Βρυξέλλες, αγαπημένη πρωτεύουσα

Με τις Βρυξέλλες και το Βέλγιο έχω σύνδεσμο βαθύ και τους οφείλω χρέη, όχι μόνο επειδή λατρεύω τον Ζακ Μπρελ και τον Ερζέ.
Το 1979 είχε προκηρυχθεί μια υποτροφία από την ελληνική κυβέρνηση για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Παρίσι, στην πολύ σπουδαία σχολή Δημοσιογραφίας Centre de formation des journalistes, δέκα μήνες με θέμα την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το επαγγελματικό μας σωματείο, η ΕΣΗΕΑ, του οποίου δεν ήμουν ακόμα μέλος, είχε αναλάβει να διοργανώσει εξετάσεις για να διαλέξει τον καλύτερο υποψήφιο. Πήγα και τις έδωσα, πέρασα, ήρθα πρώτη. Όμως η σχολή μου έστειλε ένα γράμμα που έλεγε ότι δεν με θεωρεί κατάλληλη. Κανένας από την Ελλάδα δεν πήγε εκείνη τη χρονιά στο πρόγραμμα.

Ωστόσο εγώ πήγα στο Παρίσι για σπουδές, έκανα ένα μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο, στη Νομική σχολή ουσιαστικά, με θέματα πολύ πιο θεωρητικά και αναλυτικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κι αφού βρισκόμουν εκεί, πέρασα από την περίφημη Σχολή, να μάθω γιατί δεν ήμουν κατάλληλη για το δικό τους πρόγραμμα, και μου έδειξαν μια επιστολή από την Ελλάδα, από το σωματείο, που έλεγε ότι ναι μεν είχα πρωτεύσει στις εξετάσεις, αλλά είχαν επιφυλάξεις και μπλα μπλα μπλα. (Επειδή δεν ήμουν μέλος; Επειδή δούλευα στην Αυγή που τότε ήταν περιθωριακή και αριστερή, ενώ είχαμε δεξιά διοίκηση στην Ένωση;)

 Έκανα αίτηση να με πάρουν την επόμενη χρονιά στο πρόγραμμα, και με πήραν. Την υποτροφία την έδωσε η βελγική κυβέρνηση. Για μένα αυτό έλεγε πως ήμασταν από τότε ένα μεγάλο κράτος, η Ευρώπη, κι ας αντιστέκονται ακόμα διάφοροι φύλαρχοι στις παρυφές και στο κέντρο.΄Θεωρούσα πως οι πολίτες θα καταλάβαιναν το δικό τους συμφέρον, το πόσο οι ελευθερίες και οι δυνατότητες τους προστατεύονται σε μια ομοσπονδία όπως αυτή που θα γινόταν η Ευρώπη, αλλά απεδείχθη ότι τα πράγματα δεν είναι εύκολα στο θέμα της κατανόησης των πολιτών.

Στους δέκα μήνες του προγράμματος επισκέφθηκα τρεις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, γνώρισα δημοσιογράφους απ' όλο τον κόσμο, πήγαμε πολλές φορές στις Βρυξέλλες και λιγότερες στο Στρασβούργο, έγραψα άρθρα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, κι έγινα φανατική οπαδός της. Υπήρχε τότε μεγάλος ενθουσιασμός, φαινόταν ν' ανοίγεται ο δρόμος μπροστά μας χωρίς εμπόδια. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι τριανταπέντε χρόνια αργότερα θα βρισκόμασταν στο ίδιο σημείο των εθνικών επιφυλάξεων από όλα περίπου τα έθνη, που όλο και πληθαίνουν στους κόλπους της Ένωσης, ότι ακόμα δεν θα είχε συντελεστεί η πολιτική ένωση, ότι οι εθνικισμοί θα ήταν ζωντανοί και πολύ αποτελεσματικοί για όλους τους ηγέτες που τους χρησιμοποιούν.

Δεν κατάφερα όλον αυτόν τον καιρό να υπερασπιστώ όσο θα ήθελα την ιδέα της Ένωσης. Ο αγώνας συνεχίζεται...

Ραπτομηχανή σαν πινέλα

Η Χρύσα Βουδούρογλου ζωγραφίζει χρόνια με βελούδο και μετάξι. Οι μεγάλες, εντυπωσιακές ταπισερί της που “δημιουργούν αισθήματα ευφροσύνης, όπως λέει ο Γιώργος Χατζημιχάλης, κατάγονται από τα paper cuts του Ματίς”. Τις φτιάχνει με υφάσματα που βρίσκει στα μαγαζιά της Αθήνας, τα σχεδιάζει, τα κόβει και τα ράβει με μια ραπτομηχανή Σίνγκερ. Είναι τα υλικά της τα υφάσματα αυτά, όπως είναι οι ακουαρέλες, τα λάδια και οι καμβάδες τα υλικά της ζωγραφικής της.

Δεύτερη φορά βλέπω σε έκθεση τα υφασμάτινα αυτά έργα. Γεμίζουν τον τοίχο με ζεστασιά και χρώμα, με άφατα συναισθήματα, αφηρημένα αλλά τόσο εκφραστικά, σα μουσική που σε καλεί σε άλλους κόσμους.

Για δεύτερη φορά αναρωτιέμαι πώς της ήρθε να επιλέξει τη σκληρή δουλειά της ραπτομηχανής που δεν είναι σαν τη σκληρή δουλειά της παλέτας, όπως και να το κάνεις. Είναι δουλειά με αναφορά στις εργάτριες, ενώ η άλλη, κακά τα ψέμματα, είναι δουλειά με αναφορά στους καλλιτέχνες.

Και ξαφνικά μοιραία μου έρχεται στο μυαλό το σπιτάκι στη Νέα Ιωνία που μεγάλωσε μαζί με την αδερφή της, η μητέρα κι ο πατέρας της, πολυαγαπημένοι μας θείοι, που πηγαίναμε να επισκεφτούμε συχνά, και πάντα με ευφροσύνη τους συναντούσαμε. Έβρισκες στο σπίτι εκείνο τους τελευταίους δίσκους, τα πιο ψαγμένα περιοδικά, ό,τι μοντέρνο κυκλοφορούσε, κι ανθρώπους γεμάτους ιδέες και δημιουργικότητα. Οι τοίχοι στα δωμάτια ήταν γεμάτοι ως πάνω με τους πίνακες του Μιχάλη, του πατέρα της, ο οποίος έφτιαχνε σχέδια για υφάσματα, για ελληνικές βιομηχανίες. Αυτά που έχουμε ακόμα μερικοί, παλιωμένα πια, σε τέντες, σεντόνια, καλύμματα, μπορούσες να τα δεις στην αποθήκη τους, σε υπερμεγέθη τελάρα. Μεγάλα λουλούδια και κλάρες που ντύνανε έπιπλα, στόλιζαν κρεβάτια, φέρνανε τη φύση επιτακτικά στη μέσα πλευρά της βεράντας. Ήταν καλλιτέχνης ακόμα και στον τρόπο που μιλούσε, δεν υπήρχε πιο τρυφερός, ήπιος άνθρωπος, που είχε περάσει του λιναριού τα πάθη ως αριστερός και δεν είχε χάσει την αρχοντιά, την ευγένεια, τη γενναιοδωρία του. Η γυναίκα του, ένα περιβόλι ζωντάνιας, κεφιού, με μια φωνή αξέχαστη, μικρασιάτικη, βαθιά και υγρή, με μυθικές μαγειρικές, είχε δουλέψει παλιότερα εργάτρια σε κλωστήρια, κι έπαιρνε στο σπίτι φασόν τα υφάσματα, “θυμάμαι να κυλιέμαι πάνω τους, κι εκείνη τα είχε φέρει για δουλειά στο σπίτι” μου είχε πει κάποτε η Χρύσα.

Σαν αποκάλυψη γεμίζει το μυαλό μου με τις αξέχαστες μορφές τους καθώς κοιτάζω τις μεγάλες συνθέσεις της έκθεσης. Ο μόχθος τους έχει μετουσιωθεί εδώ, στις απίστευτες δημιουργίες της Χρύσας. Τα υφάσματα και τα σχέδια, το ράψιμο, οι συνδυασμοί, η καθημερινότητα του εργάτη και του καλλιτέχνη, η αναμέτρηση με τα χρώματα του βελούδου και του μεταξιού, είναι ύμνος αγάπης και τελετή αναβίωσης της δουλειάς των γονιών της, είναι δικαίωση και αναγνώριση του ταλέντου τους, αλλά μαζί και κατάθεση των παιδικών επιθυμιών για χειραφέτηση κι ελευθερία. Αυτή η ταπεινή χειρωνακτική δουλειά, η γυναικεία και άρα κακοπληρωμένη, δίνει το τολμηρό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα στην υπηρεσία της δικής της φαντασίας. Κυλιέμαι κι εγώ στις παιδικές εικόνες από το φωτεινό σπιτάκι, αλλά πιο πολύ σε όσες ποτέ δεν είδα, στη χαρά που μπορεί να δώσουν αυτές που οι ζωγράφοι επινοούν για μένα.

Η έκθεση είναι στη γκαλερί Ελευθερίας Τσέλιου, Ηρακλείτου 3, ανοιχτή από τις 12 το πρωί ως τις 8 το βράδυ, 12 με 3 το Σάββατο, ως τις 16 Απριλίου.

Και στις 15 Μαρτίου εγκαινιάζεται στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ, Αμερικής 13, έκθεση ζωγραφικής της Χρύσας, με τίτλο “Δίδυμα τοπία”.

Έι, παιδάκια

Έι παιδάκια, δεν το ξέρετε, αλλά η παρουσία σας είναι μαζική και δημιουργεί τρομερές συζητήσεις. Εσείς τρεχοβολάτε πάνω- κάτω στις σκάλες του μετρό, ανεβαίνετε στην κάθοδο και κατεβαίνετε στην άνοδο και νιώθετε πολύ μοναδικά και ξεχωριστά το καθένα ανακαλύπτοντας τα κομφόρ της μητέρας πόλης, το γλεντάτε και μαζί τα ξεγελάτε, ρισκάρετε την ακεραιότητα των κορδονιών σας, κάνετε φασαρία, επιπλέον βρωμοκοπάτε, ή δεν έχετε καν κορδόνια και δεν φαντάζεστε τι ακούμε εμείς που σας κοιτάμε με δέος και οίκτο. Οι αριθμοί που σας συνοδεύουν εκρήγνυνται στα κεφάλια μας. Οι απειλητικές λεζάντες της εικόνας σας. Κι ύστερα σου λέει, ασυνόδευτα. Αμ δεν είστε.

Κι οι αριθμοί δεν είναι το χειρότερο, αλλά πού να καταλάβετε το δράμα μας, ανέμελα μικρά. Οι προοπτικές, οι απειλές, τα συμπεράσματα; Ήρθατε, πιάσατε στεριά, δεν ξέρετε ότι συνεχίζονται οι αφίξεις. Και δεν χαιρόμαστε καθόλου, εδώ στη χώρα όπου θριαμβεύει η ειρήνη τόσες δεκαετίες. Ας είστε η ζωντανή απόδειξη του θριάμβου της. Εδώ πρέπει να μοιράσουμε ευθύνες. Ποιος φταίει, πόσο η Τουρκία, πόσο η Τασία, πόσο η φιλανθρωπία, πόσο ο παγκόσμιος ιμπεριαλισμός. Να μετρήσουμε επικινδυνότητες, να βγάλουμε χαρτιά. Εδώ πρέπει ν' αποφασίσουμε, στο Αφγανιστάν ο πόλεμος είναι αρκετά επικίνδυνος για να πάρετε άσυλο, και δεν ξέρουμε καν αν συνεχίζεται. Εσύ με τα σχιστά ματάκια, Αφγανός δεν είσαι; Σου έχω κακά νέα, οι γείτονες δεν θα σε αφήσουν να περάσεις τα σύνορα. Δεν ξέρεις ποιοι γείτονες. Δικά μας βάσανα αμαρτίες άλλων γονέων παιδεύουσι ξένα τέκνα. Κάτι βόρειοι που παριστάναν τα εγγόνια του Μεγαλέξαντρου, ακούς εκεί. Ιστορίες με ακόντια και ασπίδες, γιατί να ασχολούμαστε με τη βαρετή ειρήνη της σήμερον; Με τις παράξενες ιστορίες της σήμερον, πληθυσμούς που μετακινούνται χωρίς εκ των άνω αποφάσεις; Δεν ξέρουμε απ' αυτά, μετακινούσαμε πληθυσμούς ομόγλωσους - ομόθρησκους, να φτιάξουμε ομοιογένεια. Και πριν την πετύχουμε, καταφθάνετε εσείς οι ανομοιογενείς, τι να σας κάνουμε; Είσαι άτομο παιδί μου, ή μάζα; Χαίρεσαι ατομικά τις κυλιόμενες σκάλες, ή σαν μέρος αγροτικών μαζών που δεν έχει ξαναδεί τέτοιο πράμα; Να δω τι θα κάνεις στο σύρμα του κρατιδίου που πλέον αποδεικνύει με χέβι μέταλ πως είναι κράτος κανονικό, όχι αστεία.

Αχ να σταματούσατε να έρχεστε πια στη γεωγραφικά κομβική μας χώρα. Μέσα στην αμηχανία μας, και σε κατάσταση ψυχολογικής παλινδρόμησης θάχετε για χρόνια λόξυγγα και φαγούρα απ' όσα λέμε κι ακούμε για λογαριασμό σας όλους αυτούς τους μήνες. Σκόνη της ερήμου στα λαρύγγια μας. Εσείς με τα παπούτσια τρύπια και τη ζωή επιτακτική κι εμείς με τις λέξεις ξετιναγμένες, τα μυαλά σε σύγχυση, τις έννοιες διαλυμένες.

Μήπως να μας βοηθούσατε παιδάκια καλύτερα, αντί να σας βοηθάμε εμείς; Μήπως σας ζητάμε βοήθεια μαζεύοντας πάμπερς στο Σύνταγμα, να μας θυμήστε τα βασικά πριν τρελαθούμε; Σ' αυτό το πρώην αγανακτισμένο Σύνταγμα να ζυγίσουμε την τύχη μας; Παιδάκια, μεγαλώστε και μορφωθείτε, σας εκλιπαρούμε, μιλήστε κάποτε για μας, κρεμόμαστε από τα χείλη σας.

Bάστα Μέρκελ

Άλλον πολιτικό δεν άκουσα να λέει πως δεν θέλει στην Ευρώπη συρματοπλέγματα. Διορθώστε με παρακαλώ αν κάνω λάθος, να μου γράψετε το ονοματάκι του, να θεραπεύσω την κατάθλιψη.. Φαίνεται, είναι η μόνη από τους πρώην του υπαρκτού σοσιαλισμού η οποία μετέτρεψε το μαρτύριο των συρματοπλεγμάτων που έζησε σε πολιτική στάση. Οι άλλοι εδώ, οι γείτονες που υπέφεραν δεκαετίες από τα συρματοπλέγματα, θέλουν να τα ξαναβάλουν για να προστατευτούν τώρα από τους ανεπιθύμητους πρόσφυγες και μετανάστες. Πράγμα που μας λέει ότι δεν αρκούν οι δοκιμασίες και τα βάσανα, οι στερήσεις και η καταπίεση για να αποκτήσεις σοφία, πρέπει να τα μετατρέψεις σε κάποια άποψη μέσα σου, να τα επεξεργαστείς με τρόπο που να αποκλείει τη χρήση τους στο μέλλον.

Αλλά οι πολιτικοί πολύ συχνά πιάνονται από τα αντίθετα όσων έλεγαν για να επιβιώσουν, και στη γειτονιά το έχουμε ξαναδεί, όταν διαλυόταν η Γιουγκοσλαβία τι εύκολα μετατράπηκαν σε εθνικιστές οι ψημένοι του υπαρξιακού, συγγνώμη του υπαρκτού. Τους πήγαινε απαλά το ρεύμα στην κορφή της εξουσίας, μέχρι που βρέθηκαν στα ευρωπαϊκά δικαστήρια έχοντας συντελέσει στη μείωση του υπερπληθυσμού της γης με μεθόδους πολύ ξεπερασμένες. Τώρα τα πράγματα είναι πιο απλά και αναίμακτα, δεν χρειάζεται να τρομοκρατείς χωριά με φωτιές και ένοπλα σώματα, τα τρομοκρατείς με εικόνες προσφύγων που θέλουν να εγκατασταθούν στην Ευρώπη. Είναι πρόοδος, οπωσδήποτε. Αλλά προτιμώ την αργή πρόοδο που υπερασπίζεται η Μέρκελ, την απόφαση που δεν μπορεί να επιβάλει. Οι ηγέτες που αφουγκράζονται τις κρυφές, ή όχι και τόσο κρυφές επιθυμίες των λαών τους, που απευθύνονται στους φόβους τους, πάντα καταστροφές έφερναν όταν βρίσκονταν στην εξουσία.

Μιλώντας για υπερπληθυσμό, η μόνη ήπειρος που δεν πάσχει είναι η Ευρώπη. Έχει μάλιστα το αντίθετο, δημογραφικό πρόβλημα. Τότε γιατί δεν δέχεται με ανοιχτή αγκαλιά τους πρόσφυγες; Μα πώς να τα βάλουν οι ηγέτες των χωρών της με τις προκαταλήψεις των πολιτών τους για τους ξένους, τους μουσουλμάνους, τους ελεεινούς; Πώς να οργανωθούν να τους δεχτούν όταν βλέπουν να χειροκροτά ο κόσμος όταν καίγεται κέντρο υποδοχής προσφύγων, και τα συναφή; Πώς να τους επιτρέψουν να εγκατασταθούν και να δουλέψουν, πώς να περιμένουν να πειστούν οι συντηρητικοί και οι φοβικοί ότι δεν θα τους φάει το πλήθος των καταδιωγμένων; Πώς να πληρώσουν το 'πολιτικό κόστος' οι πτωχοί;

Δύσκολη δουλειά, αλλά γι αυτό δεν υποτίθεται ότι είναι ηγέτες; Για τις δύσκολες δουλειές; Μα μόνο η Μέρκελ να την κάνει; Δεν πληρώνει αυτή πολιτικό κόστος; Τόσο πλούσια είναι η φράου;

We are on your side, frau Merkel! We support you, frau Merkel.

Τώρα εμείς εδώ, που άλλο δεν φιλοδοξούμε από το να είναι η χώρα μας απλός διάδρομος διέλευσης, να φύγουν οι άνθρωποι, να πάνε αλλού, είμαστε στο πλευρό σου.