Άυλη κληρονομιά

Μικρούτσικος, Σπανός, Μαχαιρίτσας. Τρεις συνθέτες πέθαναν τη χρονιά που φεύγει, μάλιστα στο δεύτερο μισό της. Και η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου σε μεγάλη ηλικία, δεν ήταν μόνο διευθύντρια της Χορωδίας Τρικάλων, αλλά και συνθέτρια. Πιο πολιτικοποιημένος ο Μικρούτσικος, με επικό στιλ συχνά, με ορχήστρες και διευθυντικές θέσεις, πιο πολύ στραμμένοι στο άτομο και στο πιάνο τους ή την παρτιτούρα οι άλλοι δύο, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Και η Παπαστεφάνου να δίνει στους Χατζιδάκι - Θεοδωράκη το ύφος δυτικών χορωδιακών ύμνων.

Αγαπήσαμε τα τραγούδια τους, τα τραγουδήσαμε, μας ευεργέτησαν με το δώρο της μουσικής που εύκολα τρυπώνει στην καθημερινότητα, μας ακολουθεί και τη δεχόμαστε κάθε στιγμή, το τραγούδι. Στην οικογενειακή γιορτή αποχαιρετισμού της χρονιάς, τα παιδιά έπαιξαν γνωστά κομμάτια τους, τα είχαν στο μυαλό, στην άκρη της γλώσσας. Τι προνόμιο, τι ευτυχία, τι μεγάλη χάρη τα τραγούδια, να τα γράφεις, να τα μαθαίνεις, να τα τραγουδάς!

Αλλά πριν από Μαχαιρίτσα, Σπανό και Μικρούτσικο, πριν κι από τους απαραίτητους Χατζιδάκι, Θεοδωράκη και Σαββόπουλο που ανοίγουν τη βραδιά, παίξανε επιτυχίες προπολεμικές, Σουγιούλ, Γιαννίδη, Μωράκη και Αττίκ, αυτά που έπαιζε η μαμά μας στο πιάνο και άκουγαν και τα εγγόνια της σε κάθε γιορτή. Ευτυχισμένα παιδιά, μεγάλωσαν με μουσική γιαγιά, τα κάθισε και τα τέσσερα στο πιάνο και τους έβαλε τα δάχτυλα στα πλήκτρα, και δεν κουράστηκε χρόνια και χρόνια να τα κυνηγάει για να διαβάσουν. Δεν το έχει ο καθένας αυτό, δεν υπάγεται στη διδακτέα ύλη του σχολείου, ήταν η δική της νεανική αγάπη που μπόρεσε να την ξαναπιάσει όταν πήρε σύνταξη κι απέκτησε εγγόνια. Ετσι μεγαλώσαμε όλοι μαζί της, με νότες και στίχους. Ο χρόνος μπορούσε να κάνει κύκλους, να φεύγει και να επιστρέφει με την ανανεωτική δύναμη των τραγουδιών, που δεν γερνούν, που ανακαλούν, που διώχνουν τις ρυτίδες και μας διατηρούν φρέσκους.

Τη χάσαμε κι εκείνη ετούτη τη χρονιά, τη μαμά και γιαγιά, την πιανίστριά μας. Είχε γεράσει, ξεχνούσε, μας μπέρδευε, μόνο τις νότες θυμόταν, εκεί κανένας δεν μπορούσε να της παίξει παιχνίδια άσχημα, στο πιάνο της μπροστά. Μας έδωσε την αρχή του μίτου και τον κρατάμε πάντα, και τραγουδάμε διαρκώς, και σε κάθε δυσκολία, σε κάθε άγρια στιγμή, ένας στίχος σκάει στο μυαλό μας χορεύοντας και μας τραβάει ψηλά, μας ξαλαφρώνει, μας δίνει κουράγιο.

Προτάσεις δώρων

Μια μόνο πρόταση έχω, για ένα δώρο που έκανα στον εαυτό μου πριν πολλά χρόνια, όταν κατάλαβα ότι δεν μπορούσα να κλίνω τον μυ, το ποντίκι δηλαδή, που είναι πολύ ανώμαλο, χειρότερα δεν γίνεται.

Δεν υπήρχε τότε Ιντερνετ και τέτοια, οπότε αγόρασα μια Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ένα μπλε βιβλιαράκι που προοριζόταν για μαθητές, πάμφθηνο. Κι αφού βρήκα τον περί ου ο λόγος ποντικό, διαπίστωσα ότι είχα αποκτήσει ένα χρησιμότατο εγχειρίδιο, διά πάσα νόσο και πάσα ανοησία που παραμόνευε τις φράσεις και τις λεκτικές μου κατασκευές.

Διότι και για μερικά τριτόκλιτα είχα αμφιβολίες, και αργότερα που απέκτησα παιδιά μπορούσα να ανατρέχω στο τυπωμένο χαρτί, να δείχνω σε διάφορες δύσκολες στιγμές πως δεν υπάρχουν αδιέξοδα στη δημοκρατία, ούτε και στη γλώσσα.

Ολα είναι εκεί, έχουν καταχωρηθεί επίσημα, έστω με μερικές διαφωνίες μεταξύ ειδικών, αλλά τι σημασία έχει, αν σκεφτείτε πως είναι μια γλώσσα που ξεκίνησε να υπάρχει συστηματικά εδώ και δύο αιώνες μόνο;

Εχει γίνει σπουδαία δουλειά. Γι' αυτό κι αξίζει τον κόπο να την υπηρετούμε, να την αφήνουμε να μας προσφέρει τις δυνατότητές της, όπως τη λέξη «δωρεάν» ας πούμε, που κοντεύουν να την καταργήσουν οι οπαδοί της άμεσης μετάφρασης αγγλισμών και απαιτούν με μεγάλες επιγραφές «Ελεύθερες μετακινήσεις» και «ελεύθερο πάρκινγκ για συνοδούς ασθενών» στον Ευαγγελισμό, για παράδειγμα, εννοώντας δωρεάν, σας το λέω για να μην παιδεύεστε.

Το βιβλίο υπάρχει ακόμα και το συστήνω ανεπιφύλακτα. Βεβαίως, βρίσκεις πια τα πάντα στο Ιντερνετ, αλλά θα σας ξαφνιάσει η απλότητα του συστήματος, αν το ξεφυλλίσετε και του επιτρέψετε να σας φωτίσει. Και είναι τόσο ανεβαστικό να ελέγχεις τα παράξενα και απίστευτα της ορθογραφίας και να μην αφήνεις καμία ξινή μαντάμ του Φιλολογικού να σουφρώνει τη μύτη της όταν ξεφουρνίζεις λάθη και κανέναν γερασμένο δικηγόρο να γελά εις βάρος σου όταν διαβάζει ανορθογραφίες στις αναρτήσεις σου.

Υπάρχει ακόμα ταξική αξία στην άψογη διατύπωση πτώσεων και καταλήξεων, στην ορθογραφημένη απόδοση των ρημαδορημάτων του πρώτου και του δεύτερου πληθυντικού, σε κατατάσσουν διάφοροι τύποι σιωπηλά, μη βλέπετε που δεν μιλάνε πια, κυκλοφορούν ανάμεσά μας.

Και λέγοντας «μιλάνε», θα σας χαρίσω για τα Χριστούγεννα ένα στιχάκι που βοηθάει να αποφεύγεται (και να αποφεύγετε) το άλφα - γιώτα εκεί που δεν χρειάζεται: «Στο εμείς και στο εσείς, πάντα έψιλον θα βρεις!»

Πάντα όμως; Πάντα! Δεν είναι καταπληκτικό;

https://www.efsyn.gr/stiles/triti-matia/224517_protaseis-doron

Ωραίος καιρός για εκθήλυνση

Το σαββατοκύριακο τα είχε όλα, αρσενικό- θηλυκό και την Άννα Καρίνα να μας αποχαιρετά με τα μάτια πνιγμένα σε μαύρη σκιά. Το αρσενικό ήταν Σάββατο, όμως όλοι μιλούσαν ήδη για την εκθήλυνση που μας έχει καταλάβει και σκάβει τα θεμέλια του πολιτισμού μας. Αλλά τι τα θες, κάθε πολιτισμός όσο πιο πολιτισμένος γίνεται, αυτά παθαίνει. Δεν υπάρχει διαφυγή. Ανεβαίνει το επίπεδο, όλοι θέλουν σχόλη, τέχνη, ευαισθησίες, δεύτερες σκέψεις, διάλογο, συνύπαρξη, αγάπη και στοργή.

 Αγριεμένο το αρσενικό Σάββατο έκανε ό,τι μπορούσε για να μας πνίξει, το έλεγαν μάλιστα Ετεοκλή, ο Πολυνείκης ήταν που είχε μείνει άταφος, και δεν κατόρθωνε η Αντιγόνη να τον θάψει. Ή μήπως Εμπεδοκλή; Όχι, δεν είναι αρκετά φρικ αυτό για τόσες φραγμένες σχάρες. Ο επιτυχώς ταφείς Ετεοκλής, μάλιστα. Αλλά ήδη με μπόλικη υγρασία στην ατμόσφαιρα, που αν δεν είναι η υγρασία εκθήλυνση δεν ξέρω τι είναι.

Σα να μην έφταναν όλ’ αυτά ήρθε η Κυριακή απολύτως εκθηλυσμένη, ηλιόλουστη, με αγιοβασίληδες να τρέχουν στο Σύνταγμα, πόση πια ευτέλεια της πατρικής φιγούρας; Πού ο καιρός που έζευαν ταράνδους και χτυπούσαν το καμτσίκι; Πάνε αυτά, τα έφαγε η φιλοζωική ορθότης, και μη νομίζετε πως είναι από τις ηπιότερες. Θεέ μου που γεννιέσαι σε λίγες μέρες, σώσε κάτι από τις δυνατές γεύσεις και τις σωστές αξίες, θα πίνουμε τη μπύρα ζεστή σε λίγο. Γλιστράμε στη νωχέλεια, στη μαλθακότητα, στην παρακμή. Και το απολαμβάνουμε κιόλας, ακόμα χειρότερα. Συνειρμοί εφηβικοί ορμούν από τα ανεξερεύνητα βάθη του υποσυνείδητου. Εκθήλυνση, λέξη που τη μαθαίναμε στο σχολείο ακριβώς τη στιγμή που μας καπέλωνε η φύση με την αναπόφευκτη θηλυκότητά μας. Πώς να γλιτώσεις; Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά; Κυρίως από τα κορίτσια;

Εκθήλυνση και μαλθακότητα είχαν καταστρέψει τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όρμησαν οι βάρβαροι και την κατέλυσαν, όμως μετά από τόση φασαρία έφτιαξαν πάλι τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του Γερμανικού έθνους. Άβυσσος η ψυχή των βαρβάρων. Τους περιμέναμε κι εμείς στην Αγορά συναθροισμένοι, κι ως γνωστόν δεν ήρθαν, μπας και βγάλουμε άκρη με την ψυχολογία τους. Τόσος ντόρος, τόση καταστροφή του εκλεπτυσμένου εκείνου πολιτισμού, και να μη παίρνουν εξουσία χωρίς την ευλογία του πάπα; Της Ρώμης; Μας μπέρδεψε κι ο Καβάφης, γιατί να περιμένουμε τους Βαρβάρους; Και δεν εκβαρβαριζόμαστε μόνοι μας; Είναι καλύτερος ο εκβαρβαρισμός ή η εκθήλυνση;

Άντε, πάλι στο αρσενικό- θηλυκό πέσαμε.

Μπλε γραμμές

Ούτε και μέτρησα πόσα άρθρα είδα για το στολισμό με μπλε γραμμές της Βασιλίσσης Σοφίας. Στο μεταξύ, αν και βασιλικής κοψιάς ελόγου μου, αδιαμφισβητήτως, ομολογώ ότι άλλες μπλε γραμμές σκεφτόμουν καθώς έβλεπα όλη αυτή την αναστάτωση, και δεν εννοώ της σημαίας τις ρίγες, ούτε την αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά κάτι πολύ πιο πεζό και πολύ πιο βαθύ μπλε με την αμερικανομουσική έννοια, μελαγχολικό δηλαδή, κάτι απευθυνόμενο σε πεζούς κυριολεκτικά, άσχετα αν στο βάθος αν απευθύνεται εντέλει σε κάτι άλλο.

Κάτι μπλε γραμμές λεωφορείων, τις θυμάστε; Ή, έστω, γραμμές μπλε λεωφορείων; Άνθρωποι του λόγου, των λέξεων και των παραγράφων, συνάδελφοι των στηλών και των στυλών, είμαι άραγε η τελευταία των Μοϊκανών που χρησιμοποιεί αυτό το μέσο; Εσείς πώς κυκλοφορείτε στην ένδοξη πρωτεύουσα,  με γιωταχί, μηχανάκια, ελικόπτερα; Δεν αναγκεύεστε ποτέ να μπείτε στα μυστηριώδη και μελαγχολικά μπλε λεωφορεία;

Καθώς λοιπόν το πανελλήνιο παθιαζόταν με τις μπλε γραμμές των φώτων της βασιλίσσης, δυο μπλε γραμμές μειώνονταν και συγχωνεύονταν σιωπηλά και σε γενική αδιαφορία, μήνες μετά που είχαν τα δρομολόγια τους αραιώσει έως αχρηστεύσεως. Είναι αυτή η πολιτική κατάργησης τους; Πρώτα αραιώνουν, ύστερα κονταίνουν, ύστερα καταργούνται διότι, πράγματι, κανείς δεν τα χρειάζεται όταν περνούν κάθε μια ώρα, κανείς δεν τα περιμένει, οπότε δεν στριμώχνονται οι επιβάτες, ως οφείλουν. Ήταν το 022 και το 060 που παρακούοντας στην αναρχική προτροπή «Όποιος θέλει να κάνει την Κυψέλη Κολωνάκι, να πάει στο Κολωνάκι»,  ένωναν  Κυψέλη με Κολωνάκι, οποίον θράσος! Και τώρα πάει η μία ως Ακαδημία, κι ή άλλη ξεκινά από την Ακαδημία, χωρίσαμε τα τσανάκια μας. Παίρνεις το ένα που περνάει κάθε μισή ώρα, φτάνεις στην Ακαδημία, περιμένεις το άλλο που περνάει κάθε μια ώρα, και πας στο Κολωνάκι. Τέλεια.

Τι άνθρωποι είμαστε εμείς που χρησιμοποιούμε λεωφορεία; Εξωγήινοι επισκέπτες; Γιατί κανέναν δεν συγκινούν τα πάθη μας; Γιατί κάθε μέρα βασανιζόμαστε σιωπηλά κι ουδείς ποτέ εμπνέεται να γράψει, να φωνάξει, να ρωτήσει, να κάνει ρεπορτάζ, να πει μια γνώμη; Σε ποια σφαίρα ζούμε; Σε ποιο παράλληλο σύμπαν; Πότε θα γίνει θέμα και συζήτηση, πότε θα ανάψει η κουβέντα για το χάλι των συγκοινωνιών;

Κοιτώ το όνομα του υπουργού, Κώστας Καραμανλής του Αχιλλέα, τον ατέλειωτο έχουν τα ξαδέρφια, ίσως λοιπόν ως διακύβευμα της πολιτικής του καρριέρας να καταδεχτεί κάποιος κάπου κάποτε να μιλήσει για συγκοινωνίες! Η ελπίδα ποτέ δεν πεθαίνει!

Η κυρία με τα τετράδια

Γνώρισα πριν λίγο καιρό μια κυρία, συνταξιούχο δασκάλα, η οποία περνά τον ελεύθερο χρόνο της διαβάζοντας. Μου έδειξε τη βιβλιοθήκη της. Κλασική λογοτεχνία σε παλιές και καινούργιες εκδόσεις, Ντοστογέφσκι και Τολστόι, Ουγκό και Ντίκενς, επίσης Έλληνες, οι παλιότεροι κυρίως. Και μερικά ιστορικά. Στο γραφείο της ανοιγμένος ένας τόμος του Παπαδιαμάντη και δίπλα ένα τετράδιο.

Διαβάζω κρατώντας σημειώσεις, μου εξήγησε. Κάνω περίληψη μόλις τελειώνω κάθε μυθιστόρημα, οπότε καταλαβαίνεις, με τον Παπαδιαμάντη και τα διηγήματα πρέπει  να έχω δίπλα το τετράδιο. Βοηθάει τη μνήμη και τη συγκέντρωση, δεν θέλω να ξεχνώ αυτά που διαβάζω και άλλος τρόπος δεν υπάρχει. Τα μαζεύω όλα εδώ. Για να μην ξεχάσω να σκέφτομαι.

Δυο ολόκληρα ράφια στη βιβλιοθήκη της πιάνουν τα τετράδια αυτά, με τους τίτλους των βιβλίων γραμμένους στη στενή ράχη με μπλάνκο. Τόση δουλειά, τόση επιμέλεια, με ποιο σκοπό; Τι τα κάνεις όλ’ αυτά τα τετράδια που κανείς δεν περιμένει να διαβάσει, που μάλλον κανενός το ενδιαφέρον δεν θα προκαλέσουν; Και πώς βρίσκεις ενέργεια να μην αφήνεις βιβλίο χωρίς περίληψη, σκέψεις, σημειώσεις, συμπεράσματα, ηθικόν δίδαγμα, που λέγαμε κάποτε; Λες και μαζεύτηκε από τα χρόνια της διδασκαλίας, τότε που ήταν αναγκασμένη να διαβάζει τις περιλήψεις των μαθητών, και ήρθε πια η στιγμή να γράψει τις δικές της, αλλά είναι δυνατόν να γράφει κανείς έτσι απλά, μόνο για τον εαυτό του; Να μη χρειάζεται κάπου να δείξει αυτό που κάνει; Ούτε καν να το διαβάσει σε λέσχη ανάγνωσης, να το συζητήσει, κάτι που θα θύμιζε την τάξη του σχολείου;  Είναι η ωριμότητα της ηλικίας, ή της δουλειάς; Τέτοια εκτίμηση στη διδασκαλία που την κάνει να αποφασίζει ότι αρκεί να συνεχίσει να διδάσκει τον εαυτό της, αν κανείς άλλος πια δεν τη χρειάζεται, να παράγει αυτές τις σημειώσεις από τα διαβάσματά της με σύστημα και επιμονή, σαν θεραπεία, σαν άσκηση που  συντηρεί τους νευρώνες;

Μου δίνει να ξεφυλλίσω ένα τετράδιο. Στρογγυλά γράμματα, σαν καλή μαθήτρια του Δημοτικού που ποτέ δεν ξέφυγε από βαρεμάρα να τα τεντώσει, να τα κάνει βιαστικά, να τα κάνει λοξά και άσχημα. Θα μπορούσε να είναι ένα έργο μοντέρνας τέχνης άραγε τα ράφια ολόκληρα, εκπαιδευτικό μνημείο για έκθεση κάπου, θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να τα δει μια άλλη δασκάλα, να βάλει ένα καλό βαθμό με πολλά θαυμαστικά;