Ποια είναι η πατρίδα μας;

Θα έπρεπε να νιώσεις προσβεβλημένη από την έκφραση του Σόιμπλε που κατέληγε με τη λέξη 'ανόητε' προς τον έλληνα πρωθυπουργό, ακόμα κι αν δεν τον ψήφισες, ακόμα κι αν δεν σε εκπροσωπεί πολιτικά. Μας θίγει ως έλληνες, είπε η φίλη μου κάπως σοκαρισμένη από την έλλειψη ενδιαφέροντός μου για το συγκεκριμένο περιστατικό.

Αναρωτήθηκα αν έχω γίνει στ' αλήθεια τόσο αναίσθητη, ή τόσο αναρχική, δηλαδή να μην αναγνωρίζω πως η αρχή της χώρας με εκπροσωπεί ως ελληνίδα. Μπορεί λίγο κι απο τα δύο, και μαζί κάτι άλλο. Η αλήθεια είναι πως δεν μπορώ εδώ και πολλά χρόνια να συλλάβω την έννοια της Ελλάδας σαν χώρας αποκομμένης από το περιβάλλον της. Η Ελλάδα είναι κομμάτι της Ευρώπης όπως ας πούμε η Ικαρία είναι κομμάτι της Ελλάδας, παρόλο που πολλοί Ικαριώτες κρεμούν μια σημαία 'ανεξάρτητου Ικαριώτικου κράτους' και θεωρούν πως είναι μοναδικοί, αν και ξέρουν πως ανεξάρτητο κράτος υπήρξε μόνο για 5 πολύ δύσκολους μήνες το 1912.

Κάθε χώρα της Ευρώπης είναι μοναδική για ξεχωριστούς λόγους η καθεμιά, αλλά αν το καλοκοιτάξεις και κάθε κομμάτι της κάθε χώρας είναι κι αυτό μοναδικό. Μοναδική είναι η Σκωτία, που αποφάσισε ότι δεν αξίζει τον κόπο να γίνει ανεξάρτητο κράτος, ίσως με τη σκέψη ότι όλα τα νυν ευρωπαϊκά κράτη μεταμορφώνονται σε επαρχίες, νομούς, πολιτείες, όπως θέλετε πείτε τα, ακόμα την αναζητούμε την διατύπωση, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Σκωτσέζοι μάλιστα, λένε πολλοί, μοιάζουν περισσότερο με τους Έλληνες απ' όσο με τους Άγγλους ή τους Ουαλλούς, ενώ ας πούμε οι Καταλανοί, που είναι κι αυτοί μοναδικοί, μοιάζουν περισσότερο με τους Γάλλους απ' όσο με τους Ισπανούς. Αν κι εκεί υπάρχει μπέρδεμα, γιατί οι Γάλλοι μοιάζουν περισσότερο με τους Ισπανούς απ' όσο με τους Γερμανούς γείτονες της. Και οι Βάσκοι; Ε, αυτοί θα είναι κάτι σαν τους Ικαριώτες με περισσότερες επιδοτήσεις. Θα μου πείτε, θέλεις δηλαδή να είσαι ντιπ ευρωπαία και να επιδοτείς και τους Βάσκους μαζί με όλους τους υπόλοιπους; και θα σας πω: κοίτα ποιος μιλάει.

Για μένα λοιπόν ο έλληνας πρωθυπουργός αλλά και όλοι οι υπόλοιποι δεν είναι παρά διοικητές πολιτειών, κάτι τέτοιο, κι είναι αδύνατον να ταυτιστώ εθνικά μαζί τους με τόσο συναίσθημα όσο θα θεωρούσε σωστό η φίλη μου. Θα έπρεπε να είμαι τοπικίστρια για να νιώσω έτσι, πως οι Πυργιώτες ας πούμε προσβάλλονται αν πεις ανόητους τους τοπικούς ηγέτες τους και δεν καταλαβαίνουν γιατί πειράζει να ζουν μέσα σε βουνά σκουπιδιών από τη στιγμή που η αξιοπρέπεια τους είναι άθικτη;

Τοπικίστρια δύσκολα γίνεται αν μεγαλώσεις στην Αθήνα. Οπότε μένει η μεγάλη πατρίδα Ευρώπη, κι όπως κανείς δεν μπορεί να την προσβάλει, αφού δεν διαθέτει πρωθυπουργό, είμαι ασφαλής.

Κι αν άνοιγαν οι φούστες;

Θαύμασα και ζήλεψα τον Τάσο Μπουλμέτη για όλες τις ιδέες και τα ευρήματα της τελευταίας του ταινίας. Πάντα έτσι, θαυμάζουμε και ζηλεύουμε τους καλλιτέχνες. Ειδικά όταν τα έργα τους πιάνουν και ξετινάζουν με τόλμη κι απλότητα τα υπαρξιακά που μας βασανίζουν, ως ανθρώπους και ως έθνη.
Πραγματικά, νόμιζα ότι είχα χάσει πια, στην ηλικία που βρίσκομαι και μετά τόσα και τόσα που έχω δει, την ικανότητα να ξαφνιάζομαι με απαντήσεις στις παλιές απορίες, νόμιζα ότι όλα τα είδα κι όλα τα σκέφτηκα, ειδικά αυτά που τόσα χρόνια τώρα συζητάμε: τους εθνικούς μύθους και τις σκοπιμότητές τους, το τι περιθώρια μας αφήνουν, το πώς μας προλαβαίνουν τρυφερούς κι αθώους και μας διαμορφώνουν σαν συναισθηματικά στρατιωτάκια, το πόσο είμαστε απέναντί τους χωρίς άμυνες. Κι όμως!
Με μια εικόνα και μια φράση ο μικρός ήρωας του «Νοτιά» με γιάτρεψε αναδρομικά για όλα τα ψυχικά τραύματα της πονεμένης εθνικής ταυτότητας. Ο μικρός που δεν δεχόταν να καταπιεί αδιαμαρτύρητα τους γεμάτους βία κι αυτοθυσία μύθους, αυτός που ο γιατρός δεν μπορούσε να θεραπεύσει, με θεράπευσε εμένα αναδρομικά. Χρειαζόταν μόνο η ιδέα, και η δύναμη να τη διατυπώσεις.
Μια χαραμάδα αμφιβολίας όταν σου σερβίρουν την αδιανόητη για τα σημερινά δεδομένα Ιστορία. Οι Σουλιώτισσες έπεσαν χορεύοντας από το Ζάλογγο. Ναι, αλλά φορούσαν μεγάλες, μακριές, φαρδιές φούστες.
Κι αν οι φούστες άνοιγαν; Αν; Δεν θα μπορούσαν πέφτοντας να γίνουν αλεξίπτωτα; Να ζήσουν τα κορίτσια; Και να γελάσει λίγο το χειλάκι μας, φρυγμένο από την τόση υποχρεωτική απελπισία;
Κι έτσι ξεκίνησε η περιπέτεια της ατομικής αντίστασης στο συλλογικό σενάριο, το ερωτηματικό που σε κάνει επαναστάτη αλλά είναι τέτοιας υφής που δεν μπορείς να καλουπωθείς μετά ούτε στο επαναστατικό προτσές των πιο ψαγμένων ομάδων, ως φοιτητής στη μεταπολίτευση.
Είναι να μη γίνει η αρχή, να μην τη διατυπώσεις την τολμηρή προσωπική σου εικόνα, αυτή που σε παρηγόρησε και σε οδήγησε στη δημιουργία. Μετά θα μπορείς να ξεφεύγεις διαρκώς, ενδεχομένως με τη βαλίτσα του Ωνάση, να κερδίζεις απόσταση από τους μύθους και τα πάθη, να τα πλάθεις εξαρχής.
Πραγματικά, ζήσαμε πολύ άνετα τις δεκαετίες πριν από την κρίση, μια γενιά μεγάλωσε μέσα σε αφθονία, ένα σωρό παιδιά μπόρεσαν να εκφράσουν την επιθυμία και να την πραγματοποιήσουν ή να ξεκινήσουν την προσπάθεια να γίνουν καλλιτέχνες.
Είναι από τις καλές συνέπειες της πλούσιας εποχής. Υπάρχει ελπίδα τόσοι που είναι να καταφέρουν να ξαναγράψουν τους νέους μύθους που έχουμε ανάγκη και να ρίξουν τις ακόμα πιο απαραίτητες λοξές ματιές στους παλιούς.
Στην ταινία ο μικρός ήρωας μεγαλώνει βέβαια κι αφού φύγει κι επιστρέψει γενναιόδωρα ξαναβρίσκει όλα τα παραμύθια που τον μεγάλωσαν, την πόλη που περιμένει τα δικά του, γενναιόδωρα συγχωρεί κι αποδέχεται κάποια, δεν διευκρινίζει ποια.
Αφήνει για τους άλλους γκρεμούς και ξύλινα άλογα, εκείνος κοιτάζει με αγάπη την Αθήνα από ψηλά, αυτή την πόλη που μισούμε και που μας εκδικείται. Ισως κρύβει θησαυρούς, μας ψιθυρίζει.

Ονειρεύομαι τους εχθρούς μου

Το βράδυ που κέρδισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης την ηγεσία της Ν.Δ, ετοίμασα ένα αφέψημα για “ήσυχη νύχτα” όπως διατείνεται το κουτί με τα φακελάκια που έχω αγοράσει. Θα μπορούσα να προτιμήσω τα αγγλόφωνα φακελάκια με τον Βούδα απ' έξω που διατείνονται ότι προσφέρουν calm and relax, ή να αντισταθώ σε όλες αυτές τις διαφημίσεις και τις ευκολίες και να φτιάξω σκέτο τίλιο από το Πήλιο στο σουρωτήρι. Έκανα ελεύθερη επιλογή τέλος πάντων, ελληνικό τίτλο μεν, φακελάκι δε, τα διάφορα βότανα με κοιμίσαν γλυκά και είδα ωραία όνειρα.

Ονειρεύτηκα τη Νέα Δημοκρατία με τον Μητσοτάκη να γίνεται φιλελεύθερο κόμμα με ευρωπαϊκό προσανατολισμό, αποβάλλοντας με μακριές και επίπονες διαδικασίες, στρώματα- στρώματα τη νοοτροπία της παλιάς και καθόλου καλής ελληνικής δεξιάς. Δεν ήταν εύκολο, αλλά στο όνειρο έβλεπα διάφορους νεαρούς να τρέχουν με κοστούμι και γραβάτα να βοηθήσουν με τον απαραίτητο ενθουσιασμό μια τέτοια στροφή, να βρίσκονται παντού και να μην επιτρέπουν σε κομματάρχες να ξαναβρούν την εξουσία τους, να στήνουν φροντιστήρια στελεχών για να τα μάθουν τι εστί φιλελευθερισμός, τι εστί Ευρώπη και τι εστί πολίτης. Μεγάλο όνειρο, τα στελέχη ξενυχτούσαν με κερί να διαβάζουν χοντρά βιβλία και μαζεύονταν τρέμοντας από τρακ να περάσουν τις εξετάσεις τους, με μαύρους κύκλους κάτω από τα μάτια. Ύστερα οι νεαροί δεν αρκούνταν στα στελέχη, μάζεψαν και τους ψηφοφόρους και τους αλάλιασαν στα μαθήματα. Η χώρα γέμισε μαθητές κάθε ηλικίας που έτρεχαν με τις σάκες τους πάνω -κάτω ψάχνοντας μια ήσυχη γωνιά για διάβασμα.

Λίγα χρόνια μετά, (στο όνειρο ο χρόνος μετρά όπως στο σινεμά) η μεγάλη δεξιά παράταξη είχε γίνει μεγάλη φιλελεύθερη ευρωπαϊστική παράταξη, είχε επιβάλει αξιολόγηση στους δημοσίους υπαλλήλους, είχε καταργήσει τη μονιμότητα, είχε ευνοήσει διάφορους επιχειρηματίες να ιδρύσουν τουριστικές μονάδες στα νησιά και να βάλουν καραβάκια σε άφθονες διαδρομές, άλλους να ανοίξουν Πανεπιστήμια γεμάτα φοιτητές απ' όλο τον κόσμο που έκαναν μάθημα στα πεντακάθαρα πάρκα για να μιμηθούν το Σωκράτη και τους φίλους του, κι οργάνωνε χορούς όπου κανείς δεν χόρευε ζεϊμπέκικο. Εγώ, ως σοσιαλδημοκράτισσα που ήμουν τη στιγμή πριν αποκοιμηθώ, ψήφιζα ένα κόμμα που έκανε κριτική σε όλ' αυτά, έλεγε ότι πρέπει να ενισχύονται περισσότερο οι ανύπαντρες μητέρες και να δίνεται άδεια τοκετού στους πατέρες, να οργανωθούν καλύτερα τα νοσοκομεία, να μπουν στις σχολικές αυλές μαλακά πατώματα, να φαρδύνουν τα πεζοδρόμια και να οργανώνουν οι δήμοι χορούς με χαμηλό αντίτιμο κάθε Σάββατο βράδυ.

Το όνειρο συνεχίστηκε μέχρι που πετύχαμε λέει να ξεκινήσουν οι χοροί στους Δήμους. Έγινε ένας στο πεντακάθαρο πάρκο, ήρθαν κι οι φοιτητές κάνοντας διάλειμμα για λίγο. Το όνειρο έκλεισε με χορούς απ' όλο τον κόσμο. Κανείς όμως δεν χόρευε ζεϊμπέκικο, και στο τέλος αναγκάστηκα εγώ να το χορέψω.

Ήρεμη χρονιά

Εύχομαι ήρεμη χρονιά. Μπορεί να έχουν πολλοί κουραστεί από τις πολιτικές εντάσεις των τελευταίων χρόνων, κι άλλοι να μην τις έχουν ακόμα χορτάσει και να τις θεωρούν προάγγελο της μεγάλης γιορτής και ταραχής χωρίς τέλος, όμως επειδή ανήκω στους πρώτους μου επιτρέπετε να ευχηθώ εκ βάθους καρδίας ήρεμη χρονιά για όλους, ακόμα και για τους αχόρταγους της ταραχής. Έχουν κι αυτοί δικαίωμα σε λίγη περισυλλογή, μπορεί μια μέρα καθώς η πλήξη θα τους βασανίζει να εμφανιστεί ο αναστοχασμός στις πνευματικές τους διαδικασίες και να τους χαρίσει συγκινήσεις απρόβλεπτες, τόσο συνταρακτικές όσο και η βίαιη δράση. Είμαι μάλιστα μοιραίο, σύμφωνα με μερικούς φιλοσόφους, να συμβεί κάτι τέτοιο.

Αν δεν είναι μοιραίο, κι αν δεν το εγγυάται η φιλοσοφία ή κάποιος προφήτης με περγαμηνές, δεν ξέρω από πού μπορεί να έρθει κάτι τέτοιο. Οι ίδιοι οι πολιτικοί δεν έχουν λόγους να το προτιμήσουν, αφού βλέπουν συνέχεια την ταραχή να αναδεικνύει αστέρες, τους πιο βίαιους, αθυρόστομους, φωνακλάδες, προκλητικούς και φασαριόζους να επιβάλλονται στο σύστημα που φαίνεται να υποφέρει από τους ίδιους τους κανόνες του. Οι οποίοι είναι πολύ προχωρημένα ειρηνικοί για ανθρώπους μεσογειακού ταμπεραμέντου. Θα έπρεπε να συμφωνηθεί μια αναθεώρηση του Συντάγματος με λίγη ελληνορωμαϊκή πάλη μέσα. Την οποία βεβαίως, ειρρήσθω εν παρόδω, θα πρέπει να απελευθερώσουμε από το ρωμαϊκό της συνθετικό. Με ποιο δικαίωμα οι Ρωμαίοι, που δεν ήταν παρά κατακτητές άπονοι και πονηροί, αλύγιστοι και φοβεροί, καπηλεύονται το όνομα της πάλης; Να ονομαστεί ελληνική αποκλειστικώς, το όνομα είναι η ψυχή μας.

Μερικά ματσάκια λοιπόν (η λέξη έχει μπει στο πολιτικό λεξιλόγιο, γιατί να μην πει και η αναμέτρηση σώμα με σώμα;) να περιληφθούν στους θεσμούς καθώς σταθερά θα αναθεωρούμε προς το πιο αυθόρμητο και ελληνοπρεπές τα πάντα. Δεν θα χρειάζεται να παλεύουν οι ίδιοι οι ηγεμόνες, θα βάζουν τα παλικάρια, όπως γίνεται και στον Ερωτόκριτο, αυτό το τόσο βαθιά ελληνικό ποίημα.

Τι εννοείτε όταν λέτε ότι ο Ερωτόκριτος ανήκει στην ευρωπαϊκή αναγέννηση και είναι κλασικό ιπποτικό μυθιστόρημα σαν τα αντίστοιχα γαλλικά; Μη με μπερδεύετε άλλο!

Τέλος πάντων, επιμένω στην ευχή μου. Να ηρεμήσουμε λίγο. Είναι ωραίες οι ταραχές και απαραίτητες στη νεολαία, αλλά η ζωή έχει επιμηκυνθεί πολύ τον τελευταίο αιώνα κι οι άνθρωποι μετά τα σαράντα νιώθουν μια ακαταμάχητη ανάγκη για ρουτίνα και γαλήνη, έστω κι αν δεν το παραδέχονται. Μεταμφιέζονται λοιπόν οι μεγάλοι σε νέους, ενώ οι νέοι φεύγουν διακριτικά για μέρη που μπορείς να διοχετεύεις την ανάγκη σου για ταραχές σε διαγωνισμούς χορού και την ανάγκη σου για διάκριση σε θέσεις εργασίας.

Ήρεμη χρονιά, να μπορέσουν να δείξουν το αληθινό τους πρόσωπο οι μεγάλοι, να πάρουν ανάσα κι οι μικροί.