"Πάρτε να διαβάστε!"

100 χρόνια πριν, σαν σήμερα.

"Πάρτε να διαβάστε! Καταδίκη Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη, πάρτε να διαβάστε"!

Αυτές, μου έλεγε ο πατέρας μου, ήταν οι πρώτες φράσεις που άκουσε μόλις έπιασε στον Πειραιά το καράβι με τους πρόσφυγες από τα Σπάρτα, που είχε ξεκινήσει από την Αττάλεια στις 6 Νοεμβρίου. Οι φωνές των εφημεριδοπωλών.

Η καταδικαστική απόφαση για τους έξι είχε βγει το πρωί, οι εκτελέσεις έγιναν λίγες ώρες μετά.

Η δίκη είχε αρχίσει όταν οι πρόσφυγες ήταν στο δρόμο, είχαν φύγει από την πατρίδα τους στις 14 Οκτωβρίου. Το δεκάχρονο αγόρι που ήταν τότε ο πατέρας μου, δεν είχε ιδέα για τον Γούναρη και τον Πρωτοπαπαδάκη. Ήταν με τις τέσσερεις αδερφές του και τη μητέρα τους, ο πατέρας και ο μεγαλύτερος αδερφός είχαν εξοριστεί από το 1921, μαζί με όλους τους άντρες της ελληνικής μειονότητας από τα 14 ως τα 60. (Τη λέω τώρα ελληνική μειονότητα, φυσικά δεν λεγόταν έτσι και δεν ήταν αυτό, Χριστιανοί ορθόδοξοι, υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά βαθιά δεμένοι με την ελληνική υπόθεση, τη μεγάλη της ιδέα και τη μεγάλη της καταστροφή).

Ένας μήνας ταξίδι για τόσο μικρή απόσταση, που πίστευα παλιά ότι ήταν και ταξίδι στο χρόνο, από την καθυστερημένη και ανελεύθερη αυτοκρατορία στη σύγχρονη, φιλόδοξη, ευρωπαϊκή Ελλάδα. Αλλά τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα.

Λέμε για ενάμιση εκατομμύριο πρόσφυγες που ήρθαν, αλλά ο καθένας, το κάθε καραβάνι, το κάθε φορτίο καραβιού, είχε τη δική του περιπέτεια, τη δική του περίπτωση, τις δικές του στιγμές. Και το κάθε παιδί που έφτανε στην άγνωστη πατρίδα, τη δική του πρώτη στιγμή, τα δικά του πρώτα ακούσματα.

"Πάρτε να διαβάστε, καταδίκη!..." αυτά άκουσα πριν πατήσω το πόδι μου στον Πειραιά, έλεγε ο πατέρας μου.

Η φωτογραφία του είναι λίγα χρόνια μετά, στην Ξάνθη, στα χρόνια του Γυμνασίου. Όταν ο παππούς γύρισε από την εξορία, διορίστηκε γιατρός εκεί, στο Νοσοκομείο Αμερικανίδων Κυριών. Ακούγοντας το αυτό μικρή, φανταζόμουν ένα νοσοκομείο για Αμερικανίδες κυρίες, κι αναρωτιόμουν πώς γινόταν να έχουν βρεθεί τόσο πολλές Αμερικανίδες κυρίες στην Ξάνθη που να χρειάζεται και νοσοκομείο, αλλά όταν μεγάλωσα κατάλαβα ότι ήταν ένα νοσοκομείο που είχε ιδρύσει ο σύλλογος με αυτό το όνομα για τους πρόσφυγες εκατέρωθεν και τα θύματα του πολέμου.

Μου αρέσει αυτή η φωτογραφία. Όταν την κοιτάζω βρίσκω ότι του μοιάζουν οι γιοί μου, αν και είναι τόσο διαφορετικοί.