Το ελληνικό μοντέλο

H Μαρία έγινε νονά. Σιγά το σπουδαίο νέο θα πείτε, αλλά εγώ εντυπωσιάστηκα, διότι η Μαρία είναι Αλβανίδα εξ Αλβανίας, δεν ζει πολλά χρόνια στην Ελλάδα, δεν έχει μάθει ακόμα καλά τη γλώσσα, ωστόσο μπήκε στο νόημα και στο κλίμα. Μου θύμησε το κύμα βαπτίσεων μεγάλων και μικρών, εκείνες τις γραφικές εικόνες με τα κομπινεζόν σε πρωτοχριστιανικές δεξαμενές που ακολούθησαν το πρώτο κύμα μετανάστευσης στη δεκαετία του 1990. Δεν ήταν μόνο οι καταπιεσμένοι Βορειοηπειρώτες που μπορούσαν επιτέλους να τιμήσουν την πίστη τους, αλλά κι ένα σωρό Αλβανοί που βαπτίζονταν για να γίνουν αποδεκτοί στην Ελλάδα, να διευκολύνουν τη ζωή τους. Μερικοί έβρισκαν προστασία έτσι απο ανθρώπους που τους βοηθούσαν αφού τους βάφτιζαν, άλλοι περίμεναν κάποια συμπάθεια γενικότερα, μια πιο εύκολη ζωή για τα παιδιά τους, που ήθελαν να είναι σαν όλα τα υπόλοιπα. Συχνά έφταναν σε υπερβολικές εκδηλώσεις θρησκευτικότητας, είτε ως νεοφώτιστοι, είτε για να αποδείξουν την καλή τους πρόθεση, να αρνηθούν κάθε στοιχείο της ταυτότητάς τους και να ενσωματωθούν πλήρως στην ελληνική κοινωνία. Ποιος ξέρει ο καθένας πώς σκέφτεται, τι περνάει από το μυαλό του όταν δηλώνει πίστη σε κάποιο θεό;

Αυτός λοιπόν ήταν ο τρόπος ενσωμάτωσης μεταναστών στην Ελλάδα, άτυπος αλλά ισχυρός, ο οποίος δεν συζητήθηκε ποτέ απ' όσο θυμάμαι, σε κάποιο δημόσιο διάλογο, κάποια επιστημονική ημερίδα. Κι όμως έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και θα άξιζε να μελετηθεί, όπως αξίζει να μελετηθούν πολλά απ' όσα συμβαίνουν στην πολύ παράξενη κοινωνία μας. Και τι σήμαινε για την Ελλάδα κάτι τέτοιο, διότι στο κάτω- κάτω οι Αλβανοί είναι ακόμα οι περισσότεροι, συντριπτική πλειοψηφία, από τους μετανάστες που ζουν εδώ. Δημιούργησε κάποιο προηγούμενο, να περιμένουμε πια όλοι οι μετανάστες να βαφτίζονται ορθόδοξοι με το που φτάνουν; Τι επιπτώσεις θα έχει στα παιδιά μια τέτοια πρακτική; Και πώς το κατάφεραν αυτό οι Αλβανοί, πώς το έκαναν, τι τους κόστισε; Είχε πραγματικά το καθεστώς που έζησαν, η φτώχεια και η καταπίεση, νεκρώσει μέσα τους κάθε θρησκευτικό συναίσθημα ώστε να μπορούν να ασπαστούν το θεό του γείτονα μόνο και μόνο για να επιβιώσουν; Ή μήπως ήταν αληθινή ανάγκη θρησκείας;

Πολλά ενδιαφέροντα, για τα οποία δεν γίνεται λόγος. Κι επειδή ανέφερα τα παιδιά, με απασχολεί πολύ τι συνέπειες θα έχουν οι διακρίσεις που υφίστανται τα παιδιά όλων των μεταναστών από τον ίδιο το νόμο, ο οποίος κατά τα άλλα στη χώρα μας είναι τόσο προστατευτικός για την παιδική ηλικία. Τι ψυχοσύνθεση αποκτούν οι άνθρωποι μεγαλώνοντας αναγκαστικά και επίσημα ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, χωρίς ιθαγένεια, κυνηγημένοι γι αυτό που είναι κι όχι για κάτι που έκαναν. Το πόσο ανέμελα ζούμε την καθημερινότητά μας ανεχόμενοι τέτοιες αδικίες μου φαίνεται πιο ριψοκίνδυνο κι από τη φορολογική αφροσύνη.

Τώρα πιάσαμε κουβέντα για το βρετανικό μοντέλο ανοχής των πολιτισμικών διαφορών και το γαλλικό που είναι αυστηρότερο. Ποιο είναι το καλύτερο; Μεγάλο πάθος στη θεωρητική συζήτηση που έχει ανάψει στα μέντια. Οι μεγάλες και ισχυρές χώρες έχουν κι αυτό το προνόμιο, να γίνονται θέμα αντιπαράθεσης στις μικρές. Προσηλωμένοι στο τι γίνεται στα τζαμιά της Αγγλίας, ξεχνάμε ότι εδώ τα τζαμιά είναι χωρίς επίσημη αναγνώριση, ισόγεια μαγαζιά με κουρτίνες τραβηγμένες. Ριγούμε για τους κινδύνους των δικαιωμάτων που παρέχει μια ανοιχτή κοινωνία, τη στιγμή που εδώ δεν παρέχονται ούτε τα στοιχειώδη. Μεταφράζουμε τη λέξη 'κοινοτισμό' για τη συμπεριφορά των μεταναστών στις ευρωπαϊκές χώρες, αποκρύπτοντας κι απο τον εαυτό μας ότι συμεριφερόμαστε εμείς οι ντόπιοι ως κοινότητα στους ξένους που θέλουν να δουλέψουν και να ζήσουν στη χώρα μας.

Γειτονιά ταξιδιωτών

Αυτή η γειτονιά είναι πέρασμα, οι άνθρωποι μένουν λίγο καιρό κι ύστερα σηκώνονται και φεύγουν. Φτιάχνουν μια ιδέα εγκατάστασης σε διαμερίσματα, στολίζουν ράφια, μαζεύουν πράγματα, κι ύστερα όλα τα πράγματα που μάζεψαν είναι ανεπιθύμητο βάρος και δεν ξέρουν πώς να το ξεφορτωθούν. Δεν τους κρατάει τίποτε εδώ, τους διώχνουν οι σειρές των μπαλκονιών σαν κελιά στους ακάλυπτους, η προσπάθεια να κρατήσουν ανθρώπινο το κουρασμένο τσιμέντο, και τα μούτρα των περαστικών γεμάτα κατηγόρια, με τα φρύδια σουφρωμένα.

Πάντα ήταν έτσι. Τα παιδιά παίζουν ωστόσο στην πλατεία τα βράδια, σ' αυτή τη μικρή πλατεία που κάπως μπέρδεψε τους γεωμέτρες τότε που μοίραζαν τα οικόπεδα στενά- στενά, μην πάει χαμένη ούτε σταγόνα γης για πούλημα. Παιδιά που ίσως μείνουν, κι άλλα που ετοιμάζονται να φύγουν χωρίς να το έχουν καν πληροφορηθεί. Μπορεί να κρυφακούν τα βράδια τη μητρική τους γλώσσα και να το υποπτεύονται. Οι αποφάσεις παίρνονται για το συμφέρον τους, είναι η πρώτη προτεραιότητα, αλλά δεν τα ρωτάνε. Μπορεί μερικά να έχουν φίλους που θα στεναχωρηθούν να χάσουν. Μπορεί να κακοπερνάνε τόσο πολύ που ανυπομονούν ν' αλλάξουν πόλη, χώρα, με την ελπίδα ότι θα κάνουν καλύτερη αρχή, αλλά ούτε αυτό το λένε στους γονείς, για να μην ανησυχήσουν ότι δεν τα βγάζουν πέρα, μην τα υποτιμήσουν. Μπορεί να είναι κι έτσι.

Μια μέρα ένα πολύ παιχνιδιάρικο κοριτσάκι μου είπε: “Στην τάξη σήμερα ένα ελληνικό παιδί φώναζε να μην κάνουμε την άσκηση, γιατί μόνο τα ελληνικά παιδιά πρέπει να κάνουν τις ασκήσεις!” Τι να της έλεγα, ότι είναι κι αυτή ελληνικό παιδί; Αφού δεν είναι, δεν έχει ελληνική ιθαγένεια, κι ας γεννήθηκε στην Ελλάδα. Ότι τα παιδιά δεν είναι ελληνικά ή γαλλικά, ή κάτι άλλο, αυτά τα επίθετα δεν συντάσσονται έτσι; Ότι το παιδί έκανε λάθος; Δεν θυμάμαι τι είχα πει, αλλά δεν ξεχνάω την ψύχραιμη αυτή αναφορά, το πως έθεσε το θέμα της ταυτότητας που ταλανίζει το σύγχρονο κόσμο εξ απαλών ονύχων. Τώρα ετοιμάζεται κι αυτή να φύγει. Ο πατέρας της δουλεύει κιόλας στην Ιταλία, η μητέρα της περνάει μήνες να τρέχει από γραφείο σε γραφείο να πάρει άδεια για να πάει να τον βρει με την κόρη τους. Πέρασμα και γι αυτές η γειτονιά μας, όπως και για τόσους άλλους. Παίξαμε μερικές φορές στην παιδική χαρά της Φωκίωνος, πήγαμε βόλτα στο Πεδίο του Άρεως, φάγαμε στο φαστφουντάδικο της Πατησίων, κι αναρωτιέμαι αν θα θυμάται τίποτε απ' όλ' αυτά όταν μεγαλώσει, κάπου μακριά από δω, στην ωραία Ιταλία της εύχομαι να είναι. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις.

Έχω αποχαιρετήσει ήδη αρκετές τέτοιες μικρές φίλες που για λίγο περνάνε απο τη γειτονιά με την οικογένεια τους, προσπαθούν να μάθουν οι γονείς τους ελληνικά με όλους τους κανόνες στην ομάδα μας στην Αγορά, ελπίζουν για λίγο να ριζώσουν, ή και για πολύ, όπως οι γονείς της μικρής που λέγαμε. Προσπαθούν για καιρό, δείχνουν απίστευτη υπομονή, και κάποια στιγμή τους τελειώνει και φεύγουν. Τι μένει από τα ελληνικά που έμαθαν οι μεγάλοι; Τι μένει από τα ελληνικά, τα πολύ καλύτερα, που έμαθαν οι μικροί; Τι γίνονται όλ' αυτά τα ελληνικά που διασπείρονται στον ασταμάτητα κινούμενο κόσμο;

Πιο πολύ με νοιάζει βέβαια αν θα με θυμούνται καμιά φορά οι μικρές μου φίλες όταν μεγαλώσουν, και τι θα λένε; Ήταν μια καλή κυρία εκεί, θα ήθελα να την ξαναδώ κάποτε; Ή, σ' αυτή τη χώρα τη σκληρή υπήρχαν μερικοί που παρίσταναν τους καλούς για άλλοθι; Ή, παρασυρθήκαμε από κάτι καλές κυρίες και μείναμε παραπάνω απ' όσο θα έπρεπε; Ή, τι καλά που ήταν εκείνη τη φορά που μας είχε μάθει η δασκάλα να τραγουδάμε ένα ελληνικό τραγουδάκι, κι ύστερα είχαμε πάει για σουβλάκια στην πλατεία; Ή, πριν φύγω μου είχε δώσει τα λόγια ενός ιταλικού τραγουδιού, γιατί εκεί στην Ιταλία τραγουδάνε πολύ, μου είχε πει, και να είμαι προετοιμασμένη; Και είχε δίκιο;

Του Αγίου σώματος

Τη γιορτή και αργία του Αγίου Πνεύματος, εγώ προσωπικά την έχω  ονομάσει "του Αγίου Σώματος". Είναι η μέρα που τα σώματα αποκαλύπτονται στις παραλίες μετά τον καλυμμένο χειμώνα, άσπρα, πλαδαρούτσικα, αδέξια, παρθενικά απέναντι στον ήλιο και στην αλμύρα που θα τα λικνίσει και θα τα ψήσει, θα τα γυμνάσει, θα τα ευλογήσει γενικώς όλο το καλοκαίρι. Ωραία μέρα των πρώτων επαφών, σαν φλερτ, με τη συγκίνηση και την αδεξιότητα της πρώτης γνωριμίας. Στο μυαλό μου είχα μια προοδευτική πορεία που θα οδηγούσε αυτή την αργία σε όλους τους εργαζόμενους, και σταδιακά θα της άλλαζε όνομα, θα της έδινε αυτό που χρησιμοποιούσα ήδη σε αρκετά κείμενα κάθε χρόνο τέτοια μέρα με την πεποίθηση ότι εκφράζω το λαϊκό αλλά και το λόγιο αίσθημα. 

Πόσο ήμουν αφελής! Η πρόοδος, κατ' αρχήν, είναι μια έννοια που αμφισβητείται, ειδικά μάλιστα απο τους λογίους για λόγους ανεξιχνίαστους. Κυρίως βέβαια αμφισβητείται απ' αυτούς που πάντα την φοβούνταν, αλλά σημασία έχει ότι έχουν το πάνω χέρι αυτή τη στιγμή. Λίγο η κρίση, λίγο η κριτική, λίγο η τάση για γκρίνια και παράπονο, λίγο το κύμα της ηθικολογίας που μας κάλυψε ως συνέπεια της κρίσης, το βλέπω να κινδυνεύει το Άγιο σώμα μας.

  Η νέα ιδέα, δεν ξέρω αν εφαρμόστηκε ακόμα αλλά κάτι τέτοιες ιδέες εφαρμόζονται με εξαιρετική ταχύτητα και ευκολία σε σχέση με τις άλλες τις προοδευτικές (φτου κακά και πιπέρι στο στόμα) η νέα ιδέα λοιπόν είναι να καταργηθεί η αργία του Αγίου πνεύματος στα σχολεία και να αφιερωθεί σε θρησκευτική κατήχηση περί του Αγίου πνεύματος, της τρισυπόστατης Τριάδας και άλλων μυστηρίων. Οπότε έχε γεια καημένο σώμα εφηβικό και ταραγμένο.

Τώρα πώς θα το πετύχουν αυτό με τα γυμνάσια και τα λύκεια αφιερωμένα στη λατρεία της αρχαίας θεότητας των εξετάσεων δεν ξέρω, αλλά όταν μπαίνουν στη μέση τα θρησκευτικά γίνονται ικανοί για όλα οι υπουργοί Παιδείας (και κυρίως Θρησκευμάτων). Θα διακόπτουν τις εξετάσεις για μια μέρα αφοσίωσης στο Άγιο πνεύμα που θα τις προστατεύει και θα τις ευλογεί, ή απλώς θα βάλουν τη γιορτή και μη αργία στα Δημοτικά, να καταπολεμήσουν την κακιά συνήθεια με τα κουβαδάκια, φτυαράκια, πετσέτες και θάλασσα που μαθαίνει στα παιδιά την τρυφηλότητα  εξ απαλών ονύχων. Γενικά, η τιμωρία για την κρίση θα πάρει άλλο νόημα αν περιβληθεί με έντονη θρησκευτικότητα, αφού η θρησκεία τα κατάφερνε πάντα καλύτερα στις τιμωρίες. Και τα παιδιά που θα πρέπει να πληρώσουν να δάνεια των γονέων καλό είναι να ξεμάθουν απο μικρά να συνδέουν το πνεύμα το Άγιο το κύριο το ζωοποιό με θαλασσίτσα γαλάζια, πλατιά, αναζωογονητική και σώμα που ελευθερώνεται και παραδίδεται στη δύναμη της. 

Εμείς τουλάχιστον οι μεγάλοι μπορούμε να αντιστεκόμαστε ακόμα. Ως την τελευταία ρανίδα του περσινού μας αντιηλιακού.