Στις δυτικές εκκλησίες

 Στις περιηγήσεις μπαίνω πάντα σε όλες τις εκκλησίες που είναι ανοιχτές, κάθομαι λίγο, ξεκουράζομαι, δροσιζομαι, αφήνομαι στην ομορφιά τους και την υποβλητικότητα. Θαυμάζω τα καλλιτεχνικά έργα, το πώς η θρησκεία ενσωμάτωσε μέσα στους αιώνες το φόβο των ανθρώπων, και δευτερευοντως τις ελπίδες, το πώς κυβέρνησε, τη δύναμη που είχε. Τα βλέπω όλα πολύ ιστορικά, σα να έχω ενσωματωσει κι εγώ εκείνη τη στιγμή το δικό μας θρησκευτικό παρελθόν, το ελληνικό, και κάπου εκεί, κάποια στιγμή, μέσα στον Άγιο Ευσταθιο που είναι και πελώριος, μελετώντας τις λατινικες γραφές με κυρίευσε ένα είδος μοναξιάς και αποκλεισμού… Η Ελλάδα έζησε μακριά από τον κόσμο αυτό, ως ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία αποκόπηκε οικειοθελώς από τη δυτική θρησκευτική ζωή. Δεν ήταν τίποτε τότε εκείνο το Σχίσμα, το 1056, μια ιστορία ανταγωνισμού παπάδων, αλλά πόσο κόστισε! Και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, και όσα ακολούθησαν μετά, και την τελική άλωση το 1453, ακριβώς όταν στη Δύση άρχισαν όλα να αλλάζουν.

Στην Κρήτη, όπου άργησαν να κυριαρχήσουν οι Οθωμανοί, δυο αιώνες παραπάνω έμεινε ενετική ώσπου να καταφέρουν να πάρουν το Μεγάλο Κάστρο, ο Βιτσέντζος Κορνάρος έγραψε τον Ερωτόκριτο, ο Χορτάτζης την Ερωφίλη, οι ζωγράφοι αποκτούσαν άλλο βλέμμα. Ύστερα όλα αυτά χάθηκαν και ξεχάστηκαν. Τι θα γινόταν αν δεν είχε γίνει εκείνο το τελικό Σχίσμα; Ναι, ξέρω, δεν υπάρχει αν στην Ιστορία.

Πικνικ στα πάρκα

 Να δίνεις ραντεβού στο πάρκο. Να τρως με την παρέα σου στο χορτάρι. Ή σε τραπεζια δημόσια. Να εκτιμάς και να απολαμβάνεις το δημόσιο χώρο. Priceless, που λένε και οι τουριστικες διαφημισεις στο αεροδρόμιο. Κάποτε το κάναμε κι εμείς εδώ; Κάτι θυμάμαι, αμυδρά όμως. Πικνικ στα Κούλουμα, αλλά και συναντήσεις στο πάρκο, καθημερινές, χωρίς εορταστική αφορμή. Ταπεράκια με κατιτίς, λίγη ελευθερία στα παιδιά να κινηθούν. Για μένα ήταν απαραίτητη συνήθεια όσο μεγάλωνα τα παιδιά μου, και τα ίδια χρόνια διαπίστωσα ότι εξέλιπε σταδιακά από τις ελληνικές οικογένειες. Τα παιδιά μεγάλωναν κλεισμένα στα σπίτια, το να βγουν έξω κάθε μέρα δεν υπήρχε στις προτεραιότητες.

Υ.γ. άσχετο: αυτές οι διαφημίσεις στο αεροδρόμιο της Αθήνας, δεν είναι η αποθέωση της σάχλας;

Kunstmuseum, Αμβούργο

«Ξέρετε την ιστορία αυτού του πίνακα;» με ρωτά ο φυλακας με το που μπήκα μέσα. «Ξέρω την ιστορία που δείχνει», του λέω, και ξερω και την άλλη δίπλα, την «Κρίση του Πάριδος» και την παραδίπλα, όσες έχουν ελληνική μυθολογία! Γουρλώνει τα μάτια. Είμαι ελληνίδα, εξηγώ. Τα μαθαίνουμε καλά αυτά! 

Πραγματικά, κι ό,τι μαθαίνει κάνει μικρός δεν το ξεχνά. Ωραία κι ανεκτίμητη η ελληνική μυθολογία και παγκοσμίως διάσημη, αλλά θα ήθελα να είχα μάθει και λίγη παραπάνω ευρωπαϊκή ιστορία, να μην είμαι τόσο άσχετη όταν ταξιδεύω, να καταλαβαίνω και λίγο παραπέρα τι παίζεται, μετά τους Έλληνες θεούς και ήρωες, όταν αρχίζουν οι δυναστείες και οι πόλεμοι, τα κράτη και οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις, και οι αντιμεταρρυθμίσεις, και τα γερμανικά κρατίδια, και η Χάνσα, και η Αυτοκρατορία, αγία ρωμαϊκή μεν, του γερμανικού έθνους δε, εκεί αρχίζει στη μνήμη η σαλάτα του βιαστικού περάσματος, και χάνω το νήμα...

Αμβούργο

 To Αμβουργο δεν έχει μεγάλες εκκλησίες. Ξεχωρίζουν στον ορίζοντα της πόλης τα καμπαναριά, αλλά τα κτίρια είναι σεμνά. Δεν εχει παλάτι, οι Πρώσοι τους ζόρισαν να μπουν στην αυτοκρατορία. Μεγαλόπρεπα είναι: το Δημαρχείο, το Μουσείο Καλών τεχνών, ο Σιδηροδρομικός σταθμός, το Δικαστικό Μέγαρο, το μουσείο της πόλης, οι παλιές αποθήκες του λιμανιού, η Φιλαρμονική του Ελβα. Ναοί της ανθρώπινης κοινωνίας, των θεσμών, των αναγκών, και των αξιών της. Πόλη χανσεατική, ακόμα γράφει στα αυτοκίνητα ΗΗ δηλαδή Χανσεατικό Αμβούργο, προσηλωμένη στο εμπόριο, στην καθυπόταξη του ποταμού της. Μέσα σε μια βδομάδα που έμεινα εκεί δεν κατάφερα να συνηθίσω την ιδέα ότι βρίσκομαι σε ποτάμι, τόσο πολύ έμοιαζε με θάλασσα.

Aντιπλημμυρική πόρτα

 Το πρωί επιστρέφοντας από το σούπερ μάρκετ, είδα εργάτες με πορτοκαλί στολές να στρίβουν και να κουμπώνουν ένα μεταλλικό κάλυμμα στην εξώπορτα, οπότε δεν μπορούσα να περάσω.

-Σε δυο λεπτά τελειώνουμε, μου είπε ο επικεφαλής. Άφησα κάτω τις τσάντες, περίμενα.

-Είναι για τις πλημμύρες, μου εξήγησε, πέρσι το νερό έφτασε εδώ έδειξε τα γόνατά του.

-Είστε πολύ οργανωμένοι στη Γερμανία!

-Από πού είστε εσείς;

-Από την Ελλάδα, είπα, και πετάχτηκαν οι νεαροί εργάτες, φωτίστηκαν τα μάτια τους:

-Καλημέρα, ο ένας στα ελληνικά, τι κάνεις;

-Καλά είμαι, βάζω τα γέλια. Από πού είστε εσείς;

-Από Συρία, λέει άλλος, και στα ελληνικά: η Αθήνα είναι ωραία!

Θυμήθηκα ότι η Μέρκελ είχε επίσημα δεχτεί μερικές εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τη Συρία, πράγμα που της στοίχισε πολιτικά. Αλλά από μας πέρασαν, πρόλαβαν κι έμαθαν λίγες λέξεις. Πόσοι περνούν από την Ελλάδα! Θα μπορούσαν να έχουν υπάρξει μαθητές μας.

-Κι οι δικοί μου φίλοι Σύριοι έχουν έρθει στη Γερμανία, λέω.

-Πού, εδώ στο Αμβούργο;

Σήκωσα τους ώμους. Δεν ξέρω πού έχουν πάει, πού βρίσκονται τώρα.

-Ο ένας πέρασε τη Γιουγκοσλαβία με τα πόδια...

Χαμογέλασε ο Γερμανός.

- Ξέρετε τη Γιουγκοσλαβία, εννοώ δηλαδή...

-Ναι και βέβαια θυμάμαι τη Γιουγκοσλαβία, δεν είμαι τόσο νέος, Αρχισε να απαγγέλλει τις τωρινές χώρες που ήταν κάποτε Γιουγκοσλαβία, μαζί κι οι Σύριοι χορωδία. Και τις ήξεραν όλες, Σύριοι και Γερμανός.

Άνοιξε η πορτα, σήκωσα τις τσάντες, ευχηθήκαμε καλημέρα, ανέβηκα βουρκωμένη. Γιατί; Για τους Σύριους που δουλεύουν στη Γερμανία, για το "Η Αθήνα είναι ωραία!", για τη Γιουγκοσλαβία; Άντε βρες.

Αμβούργο τον Αύγουστο

 Άπλα, η λέξη για το Αμβουργο, μια πόλη που δεν θα σκεφτόμουν να επισκεφτώ αν δεν έριχνε την ιδέα- και την πρόσκληση- ο Σταύρος Σταθουλόπουλος, που τον ευχαριστώ πολύ, άπλα και μεγαλείο. Θαυμάζοντας τα υπέροχα κτίρια των παλιών αποθηκών ένιωσα βαθιά το δέος που θα προκαλούσε -που ακόμα προκαλεί- η ανάδυση της ισχύος των εμπόρων, των αστών, των ναυτικών. Στην καρδιά της ο Αη Νικόλας, ναι, ο προστάτης των ναυτικών, πληγωμένος από τις βόμβες του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, αφημένος ερείπιο όπως η Kaiserkirche στο Βερολίνο, για να θυμίζει πάντα «το μεγάλο μας έγκλημα» όπως το διατύπωνε η παλιά μου φιλη η Μαργκρέτε, και γύρω όλα ωραία και μεγάλα καμωμένα να ανακαινίζονται και να απλώνονται ασταμάτητα. Σα να είναι ολόκληρο το Αμβουργο ένα μεγάλο καράβι που διαρκώς ετοιμάζεται για ταξίδι προς το μέλλον

Ο κόσμος του Ουγκώ

 Διαβάζω αυτές τις μέρες ένα βιβλιαράκι του Μισέλ Βινόκ για τον Βικτόρ Ουγκώ και τους πολιτικούς του αγώνες. Είχε αλλάξει θέσεις ο Ουγκώ πολιτικά, μένοντας αμετακίνητος στις αρχές του, και συγκρούστηκε σε πολλές ευκαιρίες, κι αν είχε ευκαιρίες ο αιώνας του, με ισχυρούς και μη, με ανθρώπους που είχε εκτιμήσει και συνεργαστεί. Για όλα έγραφε ποιήματα, και τα ποιήματα του κυκλοφορούσαν όπως τώρα τα τραγούδια, ήταν ινφλουένσερ πρώτης γραμμής. Έγραψε εναντίον της θανατικής ποινής ξανά και ξανά, υπερασπίστηκε το δικαίωμα στη ζωή ακόμα και στυγνών εγκληματιών στον καιρό του, σοκάροντας το σύμπαν. Έτρεξε, έγραψε, προσπάθησε πολύ να δοθεί αμνηστία στους συλληφθέντες της Κομμούνας, να βοηθήσει τη Λουίζ Μισέλ, να γλιτώσει γυναίκες από το απόσπασμα. Τα κατάφερε για μερικές, αλλά τις περισσότερες φορές δεν ακουγόταν. Κάποια στιγμή έβαλαν φωτιά στο σπίτι του στο νησί της Μάγχης όπου είχε ζήσει εκτοπισμένος, επειδή τον θεώρησαν συνεργάτη των Κομμουνάριων κι επιπλέον πράκτορα των Γερμανών που είχαν συντρίψει τη Γαλλία. «Να αλλάξει γλώσσα ο κος Ουγκώ, δεν είναι πια Γάλλος» έγραφαν σοβαροί κριτικοί. Ήταν τότε πολύ δυσκολότερο να ακολουθεις τις αρχες σου. Μια νύχτα του επιτέθηκαν στο Παρισι, μέσα στο σπίτι του, με πετρες, ομαδες που τον θεωρούσαν πάλι κομμουναριο.

Απαντούσε πάντα με πλούσια, πληθωρικά ποιήματα. Ακούραστος, ακαταμάχητος, επίμονος, σε κάθε περίπτωση με την επιείκεια, με την καταλλαγή, με την συμφιλίωση, ειρηνιστής, πατριώτης αλλά και οραματιστής της Ενωμένης Ευρώπης, μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα, των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης.

Τον λάτρεψα ξανά, όπως όταν διάβαζα μικρή τους Αθλίους και την Παναγία των Παρισίων. Μέσα στην ενίοτε κουραστική αφθονία των φράσεων του πάντα έβρισκε το μέτρο τελικά, σε ποιήματα και πεζά, ακριβώς επειδή είχε αυτό τον βαθύ ανθρωπισμό, που τα διόρθωνε όλα όσα μπορεί να είχαν ανάγκη διόρθωσης.

Στο τέλος της ζωής του είχε χάσει όλους τους συγγενείς, γυναίκα, παιδιά, ερωμένη, η κόρη του Αντέλ στο άσυλο, και είχε μόνο τα εγγόνια να φροντίζει. Έγραψε και γι αυτά μια συλλογή ποιημάτων.

Πηγαίνω στο σπίτι του όταν βρίσκομαι στο Παρίσι, να λατρέψω τα πραγματάκια και τα πορτραίτα του. Καλύτερα να λατρεύεις τέτοιους ανθρώπους παρά θεούς.

Ι love Paris

 I love Paris in the summer

I love Paris in the heat

I love Paris every moment, every second

Just as crazy I love it

I loved Paris as a baby, I loved Paris as a child

I loved Paris in the stories, in the novels

I loved Paris in my dreams

I love Paris in the morning

I love Paris in the night

I love Paris in the midday, in the lunch time

I loved Paris in my teens

I love Paris in the present

I love Paris in the past

I love Paris in the future

I love Paris out of time

I love Paris with its Arabs

I love Paris with its Jews

I love Paris with black people, and white people, I love everybody in it

I love Paris when it’s empty

I love Paris when it’s full

I love Paris when the trees sing

and they whisper, don’t forget to love for ever our city, don’t forget to pay respect

Paris in summer

 Κάτι καινούργιο σοφίζονται διαρκώς στο Παρίσι για την ποιότητα ζωής των κατοίκων, όπως να κάνουν μακρουλά παρκάκια τις παλιές σιδηροδρομικές γραμμές. Καλή προσπάθεια, αλλά χάθηκε να έχει και μια πισίνα κάθε τόσο, μερικές δωρεάν πετσέτες και ξαπλώστρες; Παρατηρώ κάποια έλλειψη φαντασίας στους δημάρχους

Όλα δημόσια

Στη Γαλλία τα μουσεία, οι κήποι, οι συγκοινωνίες, τα τραίνα, το ΕΣΥ, τα σχολεία, τα ΑΕΙ, ένα σωρό πράγματα τέλος πάντων, είναι δημόσια. 

Για την Ελληνίδα που μένει δίπλα στο πάρκο Πεδίο Άρεως κι έχει συνηθίσει την κακοποίηση από όλους, και κυρίως το δημόσιο, η επίσκεψη σε ένα μικό κήπο σε μια μικρή πόλη, είναι σοκ. 

Στην Angers λοιπόν ο Βοτανικός κήπος αστράφτει από καθαριότητα. Λες και τον έχουν γλείψει και τρίψει με γυαλόχαρτο,  Μικρός σχετικά, πανέμορφος. Και είναι γεμάτος μετανάστες. Για να ξέρετε ότι δεν φταίνε αυτοί για το δικό μας χάλι.

Focus in France

 

Όταν οι Γάλλοι γκρέμισαν την ελέω θεού βασιλεία, έφτιαξαν μια καινούργια θρησκεία, ιδού και ο βωμός της, «βωμός της πατρίδας». Εκτίθεται στο μουσείο της Ανζε, σε μεσαιωνικό μοναστήρι, μαζί με άλλα επαναστατικά αντικείμενα. Όλα αυτά τα μουσεία είναι δημόσια, και λειτουργούν άψογα.

Θαυμάζω από παιδί τα γαλλικά επιτεύγματα. Πιστεύω ότι οι πολιτικοί και οι πολίτες όλου του κόσμου, ζούμε προσηλωμένοι στη Γαλλία και την Ιστορία της. Το πώς γεννήθηκε το εθνικό κράτος μετά τόσους φεουδαρχικούς πολέμους, πώς ανέτρεψαν το παλιό καθεστώς, πώς ξαναστήθηκε με τους δημοκρατικούς θεσμούς, πώς τιμά το παρελθόν της, πώς εννοεί τις αρχές της. Αυτή η χώρα είναι η ενσάρκωση των εννοιών που διακηρύττει

Η Αποκάλυψη

 Ταπισερί του Μεσαίωνα, «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη» (μικρό τμήμα) versus ταπισερί σύγχρονης, που υφάνθηκε σε απάντηση της πρώτης από τον Jean Lurçat το 1938 (μικρό τμήμα)

Δεν παίζεται ο Μεσαίωνας, τι να λέμε

Παιδικά για όλους

 Στα μαγαζάκια των μουσείων μου τρέχουν τα σάλια. Θέλω όλα τα μαντίλια, τα μαγνητάκια, τα λευκώματα, αλλά προπάντων θέλω όλα τα παιδικά βιβλία. Κάθομαι καμία ωρίτσα και διαβαζω όρθια όσα μπορώ, αλλά δεν συγκρίνεται με την απόλαυση να τα έχεις σπίτι και να τα ξεφυλλίζεις sans cesse les jours de tristesse. Είναι ισχυρα αντικαταθλιπτικά, δείχνουν τον κόσμο όμορφο και εξηγούν απλά τα πάντα. Και στην ουσία, τα μόνα ψώνια που αξίζουν, τα μόνα πράγματα που δεν βρισκεις στην Αθήνα

Παλιά αγόραζα πάντα ένα- δυο, τώρα πια δεν ξέρω τι να πρωτοδιαλέξω. Είναι και βαριά τα άτιμα, θα γίνει ασήκωτη η βαλίτσα

Αγόρασα ένα εφηβικό, ελαφρύ. Ελπίζω να με παρηγορήσει κάπως

γίνει ασήκωτη η βαλίτσα. Αγόρασα ένα ελαφρύ εφηβικό για παρηγοριά.

Το άλογο του Αριστοτέλη

 Ιστορίες που ανακαλύπτουμε σε μεσαιωνικά κάστρα

Δεν είχα ποτέ μου ακούσει για το "Άλογο του Αριστοτέλη", μεσαιωνικό μύθο και παιχνίδι συναναστροφών στο 16ο-17ο αιώνα. Κάποτε, λέει, ο Αριστοτέλης είχε πείσει τον Αλέξανδρο να απαρνηθεί τις ηδονές του έρωτα και η ερωμένη του Φυλίς, για να εκδικηθεί τον δάσκαλο, όταν κι εκείνος σαγηνεύτηκε από τα κάλλη της, του ζήτησε να την πάει βόλτα ζεμένος κανονικά με σέλα και χαλινάρι, αν ήθελε να ικανοποιήσει την επιθυμία του. Υπήρχε ένα ανατολίτικο παραμύθι, "Ο σελωμένος βεζίρης"κι εκεί βασίστηκε ο μύθος.

Φαίνεται ότι τόσο πολύ τον σέβονταν επί αιώνες σε Ανατολή και Δύση τον Αριστοτέλη, ώστε κάποια στιγμή ένιωσαν την ανάγκη να τον βάλουν σε μια ιστορία ταπείνωσης. Θα ήταν πολύ ψυχοθεραπευτικό για να συνεχίζουν οι φοιτητές το διάβασμα, υποθέτω.

Εδώ, γκραβούρα του 16ου αιώνα από τον Georg Pensz

Συνάντηση κορυφής

Εκεί που συναντά ο Λείγηρας τον Μαιν

"Γεια σου μεγάλε Λείγηρα, λέει ο Μαιν, μέσα σε σένα θα χαθώ, θα χάσω τ' όνομα μου, όμως κι εσύ τι θά' σουνα δίχως τα νερά μου;"

Περπατήσαμε ώρες μέσα στη ζέστη για να φτάσουμε στις εκβολές του ποταμού Μαιν μέσα στον ποταμό Λείγηρα. Στα γαλλικά ο Μαιν δεν είναι παρά riviere, ενώ ο Λείγηρας είναι fleuve. 

Όμως ο Μαιν είχε πολύ νερό, ενώ ο Λείγηρας τόπους τόπους ήταν στεγνός.

Στο σημείο της συγκλονιστικής αυτής συνάντησης υπάρχει και τοπόσημο με τις αποστάσεις των πρωτευουσών της Ευρώπης. Η Αθήνα είναι η πιο μακρινή. Τουλάχιστον τη βρίσκεις στον κύκλο