Κυνηγοί ταλέντων

Τι λαμπερό κορίτσι, είπαν όλοι για την δωδεκάχρονη Αφγανή Αζουρέ, και η πρόεδρος της Δημοκρατίας την κάλεσε στο Προεδρικό Μέγαρο. Τι σπουδαία, να ξεκινήσει από τη Μόρια, να καταφέρει να πάει στο Σχολείο της Μυτιλήνης, να πάρει υποτροφία για την Αμερική. Ίσως το πρώτο κατόρθωμα να ήταν και το μεγαλύτερο, ή αυτό που οδήγησε στα άλλα.

Οι Αμερικάνοι πώς τη βρήκαν; Κυνηγούν ταλέντα ακόμα και σε στρατόπεδα προσφύγων; Σε δημοτικά της επαρχίας; Ε, όχι ακριβώς. Η μάνα της, άνθρωπος με μόρφωση, το κυνήγησε, έστειλε επιστολές σε όλες τις ξένες πρεσβείες, ψάχνοντας τρόπους να μορφωθεί η κόρη της. Δεν της αρκούσε λοιπόν της μάνας αυτής το Γυμνάσιο στη Λέσβο; Βλέποντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά πρόσφυγες στα ελληνικά σχολεία, είπε η μητέρα,  σκέφτηκα να γράψω τις επιστολές. Πόσο απίθανο, πόσο τρελό, μια πρόσφυγας στη Λέσβο να γράψει επιστολές στις ξένες πρεσβείες; Το έκανε. Η καρδιά της μάνας περνάει βουνά. Να που πέρασαν κι οι λέξεις της. Υπάρχει ταχυδρομείο στη Μυτιλήνη. Τα γράμματα πάνε κι έρχονται. Γράφεις και σου απαντούν. Κι από τη στιγμή που κάποιοι διάβασαν αυτό που γράφεις και σου απαντούν, έρχεται χιονοστιβάδα η αναγνώριση, ο σεβασμός, η αλλαγή στο βλέμμα.

Κρίμα που οι αμερικάνοι δεν στέλνουν κυνηγούς ταλέντων στα ελληνικά σχολεία, ούτε στα στρατόπεδα προσφύγων, και περιμένουν επιστολές. Σίγουρα θα έχει εκεί πολλά ταλέντα, τόσα παιδιά μαζεμένα, στριμωγμένα, πληγωμένα, ταλαιπωρημένα, πυριτιδαποθήκη εκρηκτικών ταλέντων θα είναι εκεί μέσα. Θα μπορούσαν και οι Άγγλοι να το κάνουν δηλαδή, μη σου πω κι οι Γερμανοί, οι Σουηδοί, οι Πορτογάλοι; Γιατί όχι; Οι Έλληνες; Μπα, εμείς οι καημένοι οι Έλληνες είμαστε πολύ απασχολημένοι να βογκάμε για το βάρος που δεν μπορούμε να σηκώσουμε, των τόσο πολλών προσφύγων και μεταναστών, η Ελλάδα δεν αντέχει άλλοι φωνάζουμε παραπονεμένοι εδώ και είκοσι χρόνια. Δεν έχουμε καιρό και διάθεση να ξεχωρίζουμε ταλέντα από το σωρό, άσε που μπορεί να έχουν και ξένα ονόματα και να μας μολύνουν το Ντιενέι.  Έχουμε υπογεννητικότητα, εμείς οι καημένοι. Και δεν έχουμε προσχήματα. Επίσημα δεν είμαστε ρατσιστές, αλίμονο δα, έχουμε και αντιρατσιστικό νόμο, αλλά από προσχήματα μείον. Τα ελάχιστα που παλεύουμε να στήσουμε τα γκρεμίζουν χαρούμενα οι άνθρωποι που στο όνομα τους απόκτησαν εξουσία, οι ίδιοι οι βουλευτές. Θα έπρεπε κάπως να ντρεπόμαστε, αλλά έχουμε ξεχάσει πώς γίνεται.

 

Δέκα χρόνια Polyphonica

 Η Polyphonica είναι το μικρό θαύμα που συμβαίνει στην Αθήνα. Μικρό το λέω επειδή έχει λίγα παιδιά σχετικά με το πόσα θα μπορούσε να έχει, αν το ήξεραν τα παιδιά, αν το άντεχαν οι δάσκαλοι, αν στηνόταν σε κάθε γειτονιά, αν οι γονείς που τη χρειάζονται μπορούσαν να την αναγνωρίσουν, αν και αν. Είναι μικρό, για μένα που μένω στην Κυψέλη και τα βλέπω κάθε μέρα, τα παιδιά του κόσμου, να βολοδέρνουν στην πλήξη, την κλεισούρα, στα πεζοδρόμια και στα κλιμακοστάσια των πολυκατοικιών. Πώς να βρεις επαφή με τις ανάγκες τους, πώς να ανοίξεις τρυπούλες στο αόρατο τείχος που μας χωρίζει; Μια φορά ένα γειτονόπουλο έκλαιγε γοερά, άνοιξα τα χέρια, με είδε, ήρθε τρεχάτο στην αγκαλιά μου. Το κράτησα, το παρηγόρησα, σταμάτησε το κλάμα. Να ήταν τόσο απλό πάντα. Να μπορείς να δώσεις κάτι παραπάνω, κάτι που δεν πιέζει, κάτι που δίνει χαρά, που είναι σα γιορτή, και που όμως μορφώνει, εξοπλίζει με γνώση. Να βρεις χώρο, δασκάλους, να φτιάξεις πρόγραμμα. Να σε εμπιστευτούν οι γονείς, να εκτιμήσουν αυτό που κάνεις, να συμμετέχουν.

Η Polyphonica είναι το μεγάλο θαύμα που συμβαίνει στην Αθήνα, σύνθετο όσο φαίνεται απλό, δύσκολο όσο φαίνεται εύκολο. Να βάλεις τα παιδιά να τραγουδήσουν μαζί, παιδιά με διάφορες καταγωγές, από διαφορετικές χώρες. Να συντονιστούν, να μάθουν το τραγούδι του άλλου, σε ξένη γλώσσα, να διδάξουν το δικό τους. Να μαζεύονται με συνέπεια μια φορά την εβδομάδα, κι η συνέπεια να γίνεται λαχτάρα, και η διδασκαλία να γίνεται χαρά. Να αποκτούν μουσική μόρφωση χωρίς να καταλαβαίνουν ότι κάτι τόσο σοβαρό τους συμβαίνει. Η Polyphonica έχει βρει τρόπους, έχει ανοίξει ρωγμές στο τείχος. Πώς γίνεται; Πώς το κατόρθωσαν; Πώς το είχαν στήσει και πώς το συνεχίζουν;

Στο εκκλησάκι της σχολής Χιλλ, τα απογεύματα της Τρίτης. Εκεί ξεκίνησαν. Τους γνώρισα Τετάρτες, όταν άρχισε η ομάδα ντραμς. «Ας έρθουν όσα παιδιά θέλουν» είχα διαβάσει στο ίντερνετ. Μαζέψαμε μερικά γειτονόπουλα από την Κυψέλη. Περιμένοντας στο προαύλιο ακούγαμε τα ντραμς και τα γέλια τους. Αυτός ο τρόπος να πλησιάζεις, να διδάσκεις τα παιδιά, να τα γλιτώνεις από την πλήξη και τη θλίψη, να τους ανοίγεις τη χώρα των θαυμάτων που είναι η μουσική, τόσο απλός, τόσο σοφός και τόσο σπάνιος, γιατί να μην είναι παντού; Γιατί να μην τον ξέρουμε όλοι;

Γνώρισα την Έφη εκεί, μάλλον τη θυμήθηκα. Την είχα δει στα κυριακάτικα πρωινά για παιδιά στο Μέγαρο Μουσικής, να εξηγεί αυτό που θα ακούγαμε, να βοηθάει τα παιδιά να καταλάβουν, να χαρούν τη μουσική, να συμμετέχει στον Πέτρο και το Λύκο του Προκόφιεβ. Μουσικοπαιδαγωγός, όπως και οι συνεργάτες της, είχε την ιδέα για την Polyphonica. Την ξεκίνησε με μερικούς ακόμα ταλαντούχους και ενθουσιώδεις μουσικούς. Άκουσα τη χορωδία, είδα τις μαέστρους να πάλλονται από ενθουσιασμό διευθύνοντας τα παιδιά στα τραγούδια, ελληνικά και ξένα. Από το ένα περνούσαν στο άλλο με μια κίνηση του κεφαλιού, ένα χαμόγελο, σαν πουλάκια που πετούν πάνω από τις χώρες μαζεύοντας τους πιο ωραίους ήχους. Ένα θαύμα τόσο πέρα από τη γκρίνια, τη δυσπιστία, τη μιζέρια, την άρνηση, τον αποκλεισμό της καθημερινότητας, που μου φαινόταν εύθραυστο, ανάλαφρο σαν εκείνο το αγριολούλουδο που το φυσάς και οι σπόροι του φεύγουν με τον πιο ελαφρύ αέρα. Θα μπορούσε αυτό το θαύμα να πιάσει ρίζες, να συνεχιστεί, ή θα χανόταν με το τραγούδι, με το τέλος της χρονιάς;

Δέκα χρόνια μετά το θαύμα συνεχίζεται και μεγαλώνει. Μετά τη χορωδία και τα ντραμς η Polyphonica έχει τμήμα θεάτρου και χορού και γιουκαλίλι. Έχει τμήμα στη Μυτιλήνη. Κατάφερε να βρει λύσεις για την περίοδο της πανδημίας, που τα παιδιά δεν μπορούσαν να συναντηθούν. Η αγκαλιά της μένει ανοιχτή.

(Kείμενο που δημοσιεύτηκε στο εορταστικό τεύχος για τα Δέκα χρόνια της Polyphonica)

Κενά Δημοτικού

 Τα δίδυμα της γειτόνισσας πήγαν φέτος νηπιαγωγείο κι εκείνη αναζητεί επειγόντως σχολείο για τον εαυτό της. Πώς θα παρακολουθήσω τα παιδιά μου από του χρόνου, αναρωτιέται με αγωνία. Η αδερφή της προσπαθεί μάταια να την παρηγορήσει. Θα μάθεις μαζί τους, της λέει, αλλά εκείνη είναι σοφότερη και δεν την πιστεύει. Αν και ζει μόνο πέντε χρόνια στην Ελλάδα, έχει καταλάβει περισσότερα για το εκπαιδευτικό σύστημα από πολλούς άλλους απονήρευτους γονείς που νομίζουν ότι θα στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο κι εκεί θα μάθουν γράμματα. Βλέπει καλά ότι τα πράγματα έχουν αντιστραφεί. Δεν βοηθούν απλώς οι γονείς το παιδί για το σχολείο, στην πραγματικότητα είναι οι ουσιαστικοί εκπαιδευτές σε ένα σύστημα όπου το σχολείο βγάζει απλώς φετφάδες ύλης. Αν οι γονείς δεν είναι σε θέση να συμπαρίστανται καθημερινά στον αγώνα παρακολούθησης αυτής της ύλης, το παιδί είναι χαμένο. Αποκτά τα περίφημα «κενά» τα οποία μεγαλώνουν όσο περνούν τα χρόνια και στο Λύκειο δεν καλύπτονται με τίποτε.

Ισως αυτοί που ονόμασα απονήρευτους γονείς να είναι ελάχιστοι έως ανύπαρκτοι. Κατά βάθος όλοι ξέρουν την απλή αλήθεια, ότι αν δεν μπορείς να διαβάζεις με τα παιδιά, ή να τους παρέχεις βοηθούς στο διάβασμα, ουσιαστικά δεν καταφέρνουν να τελειώσουν σχολείο, εκτός αν είναι κάποια σπάνια ταλέντα, αλλά δεν πιστεύω ότι υπάρχουν τέτοια πια. Από την Α' Δημοτικού ώς το Λύκειο τα παιδιά χρειάζονται ενισχυτική διδασκαλία, βοήθεια, διευκρινίσεις, ιδιαίτερα μαθήματα. Στην ουσία τα παιδιά των μορφωμένων ανθρώπων μπορούν να μορφωθούν, οι δικοί τους γονείς έχουν τα μέσα να καταλάβουν τις ανάγκες τους και να τις εξυπηρετήσουν. Δεν είναι πια το μέσο κοινωνικής ανόδου το σχολείο, αλλά κοινωνικής καθήλωσης. Πότε έγινε αυτό και πόσο φταίνε οι δάσκαλοι, οι γονείς, το κράτος, δεν το βρίσκει εύκολα κανείς.

Πώς να βοηθήσω τη μητέρα των δίδυμων που δεν έχει πουθενά να παρακολουθήσει έκτακτα μαθήματα επιμόρφωσης για στήριξη παιδιών Α' Δημοτικού; Αν καταφέρουν τα παιδιά να είναι επιμελή στο Δημοτικό, μπορεί να κάνει μετά αιτήσεις σε ξένα σχολεία, όπως η Αφγανή μητέρα στη Λέσβο που έγραψε σε πρεσβείες κι ύστερα σε ξένα σχολεία ώσπου βρέθηκε υποτροφία για τη μαθήτρια κόρη της από τη Βοστόνη. Της το λέω για να χαρεί, αλλά το κενό της στήριξης στο Δημοτικό πώς να το καλύψει;

Ποτάμι μέσα μου πικρό

Δεν ήταν μακρινές οι εκδρομές. Μια φορά στο Μαραθώνα, φωτογραφία στον Τύμβο, μια άλλη στο Πόρτο Γερμενό. Στριμωχνόμασταν στο Όπελ Καραβάν του θείου Κλείτου, καραβάνι σε γιωταχί. Η θεία Αφρώ τραγουδούσε. Στα παραθύρια τα πλατιά χαμογελούσε μια μυρτιά. Η ευτυχία εκεί μέσα ήταν κάτι το ανείπωτο. Και το βράδυ πάντα σε ταβέρνες, μέχρι κι ο μπαμπάς μου έπιανε το τραγούδι, Ποτάμι μέσα μου πικρό το αίμα της πληγής σου.

Αβάσταχτα λυπητερά τραγούδια σε αβάσταχτα ευτυχισμένες- για μένα – στιγμές. Λες κι η ευτυχία δεν μπορούσε να υπάρξει μόνη της, δεν είχε δικαίωμα να ολοκληρωθεί παρά μόνο λαμβάνοντας υπόψη το βάρος της θλίψης, της πληγής, το αίμα, τον καημό. Σα να χρειαζόταν απαραιτήτως την τελετή της, η ευτυχία, αλλιώς δεν εμφανιζόταν. Ναι, η αποθέωση της χαράς ήταν ο καημός που σαν φιλοσοφική απόφανση ξεκινούσε το τραγούδι: Είναι μεγάλος ο καημός, είναι πικρό το κρίμα. Και κοντά στη θάλασσα ακουγόταν το κύμα, το φλιτς φλιτς στα πόδια μας, επιβεβαιωνόταν το συμπέρασμα: είναι μεγάλος ο γιαλός, είναι μακρύ το κύμα.

Με τέτοιες βεβαιότητες μεγαλώνοντας, θα μπορούσαμε να αρκεστούμε στα παραπονεμένα λόγια των τραγουδιών ως μόνιμη κατακλείδα της ευφορίας που ανήκε στη γενιά μας, να μη χρειαστεί να μπλέξουμε περισσότερο με περασμένα πάθη και λάθη, με δυο λόγια να μη χρειαστεί ν’ αλλάξουμε ζωή. Έλα όμως που είχαν άλλη γνώμη οι συνταγματαρχαίοι και μας βύθισαν στο πικρό ποτάμι με το που μπήκαμε στην εφηβεία, έτοιμοι για μεγάλους καημούς και τρανές κατακτήσεις. Το νόημα της ιεροτελεστίας ανατράπηκε, έγινε κυριολεξία και εμβατήριο μάχης. Χωρίστηκαν σκληρά η ευτυχία από τη δυστυχία, δίδυμες αδερφές που σπάραζαν καθώς τις τραβολογούσαν. Θυμός και πίκρα πλημμύρισαν τα τραγούδια. Αλλάξαμε ζωή υποχρεωτικά.  Σαν κακοπαιγμένη τραγωδία η δική μας τελευταία πράξη του εμφυλίου, δεν μπορούσε να ξαναβρεί στο τέλος τη χαμένη ώσμωση, εκείνη τη γλύκα του καημού, την αποδοχή της μελαγχολίας. Κολλήσαμε στις κυριολεξίες και στα εμβατήρια, ψεύτικο πάθος έντυνε εμφανίσεις θριάμβου. Η χαρά με τη χαρά και η λύπη με τη λύπη. Κι ο θυμός να ξεχειλίζει άνευ λόγου, η πίκρα ομοίως. Όλα με μεγάλη φασαρία, να μην μπορείς να ξεφύγεις.

Σε πολύ καλύτερες εκδρομές, σε σπάνια γαλήνη, ακούγοντας το κυματάκι ξανά, προσπάθησα να μεταδώσω την παλιά παράξενη συγκίνηση σε  σημερινά παιδιά, ελπίζοντας να απολαύσουν τη μελαγχολία της χωρίς περαιτέρω συνέπειες.

 

 

Αντίο μακρινό Πολυτεχνείο

Αν διακρίνω ένα προσόν στην εντυπωσιακή προσπάθεια εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που δεν ονομάστηκε έτσι αλλά κατάφερε να αφήσει εκτός Ανωτάτων Σχολών μερικές δεκάδες χιλιάδες υποψηφίων φοιτητών, είναι ότι είναι τόσο μπερδεμένη που δεν καταλαβαίνει κανείς τίποτε άλλο αυτή τη στιγμή, πέρα από αυτό: κάποιες δεκάδες χιλιάδες υποψηφίων μένουν εκτός Σχολών. Ναι, αλλά αυτό δεν ακούγεται πια τόσο άσχημο όσο παλιότερα. Στην εποχή μας δεν πιστεύουμε πια στην αγαθή συμβολή της μόρφωσης, περισσότερο μας τρώει το άγχος των πολλών πτυχιούχων και την πιθανών ψυχολογικών συνεπειών που θα έχει ο συμβιβασμός τους με εργασίες κατώτερες των προσδοκιών τους. Οπότε, μήπως είναι καλύτερα με κάποια μυστήρια κόλπα όπως είναι αυτό το ΕΒΕ, που δεν είναι καν εκείνο το φετίχ, η βάση του 10, αλλά κάποιο άλλο ξόρκι, να μένουν εκτός νυμφώνος κάμποσοι ώστε να συμβιβάζονται εγκαίρως και να ψάχνουν κάτι που να τους ταιριάζει περισσότερο, να μη γίνονται και αιώνιοι φοιτητές;

Τάιμ άουτ: μόλις διάβασα για μια έρευνα που απέδειξε ότι οι αιώνιοι φοιτητές (λιμνάζοντες είναι ο νέος όρος) δεν είναι αυτοί που νομίζουμε, δηλαδή αυτοί που έμπαιναν με πολύ χαμηλό βαθμό σε σχολές χαμηλής ζήτησης, αλλά κυρίως αυτοί που μπαίνουν σε καλές σχολές όπως η Νομική, ανακαλύπτουν πως δεν τους ενδιαφέρει και δεν βρίσκουν το θάρρος να εγκαταλείψουν.

Σε κάθε περίπτωση, εγώ θα ψάλλω ένα μικρό Ρέκβιεμ για το Πολυτεχνείο Θράκης και άλλες χαμηλής ζήτησης σχολές που ίσως αναγκαστούν να κλείσουν λόγω έλλειψης φοιτητών, εκτός αν καταφέρουν οι εργαζόμενοι σε αυτές να τις κρατήσουν ανοιχτές ως μουσεία φοιτητικής ζωής, ή κάτι τέτοιο (ιδέες δίνουμε). Γιατί από αυτές τις περιφρονημένες Σχολές μπορούσε κάποιος που το έψαχνε το πράγμα και είχε τα κότσια να φτιάξει μόνος του τη ρότα των σπουδών του, να κατευθυνθεί χωρίς αναστολές σε κάτι που  ήθελε στ’ αλήθεια. Σε τέτοιες σχολές μπορούσε να είναι πιο ελεύθερος να βάλει στόχους άλλης κατεύθυνσης, αφού πρώτα έβρισκε το χρόνο να ρωτήσει τον εαυτό του, μακριά από το κέντρο τα πρέπει και τα καθωσπρέπει. Έτυχε να γνωρίσω πολλά τέτοια παιδιά και θαύμαζα την προσωπική τους πορεία, που περιλάμβανε συχνά κάποιο Εράσμους που τους άνοιγε τα μάτια και τους ορίζοντες, και κάποια φαινομενικά χαμένα χρόνια, που ήταν στο βάθος απολύτως κερδισμένα. Αυτή την πολυτέλεια μπορούσε να δίνει ένα ανοργάνωτο εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς καν να το επιδιώκει. Τώρα, να πεις ότι θα οργανωθεί και θα αξίζει η θυσία των φετινών υποψηφίων; Δεν το λες.