Μας δέρνει η ασάφεια

Κάθισα αναπαυτικά να δω μια ταινία απ' αυτές που ανέβασε η Φίνος Φιλμ στο Γιουτιούμπ. Διάλεξα το "Μια τρελή, τρελή οικογένεια", δεν την είχα ξαναδεί. Είναι αυτή που η Μαίρη Αρώνη κάνει την "Πάστα Φλώρα" κι έχει διώξει τον άντρα της, αλλά δεν καταλαβαίνουμε γιατί. Είναι τρελή, είναι επιπόλαιη, είναι εγωίστρια, είναι κακομαθημένη και πλούσια. Τι της χρειάζεται για να στρώσει; Ένα χαστούκι. 

Καταφτάνει λοιπόν ο Αλεξανδράκης ως γαμπρός και προσπαθεί να πείσει τον Παπαγιαννόπουλο ότι το γιατρικό που θα φέρει την ευτυχία είναι το χαστούκι στη σύζυγο. Ο ίδιος αναλαμβάνει να σωφρονίσει τη μικρή κόρη, που την κάνει η Κατερίνα Γώγου, τραβώντας της το αυτί άμα τη εμφανίσει, μόνο και μόνο επειδή χορεύει ακούγοντας μοντέρνα μουσική. Βάζει τις φωνές και στη γυναίκα του, απειλεί και την υπηρέτρια, κι όλα στο τέλος τακτοποιούνται διότι ο Παπαγιαννόπουλος, που κάνει το σύζυγο, το δίνει το χαστούκι. Και μόλις το τρώει η Αρώνη, χαϊδεύει το μάγουλο της πανευτυχής. Ένα χαστούκι ήθελε η γυναίκα, κι αυτός ο τύπος τη βασάνισε είκοσι χρόνια για να της το δώσει! 

Δεν μπόρεσα ούτε να χαμογελάσω μ' αυτή την ασυνάρτητη ταινία. Στο Ξύλο  βγήκε απ' τον Παράδεισο, τουλάχιστον χαμογελάς. Μα τόσο δημοφιλής ήταν η βία στην οικογένεια στη δεκαετία του '60; Δεν είναι ν' απορείς με την εξέλιξη του σινεμά, που δρέπει τώρα δάφνες αποκαλύπτοντας βία στην οικογένεια με εντελώς διαφορετικό τρόπο, όπως στον Κυνόδοντα και στο Miss Violence.

Υπάρχει μια ασάφεια ως προς τη στάση μας απέναντι στη βία, είτε στην οικογένεια, είτε στο δρόμο, είτε στην πολιτική. Σα να μην έχουμε πειστεί απολύτως ότι είναι απαράδεχτη, διστάζουμε, φιλοσοφικά, να την καταδικάσουμε απολύτως, να φρίξουμε, να μη συζητήσουμε λέξη γύρω απο την απαξία της. 

Μήπως χρειάζεται καμιά φορά; Κανα χαστούκι στο σπίτι, καμιά σφαλιάρα στο σχολείο, καμιά κρεμάλα στην πλατεία θα έκανε καλό, ακούς συχνά να λέγεται χωρίς δισταγμό από ανθρώπους που ίσως δεν πόνεσαν ποτέ, δεν φοβήθηκαν ποτέ, δεν έτρεξαν ποτέ μόνοι, ανυπεράσπιστοι, να ξεφύγουν από κάποια δυνατότερη απειλή. Ή το έχουν ξεχάσει. Ή το έχουν απωθήσει και το προβάλουν ως απαραίτητο, θεσμικά μάλιστα, η πολιτεία να το κάνει, το κράτος, το υπάρχον ή το επαναστατικό, αυτό που θα εγκαθιδρύσουν οι ίδιοι, ξορκίζοντας την αδυναμία τους. Κι όπως δέχονταν οι γυναίκες της ταινίας εκείνης το ξύλο με ελαφρύ χαριτωμένο σούφρωμα, ή με αληθινή ανακούφιση, έτσι ανεχόμαστε την καθημερινότητα της επιβολής του ισχυροτέρου, σα να μην έχουμε πόλη, να μην έχουμε νόμους, να μη δικαιούμαστε την παραμικρή πολιτική συνείδηση, τη στοιχειώδη φροντίδα στα κοινά μας αγαθά. Σα να μην έχουμε καταλάβει εδώ ποτέ ότι οι άνθρωποι κάποια στιγμή άφησαν τα ρόπαλα κι αποφάσισαν να γεράσουν ήρεμα, συμφωνώντας σε βασικές υποχωρήσεις συμβίωσης. Σα να μη μπορούμε να το δεχτούμε, επειδή συμβαίνει να είμαστε πάντα νέοι, πάντα ωραίοι και ρωμαλέοι και πάντα θέλουμε να παλαίψουμε σε μαρμαρένια αλώνια. Ενώ συμβαίνει να θέλουμε να κρύψουμε το ανυπεράσπιστο φοβισμένο παιδί που έχει κυνηγηθεί και πονέσει. 

Και δεν πρέπει να το κρύβουμε καθόλου. Αυτό το παιδί είναι το μέτρο του πολιτισμού μας, της προόδου και των αλλαγών. Εντός μας, κι εκτός μας, κι επί τα αυτά, για να το πούμε κι αρχαία.

Αρρώστια αυτή η σχολική ύλη

Ωραία περνάμε διαφωνώντας για τ' αρχαία στη σφαίρα των ιδεών, συζητώντας εν κενώ, σα να μην υπάρχουν σχολεία και μαθητές, ειδικοί που ερευνούν. Αρχίζω να υποπτεύομαι ότι το θέμα δεν είναι ακριβώς η διδασκαλία των αρχαίων, αλλά  η έννοια της επιλογής. 

Όλα ξεκίνησαν, γι άλλη μια φορά, μόλις ακούστηκε η λέξη 'επιλογή'. Πριν καιρό δεν είχε γίνει πάλι χαμός για την 'επιλογή' της Ιστορίας; Μήπως τελικά, αν κάτι σοκάρει και ξυπνάει πάθος και  αγανάκτηση είναι ακριβώς αυτό;

Βλέπετε, οι σημερινοί μεγάλοι δεν μπορούν να φανταστούν ότι θα τίθεται στους μαθητές Λυκείου η δυνατότητα να διαλέξουν. Εμείς δεν την είχαμε ποτέ, κι αν έχετε προσέξει, σε ό,τι έχει σχέση με το σχολείο σημασία έχουν τα βιώματα και οι αναμνήσεις. Μπορεί να πέρασαν τη σχολική ζωή με κοπάνες, χασμουρητά, αντιγραφές και αποτυχίες, όμως μόλις τελειώσει οφείλει να επαναληφθεί για όλους με τον ίδιο τρόπο. Είναι μυστήριο, αλλά το καταλαβαίνω. Κι εγώ είχα συγχυστεί όταν επιβλήθηκε το μονοτονικό, άδικα είχαμε μάθει παπαγαλία τις λέξεις που δασύνονται; Για χρόνια συνέχισα να γράφω πολυτονικά, κι ύστερα, μια ωραία πρωία, έκανα την υπέρβαση. Μεγάλωσα, με πείσανε δυο άνθρωποι με επιχειρήματα, αποστασιοποιήθηκα, πήρα και μια βαθιά αναπνοή, έχυσα κι ένα δάκρυ (που λέει ο λόγος) κι αυτό ήταν. Αλλά μπορώ θαυμάσια να αναλυθώ σε τρυφερές αναμνήσεις σχετικά με τις περισπωμένες και τις δασείες ανά πάσα στιγμή.

Έτσι κι η επιλογή μαθημάτων. Βρε τα σκασμένα, να μπορούν να διαλέξουν; Που βασανίστηκα τόσο με κείνα τα μισητά μαθήματα, που έφτυσα αίμα, που με απέβαλαν επειδή αντέγραψα. Και ποιον αντέγραψα δηλαδή, τον κολλητό μου.  Να μπορεί τώρα το κάθε ανήλικο να διαλέγει ποια μαθήματα θα πάρει; Είναι σε θέση το μειράκιο να ξέρει τι το ωφελεί; Χάλασε ο κόσμος, διαλύεται το σύμπαν, διαφθείρονται οι ψυχές. Πώς θα δεχτούμε εμείς οι μεγάλοι να ζήσουμε σ' έναν κόσμο όπου η νέα γενιά θα έχει επιλέξει τα ίδια της τα μαθήματα; Θα κυκλοφορούν γύρω μας άνθρωποι που πιθανόν να έχουν πάρει απολυτήριο με μαθήματα όπως "Ο Σουφισμός", ή "Η γαλλική κουζίνα μπροστά στην ανακάλυψη της μεσογειακής διατροφής", όπως διάβαζα σ' ένα μυθιστόρημα τις προάλλες; Πώς θα συνεννοούμαστε με κόσμο που πέρασε την εφηβεία του χωρίς να αποστηθίσει το "λύω"; Τι κοινές αναμνήσεις θα έχουμε, πώς θα μπορούμε να νιώθουμε σαν φαντάροι που αναπολούν τα καψόνια τους αν στα δεκαπέντε βρεθούμε μπροστά στον πειρασμό να μην περνάμε καθόλου καψόνια; 

Ένα παράξενο συναίσθημα ασφάλειας μπορεί να πηγάζει απο την βεβαιότητα ότι τα παιδιά μας θα μάθουν αυτά που μάθαμε, θα τα καταφέρουν εκεί που τα καταφέραμε, ακόμα κι εκεί που δεν τα καταφέραμε, κι ίσως θα βασανιστούν με τα ίδια πράγματα που μας βασάνισαν. Κι αν βασανιστήκαμε ακόμα καλύτερα, θα ήταν κάτι πολύ μεγάλο αυτό που μας βασάνιζε, κι αν εμείς την πατήσαμε τα παιδιά μας ως καλύτερα κι ανώτερα εκεί που αποτύχαμε θα τα καταφέρουν.

Ας πούμε, εμένα που μισούσα τα Μαθηματικά, πες μου ότι ενδέχεται να γίνουν προαιρετικά στο Λύκειο και θα πάθω σοκ. Κι όμως στον πολύπλοκο κόσμο μας δεν μπορεί κανείς να τα μαθαίνει όλα, όπως πολύ καλά είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω τότε. Γιατί λοιπόν είμαι έτοιμη να ξεσπαθώσω αν λιγοστέψουν τα ολοκληρώματα της σχολικής ύλης; Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου.

Πόλη των σχολείων

Κάθε Σεπτέμβριο η πόλη παραμένει σχετικά ήσυχη και χωρίς κυκλοφοριακό πρόβλημα ως την ημέρα που ανοίγουν τα σχολεία. Μιλάω για τις κανονικές μέρες φυσικά, όσες σπάνιες κανονικές μας έχουν απομείνει τέλος πάντων. Προσπαθώ χρόνια να φανταστώ πώς γίνεται αυτό. Είναι τόσο πολλά τα σχολικά αυτοκίνητα που δημιουργούν μποτιλιάρισμα με τις συχνές στάσεις παραλαβής -παράδοσης του πολύτιμου φορτίου τους; Αλλά κυκλοφορούν συγκεκριμένες ώρες, τις υπόλοιπες τι γίνεται; Τόσο πολλά είναι τα φροντιστήρια και τα απογευματινά μαθήματα στα οποία οι γονείς μεταφέρουν τα παιδιά με ΙΧ; Και μέχρι τις 11 Σεπτεμβρίου, πού βρίσκονται όλες αυτές οι οικογένειες; Σε σπίτια των γιαγιάδων σε επαρχίες και χωριά, σε εξοχικά με τις γιαγιάδες; Ή σε εξοχικά με τις μαμάδες; Μήπως και με τους μπαμπάδες; 

Δεν έχω βγάλει συμπέρασμα, και τώρα που η πόλη αδειάζει αργά απο την κρίση σαν μεγάλο βαρέλι με μικρούτσικη τρύπα, νέα ερωτηματικά θα γεννηθούν χωρίς να απαντηθούν τα παλιά. Τι θα απογίνουν άραγε όλ' αυτά τα διαμερίσματα στις υποβαθμισμένες γειτονιές που κλείνουν κι εγκαταλείπονται ενώ κάποια ακόμα κατοικούνται; Αλλ' αυτό δεν θα το δουν παρά όσοι ζήσουν αρκετά για να παρακολουθήσουν αργές αλλαγές, ευχόμαστε προς το καλύτερο.

Κινδυνεύει δηλαδή το φαινόμενο της πόλης των σχολείων να περάσει απαρατήρητο από ποιητές και τραγουδοποιούς, το μικρό γαλάζιο κρίνο που υπήρξε η νεώτερη Αθήνα να μην περάσει στην Ιστορία ως μεγάλο -και κάπως άχαρο είναι η αλήθεια- Πανεπιστήμιο. Δεν λέω πως έγινε ξανά ο αρχαίος εαυτός της βέβαια, τότε που ήταν το Καίμπριτζ και η Οξφόρδη του αρχαίου κόσμου, μέχρι να τη βάλουν στο μάτι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες που ήθελαν μόνο ένα είδος γνώσης και αλήθειας να υπάρχει και έκλεισαν τις φιλοσοφικές σχολές της, πάντως και σήμερα βρίσκεις εδώ άπειρες σχολές πάσης φύσεως και επιπέδου, για κάθε τέχνη και επιστήμη, και με λίγη φαντασία και με μεγάλη προσπάθεια μπορείς να μάθεις και να κατανοήσεις τα πάντα, ή σχεδόν (πάντα θα λείπουν οι απαντήσεις σε ερωτήματα όπως τα δικά μου, πού βρίσκονται τα παιδιά της πόλης πριν ανοίξουν τα σχολεία, πχ). Φυσικά κάτι λείπει ακόμα, κάτι πιο βαθύ και πρωτότυπο, κάτι με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και θάρρος, κάτι πιο δεμένο με την καθημερινότητα, που να την επηρεάζει δηλαδή πέρα απο το κυκλοφοριακό, κάτι πιο χαρούμενο και δημιουργικό, κάτι λιγότερο επαρχιακό. 

Περνάμε δύσκολες εποχές, αλλά τα παιδιά δικαιούνται να μορφωθούν και μάλιστα καλύτερα απο μας. Όσο ουτοπικό και να είναι, θέλω να ευχηθώ καλή σχολική χρονιά, κι ας μας βασανίζει το κυκλοφοριακό στην πόλη των σχολείων, όρεξη σε μαθητές και δασκάλους για αναζητήσεις στη μόρφωση και στην επαφή τους με τη γνώση. Η κρίση θα μπορούσε να γίνει ευκαιρία ελευθερίας και ανοιγμάτων στο πεδίο της μάθησης. 

Και τώρα να στρίψουμε τις αναλύσεις

Δυο χρόνια τώρα, ή μήπως είναι τρία; άκουσα πολλές ερμηνείες για την αδιαφορία της διεθνούς κοινότητας απέναντι στον πόλεμο στη Συρία. 

Μα υπάρχει αυτό το πράγμα; θα πείτε. Υπάρχει διεθνής κοινότητα;

Αυτό δεν είναι ο ΟΗΕ; Εδώ σας ακούω να γελάτε ειρωνικά. Ο ΟΗΕ, πού τον θυμήθηκα πάλι; Ακόμα και το στυλ των γραφείων του είναι τόσο ξεπερασμένο. Σέβεντις. Εποχή της αφέλειας. Απεδείχθη στο μεταξύ ότι δεν μπορεί να επιβάλει τις ωραίες ειρηνικές ιδέες των καλοζωισμένων δυτικών στους φτωχούς τριτοκοσμικούς, ακόμα και με τις καλύτερες προθέσεις. Αλλά έστω κι αν δεν τα καταφέρνει, και με όση αυτοκριτική κάνουμε ως καλοζωισμένοι δυτικοί, αξίζουν αυτές οι ιδέες;

Δεν έχουμε τίποτε καλύτερο. Εκεί έχουν αποθηκευτεί τα αληθινά ασημικά της οικογένειας, η φιλοσοφική ουσία της ανθρώπινης ιδιότητας. Η επιθυμία των ανθρώπων να παλεύουν τον κακό εαυτό τους, ουσιαστικά, να συντάσσουν δίκαιους χάρτες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που δεν εφαρμόζονται  ούτε καν στις πιο πλούσιες και προοδευτικές χώρες, να θέτουν απαγορευτικά όρια για το πώς διεξάγονται οι πόλεμοι, τέτοιες ουτοπικές πολυτέλειες. Ο καθένας μπορεί να σκέφτεται ό,τι θέλει για όλ' αυτά, η ελευθερία της σκέψης εξάλλου είναι απο τις πρώτες που υπερασπίζονται οι χάρτες αυτοί, κι υπάρχουν πολλοί που σκέφτονται ότι καλή είναι η καλωσύνη στις καρδιές, αλλά κι αυτές οι συμφωνίες, οι στόχοι, οι επιθυμίες, πείτε όπως θέλετε, έτσι επίσημα εκφρασμένες και με την υπογραφή εκατοντάδων χωρών, έχουν μοναδική αξία. 

Αυτή λοιπόν η διεθνής κοινότητα, σε όλες τις εκφάνσεις της, δεν αντιδρούσε, και η οι ΗΠΑ, που θεωρούν τον εαυτό τους όχι απλώς υπερδύναμη αλλά ένα είδος αστυνομίας στον πλανήτη η οποία τιμωρεί τους παραβάτες, δεν αντιδρούσαν ούτ' αυτές. Δεν συνέφερε, ακούσαμε πολλές αναλύσεις. Είναι τα πετρέλαια, είναι οι παλιές φιλίες, είναι οι ισορροπίες, είναι διάφορα αμερικανικά συμφέροντα τέλος πάντων τα οποία δεν καταλαβαίνουμε πάντα πολύ καλά, διότι αυτοί οι πονηροί αμερικάνοι δρουν με στόχους μακρινούς για να υποκινήσουν πολέμους σε διάφορες περιοχές που μετά θα τους ωφελήσουν. Συνήθως τέτοιες είναι οι ερμηνείες των αμερικανικών επεμβάσεων, αλλά και των μη επεμβάσεων. Τι κερδίζουν εκείνοι, τι χάνουν, και τι υποκινούν. Υπάρχει κάτι που λείπει σ' αυτές τις αναλύσεις, τι σόι ηγέτες και λαοί είναι αυτοί που υποκινούνται απο ξένους και μακρινούς στόχους, αλλά τι να σου κάνουν κι οι αναλυτές, δεν μπορεί να τα ξέρουν όλα. 

Κι η αλήθεια είναι ότι έχουν δύσκολη δουλειά, οι αναλυτές. Εκεί που δυο ή τρία χρόνια τώρα (δεν θυμάμαι ακριβώς, φροντίζαμε όλοι να αποστρέφουμε τη σκέψη και το βλέμμα) και με νεκρούς πάνω απο 100 χιλιάδες στη Συρία, αναλύθηκε επαρκώς η κτηνώδης αδιαφορία των δυτικών, τώρα πρέπει να γίνει στροφή, και φτου κι απο την αρχή, να ερμηνευτεί αυτή η βλοσυρή μανία της στρατιωτικής επέμβασης. Και βέβαια δεν μπορεί να είναι η αστυνομική φόρα της υπερδύναμης, που θέλει να παραστήσει τον τιμωρό αρχάγγελο για τα χημικά όπλα, να ρίξει λίγους πυραύλους και να θυμίσει ότι μπορεί να έχει κρίση και προβλήματα αλλά σαν αυτήν καμία Κίνα και καμία ανατολίτισσα τίγρη δεν θα αναλάβει ποτέ την προστασία των αδυνάτων, δεν θα ξέρει τόσο καλά απ' έξω τις συμβάσεις και τα άρθρα με τις υποσημειώσεις του ΟΗΕ, και να την αγαπάμε. Δεν μπορεί, κάτι άλλο, πιο περίπλοκο θα είναι.

 

Επιστροφή στην πόλη

 

Αυτή τη φορά δεν άντεξα την πιθανότητα να μείνω μια ώρα στο σταθμο της Λάρισας να περιμένω το τρένο, πήρα ΚΤΕΛ απο το Βόλο για να γυρίσω στην Αθήνα. Το δρομολόγιο ήταν μέσω Αλμυρού κι έκανε τουλάχιστον μιάμιση ώρα παραπάνω, επιπλέον καθόμουν δίπλα σε μια πολύ χοντρή γυναίκα που με στρίμωχνε και δημιουργούσε κάτι σαν τείχος γύρω μου, αλλά σκεφτόμουν ότι τουλάχιστον δεν ήταν άντρας, που θα ήταν χειρότερο. Κατέβηκα στην στάση που έκανε στα Πατήσια, λίγο πριν το τέρμα, με πόση χαρά ξαναβρήκα τη χρήση των ποδιών μου δεν λέγεται. Τόσο που έκανα όλο το δρόμο με τα πόδια ως το σπίτι, δεν χόρταινα περπάτημα. 

Πρώτα πήρα την Αχαρνών, είχε δροσιά και κόσμο έξω, πολύ κόσμο. Νέους που γελούσαν, παρέες σε κάτι μαγαζιά με κήπους, κίνηση. Μου είχε λείψει η πόλη, το χάρηκα. Η Αχαρνών έχει φαρδιά πεζοδρόμια με δέντρα, μπορείς να κάνεις αληθινή βόλτα. Μαμάδες είχαν βγάλει τα παιδάκια τους με καροτσάκια, πανσπερμία χρωμάτων και γλωσσών. Μερικά μαγαζιά τα θυμόμουνα απο τις δεκαετίες 60 κι 70, έμοιαζε να περπατώ στο παρελθόν με κάτι από βόρειο Παρίσι. Συνταξιούχοι συναντιόνταν σε καφενεία και μιλούσαν για ποδόσφαιρο. Ζευγάρια ξανθών γυναικών με μαύρους ή μελαψούς άντρες μιλούσαν ελληνικά μεταξύ τους. H lingua Franca των ερώτων που γεννιούνται στο υπογάστριο της Ομόνοιας και ανθίζουν στα Πατήσια. Πόσοι Καπουλέτοι και Μοντέγοι καταπίνουν το θυμό τους ανά την υφήλιο κι αναγκάζονται να δεχτούν μικτούς γάμους και ζευγαρώματα δεν θα μάθουμε πούμε, διότι δεν μας απασχολεί, δεν βλέπουμε τίποτε απ' αυτά εμείς, δεν καταδεχόμαστε.

Ανεβαίνοντας τη Θήρας για Κυψέλη συνάντησα μια παλιά φίλη που είχα να τη δω χρόνια, σταθήκαμε στη γωνία και τα λέγαμε για κανα μισάωρο. Πιο πάνω, φτάνοντας πια, είδα και μια ακόμα φίλη που πήγαινε σινεμά. Έτρωγε παγωτό σοκολάτα, ζήλεψα και πήρα ίδιο, δεν με ενθουσίασε, έφτασα σπίτι και το έβαλα στην κατάψυξη. 

Ήταν ο καλύτερος τρόπος να γυρίσω στην Αθήνα τελικά. Αυτή η διάχυτη ανακούφιση των ανθρώπων για τη δροσιά που επιτέλους ήρθε, οι τυχαίες συναντήσεις στο δρόμο, η βραδινή χαλάρωση που με υποδέχτηκε ήταν ό,τι έπρεπε. Πόσο την αδικούν τη γειτονιά μας με τα τρομερά που γράφουν συνέχεια. Ζει μια κανονική ζωή απαρατήρητη, ίσως πιο νορμάλ κι απο τις κεντρικές και καθωσπρέπει συνοικίες, ή τα προάστεια που οι κάτοικοι εγκαταλείπουν για να διασκεδάσουν. Εδώ οι κάτοικοι βγαίνουν έξω για να πάρουν αέρα, τους βλέπεις να κυκλοφορούν οπουδήποτε υπάρχει χώρος. Αλλά αυτη την πραγματικότητα δεν την περιγράφουν, δεν την καταλαβαίνουν οι έχοντες λόγο και κατέχοντες εργαστήρια κλισέ. Το θέμα είναι, η περιφρόνηση των ιθαγενών που την εγκατέλειψαν πόσο την υποβαθμίζει ακόμα, η παραμορφωτική εικόνα που συνεχώς φιλοτεχνούν πόσο την παραμορφώνει.