Πρόβες για την Ενάτη

Την Αθήνα την έχει χτίσει ο Σίλλερ, μου είπε κάποτε ένας ταξιτζής, μπερδεύοντας τον ποιητή με τον αρχιτέκτονα Τσίλλερ, ο οποίος σίγουρα άφησε τη σφραγίδα του στην πόλη, δεν είχε φτιάξει όμως τα σχέδια, όπως έσπευσα δασκαλίστικα να τον πληροφορήσω. Ύστερα το λαθάκι εκείνο μου κόλλησε, μήπως κατά βάθος την Αθήνα την έφτιαξε ο Σίλλερ; Τραγουδώντας τον δικό του “ Ύμνο στη χαρά” με μια ομάδα ερασιτεχνών που ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Δήμου Αθηναίων, τείνω να καταλήξω ότι ο άνθρωπος είχε δίκιο.

Μπορεί από παιδί να ακούω αυτή τη μουσική, το χορωδιακό της Ενάτης του Μπετόβεν, μάλιστα διαπίστωσα ότι ήξερα και τους στίχους χωρίς τη σημασία τους, όμως χρειάστηκε η προσπάθεια να τους τραγουδήσω για να νιώσω σε βάθος τι ήθελε να πει ο ποιητής. Η παρτιτούρα είναι μια απίστευτη απαίτηση για τις ανθρώπινες φωνές, και μάλιστα αγύμναστες όπως οι δικές μας: οι άλτο τραγουδούν σαν σοπράνο, οι σοπράνο σαν κάτι που δεν έχει ακόμα υπάρξει επί της γης. Για τους άντρες υποπτεύομαι ότι οι απαιτήσεις είναι ακόμα μεγαλύτερες. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο, πρέπει να ξεπεράσεις τα όρια σου για να προφέρεις αυτούς τους στίχους, που διατείνονται ότι η χαρά είναι θεϊκή σπίθα, ότι δικαιούται δικό της ιερό, ότι είναι κάτι σα θεά με δυο λόγια, ίσως και ανώτερη από τον ίδιο τον γνωστό θεό.

Κι όμως, αυτές τις δύσκολες νότες προσπαθούν σε όλο τον κόσμο να μάθουν πλήθη τραγουδιστών, να μεγαλώνει όλο και περισσότερο η χορωδία της Ωδής στη χαρά, να πιάνει όλο και περισσότερο χώρο. Στην Ιαπωνία το τραγούδησαν δέκα χιλιάδες άνθρωποι σε στάδιο. Δύσκολο να ξεπεραστεί. Κάπου στην Ευρώπη να γίνει πρότζεκτ, να μαζευτούν μερικές χιλιάδες απ' όλες τις χώρες, είναι και ύμνος της Ένωσης μας. Όλοι οι άνθρωποι να γίνουν αδέρφια, έχει γράψει ο Σίλλερ. Συναδέλφωση βασισμένη στη χαρά: δεν είναι αντιφατικό; Η χαρά, δεν είναι κάτι καθαρά ατομικό, κάτι σχεδόν ζωώδες, πολύ πρωτόγονο, η ικανοποίηση του κορεσμού της πείνας, η στιγμή της σιγουριάς ότι θα χορτάσεις; Πώς να γίνει θεά της αδερφοσύνης, μάλιστα προκαλώντας το θρόνο του γνωστού θεού, του υπεράνω των ανθρώπινων αισθήσεων; Κι όμως, αυτήν επικαλείται ο Σίλλερ για να καλέσει σε ξεπέρασμα του εγωισμού. Το πιο βαθύ συναίσθημα, με αυτό θα ανέβεις στην επιφάνεια, να βγεις από τη μικρότητά σου.

Ρομαντισμοί του 19ου αιώνα φυσικά, που όμως ακόμα δεν έχουμε αποτινάξει. Μας έχει στη χούφτα του ο αιώνας αυτός, οι εθνικισμοί του ακόμα μας τυραννούν, όμως και οι ποιητές του ακόμα ονειρεύονται, κι οι μουσικοί του ακόμα είναι προκλητικοί. Τραγουδώντας με όλες τις αντοχές των πνευμόνων μας, κοιταζόμαστε με βουρκωμένα μάτια. Ας μας ευλογεί το πνεύμα του Σίλλερ, που έφτιαξε την Αθήνα τελικά, όπως κι οι άλλοι ποιητές του αιώνα του.