Κυψέλη- Παραλία

 

Όταν φεύγω από την Κυψέλη για το εξοχικό σε συγκρότημα στην Αττική, αλλάζω κοινωνική τάξη. Από το δρόμο με τα στενά πεζοδρόμια με σπασμένες πλάκες, το μονίμως γεμάτο σκουπίδια, το πεζούλι που κάθονται οι Ινδοί με τις σαγιονάρες να κρέμονται, τις φωνές σε άγνωστες γλώσσες στον ακάλυπτο, που καμιά φορά συνοδεύονται από δυνατές θυμωμένες κραυγές και παιδικά κλάματα- έχω βγει στο μπαλκόνι κι έχω φωνάξει: «Αν συνεχίσεις να δέρνεις το παιδί, θα φωνάξω την Αστυνομία» έτσι στα κουτουρού, χωρίς να ξέρω  βέβαια ποιος δέρνει και πού μένει- από τη θέα της σκουριασμένης ντουλάπας στο μπαλκόνι και των ξεφτισμένων σοβάδων στις πολυκατοικίες, των τεντών που σκισμένες χτυπολογάνε όποτε φυσάει, από ένα περιβάλλον φτώχειας στην πόλη δηλαδή, έρχομαι στην ωραία φύση, ανάμεσα σε εξοχικά, δίπλα στη θάλασσα. Λες και μέσα σε μια ώρα γίνομαι από λούμπεν μεγαλοαστή. Ο δημόσιος χώρος είναι βέβαια κι εδώ βρώμικος και παραμελημένος, δεν αλλάζω χώρα, στην Ελλάδα βρίσκομαι, αλλά τουλάχιστον μεσολαβούν οι κήποι του συγκροτήματος, κι αν μάθεις να ανέχεσαι τα σκουπίδια σε κάθε γωνιά, όπως έχουν καταφέρει να κάνουν οι κάτοικοι των πολυτελών βιλών εδώ γύρω, τότε ησυχάζει η ψυχή σου.

Μόνο που στο συγκρότημα τα σπίτια είναι πολύ κοντά και ακούς υποχρεωτικά τους διπλανούς, έστω κι αν δεν τους βλέπεις. Ακούς τις συζητήσεις που κάνουν στα τραπέζια τους και υποχρεωτικά καταλαβαίνεις τα πάντα. Είναι όλοι Έλληνες, δεν υπάρχει ελπίδα να πέσεις σε ξενόγλωσσους, εκτός αν είναι νοικιασμένα τα διαμερίσματα, αλλά και πάλι θα μιλάνε ιταλικά ή γαλλικά, λιγότερο αγγλικά, οπότε πάλι καταλαβαίνεις. Βέβαια, δεν είχα ποτέ πρόβλημα να ακούω γαλλικά και αγγλικά, κάπως νιώθεις πως δεν σε αφορούν οι απόψεις και οι κουβέντες των ξένων, μπορεί να έχουν και ενδιαφέρον.

Αλλά γενικά εδώ είναι τόπος των Ελλήνων. Στη θάλασσα ακούγονται οι συζητήσεις των κυριών, μιλούν συχνά για φαγητά, κομμώτριες, υγιεινές συνήθειες, για τα εγγόνια τους, τους μισθούς των παιδιών τους, την αξία των σπιτιών τους. Κολυμπάω με μάσκα, παρακολουθώ ψάρια και βυθό, πάω κι έρχομαι, ακούω μόνο αποσπάσματα. Δεν είναι και τόσο τρομερό. Αν όμως η διπλανή μου γειτόνισσα καλέσει κόσμο, πρέπει να πάρω τα βουνά.

Χτες βράδυ είχε καλέσει. Ήταν τέσσερεις γυναίκες κι ένας άντρας, μέχρι που ήρθε άλλος ένας. Ο πρώτος φώναζε δυνατά, κι οι γυναίκες, όλες άνω των 60, γελούσαν ενθαρρυντικά στις βλακείες του αράδιαζε. Το τι είπε δεν περιγράφεται, ούτε τα θυμάμαι όλα. Είχε βάλει στόχο την Ευρώπη, κυρίως την Βαν ντερ Λάιεν, και είπε περί τις πέντε φορές πόσο ευχαριστήθηκε όταν ο Ερντογάν την άφησε να περιμένει όρθια. Ένα περιστατικό που έγινε πριν μήνες, ακόμα το θυμόταν και το ευχαριστιόταν. Οι κυρίες χαχάνιζαν ευγενικά. Ο άλλος κύριος δεν έφερε αντίρρηση. Κάθε τόσο βεβαίωνε ότι η Ευρώπη διαλύεται, ότι πρέπει βεβαίως να γίνει επανάσταση, ότι η σωστή επανάσταση είναι έτσι κι αλλιώς. Κι άντε πάλι για την Βαν ντερ Λάιεν που πόσο ευχαριστήθηκε να τη βλέπει όρθια, που την άφησε ο Ερντογάν.

Κάποια στιγμή δεν άντεξα, σηκώθηκα και μπήκα μέσα, τράβηξα και την πόρτα. Ας χάσω και την ωραία δροσερή βραδιά, γιατί σε λίγο θα βάλω τις φωνές, σκέφτηκα, κι εννοείται ότι εκτίμησα για πολλοστή φορά τον ακάλυπτο της Κυψέλης, όπου ό,τι και να λένε οι μετανάστες από όλες τις φτωχές γωνιές της γης που με τριγυρίζουν, τουλάχιστον δεν καταλαβαίνω τίποτε, ακούω τις γλώσσες σαν μουσική, κι αν ανέβει η ένταση πατάω και μια φωνή που δεν βρίσκουν από πού βγαίνει. Ουφ. Έχει και η Κυψέλη τα προσόντα της.

Αυτές ήταν βασίλισσες!

 Χτες που έμαθα για το θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ, διάβαζα ένα βιβλίο για μια άλλη βασίλισσα της Αγγλίας, την Ελεονώρα, ή Αλιενόρ στη γλώσσα της, του Οκ, τον 12ο αιώνα, η οποία είχε προίκα τη μισή Γαλλία ουσιαστικά. Παντρεύτηκε πρώτα τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο 7ο και μετά από κάμποσα χρόνια τον βαρέθηκε, βασικά τον βαρέθηκε πολύ γρήγορα γιατί ήταν βαρετός τύπος, και προσπάθησε να τον χωρίσει, κατάφερε να ακυρωθεί ο γάμος και μέσα σε λιγότερο απο ένα μήνα παντρεύτηκε τον Ερρίκο Πλανταγενέτη που έγινε βασιλιάς της Αγγλίας. Και του πήγε την προίκα της, που ποτέ δεν είχε γίνει κομμάτι της Γαλλίας, δηλαδή τη δυτική Γαλλία. Έκανε μαζί του ένα σωρό παιδιά, μεταξύ των οποίων το Ριχάρδο το Λεοντόκαρδο και τον Ιωάννη τον ακτήμονα, που τους ξέρουμε από το Ρομπέν των Δασών και άλλα παραμύθια. Ο Ιωάννης ονομάστηκε ακτήμων επειδή κατάφερε να χάσει τη Γαλλία, αλλά όχι εντελώς, χρειάστηκαν εκατό χρόνια πόλεμοι για να σιγουρευτεί η Αγγλία πως είχε χάσει τη Γαλλία. Αυτές ήταν βασίλισσες...

Η Ελεονώρα ήταν αυτή που ενέπνευσε γενικώς το στυλ της ιπποσύνης τότε που έλειπαν οι άντρες στις Σταυροφορίες και οι γυναίκες ήταν ελεύθερες να οργανώσουν τουρνουά, να προσλάβουν τροβαδούρους και να καθιερώσουν τους περίπλοκους κώδικες ερωτικής συμπεριφοράς στην αυλή.

Ο βασικός κανόνας για τους άντρες είναι να μην είναι βαρετοί.

Άλλο καθεστώς, άλλο θρησκεία

Ένα κορίτσι σκύβει στην κουπαστή του πλοίου που την πηγαίνει στην Τήνο με την οικογένεια της για να προσκυνήσει και ο αέρας του παίρνει το μαντίλι του. Σε λίγα δευτερόλεπτα φτάνει ο πατέρας της και την τραβάει πίσω, κόντευε να πέσει στη θάλασσα. Τη σώζει και τη μαλώνει: «Τι γυρίζεις έτσι ακάλυπτη;» της λέει. Το αναφέρει η Ρέα Γαλανάκη στο τελευταίο της βιβλίο, «Αικατερίνη και Εμμανουήλ». Συνέβη στη γιαγιά της. Το να καλύπτουν οι γυναίκες τα μαλλιά είναι παλιά και γνωστή συνήθεια. Στο «Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν» η γιαγιά της συγγραφέως λέει ότι μόνο ο άντρας της βλέπει τα μαλλιά της λυτά στους ώμους. Επί αιώνες οι γυναίκες καλύπτονταν για προστασία, να μην τις δουν, να μην τις ζηλέψουν και τις κλέψουν, να μην τις κακολογήσουν. Τα ελεύθερα μαλλιά ήταν στοιχείο πρόκλησης. Μπορούμε να μιλάμε ώρες για την ιστορία και την παράδοση, για το πόσο μας επηρεάζουν, για το τι σημαίνουν. Και ποιες θρησκείες το επέβαλαν, ποιες απλώς το χρησιμοποίησαν, για ποιες έχει σημασία και τι σημασία έχει. Και πόσο έχει δικαίωμα ο νόμος στη Γαλλία να απαγορεύει τη μαντίλα στα κορίτσια που πάνε σχολείο, πόσο οι γονείς τα πιέζουν, πόσο θέλουν οι ίδιες να τη φοράνε. Έχει τρομερό ενδιαφέρον, αλλά δεν είναι το θέμα αυτό.

Ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς γίνεται τόσοι άνθρωποι να μπερδεύονται. Στο Ιράν η μαντίλα είναι υποχρεωτική σε κάθε χώρο έξω από το σπίτι. Με το νόμο. Νόμο του κράτους, όχι κάποιου ιερού βιβλίου. Στο Ιράν το κράτος έχει αποφασίσει ότι εφαρμόζει τη σαρία ως νόμο του κράτους, κι έχει ακόμα αποφασίσει ότι ο νόμος αυτός θα εφαρμόζεται πολύ αυστηρά, με τιμωρίες ραβδισμούς, φυλάκιση. Το ξέρουμε αυτό εδώ και δεκαετίες. Έχουμε διαβάσει για τιμωρίες γυναικών με ραβδισμούς, φυλάκιση, ακόμα και λιθοβολισμούς για εγκλήματα που αφορούν την εμφάνιση. Μπορεί η σαρία να μην λέει για λιθοβολισμούς όταν δεν φοράς μαντίλα, σημασία δεν έχει η ερμηνεία του Κορανίου, αλλά ο νόμος του σημερινού Ιράν. Σημασία έχει ότι εδώ και δεκαετίες οι γυναίκες στο Ιράν δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν στο δρόμο με τα μαλλιά ακάλυπτα. Υπάρχουν γυναίκες που τις συνέλαβαν και τις καταδίκασαν σε ποινές φυλάκισης και ραβδισμού, που πέθαναν από το ξύλο. Είναι μια φριχτή, απάνθρωπη, απαράδεκτη κατάσταση. Μια ζωή στο φόβο και στην υποταγή. Κι αυτή τη στιγμή που κατάφεραν να βρουν οι γυναίκες στο Ιράν το κουράγιο να αντισταθούν, διαβάζω διάφορα απίστευτες παρατηρήσεις όπως, γιατί δεν λέτε τίποτε για τη σαρία στη Θράκη; Εντάξει, έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια, με τα κοινωνικά δίκτυα που ορισμένους μας έκαναν ακοινώνητους ξεγυμνώνοντας τόσο ανελέητα τις επιπόλαιες, τις σκληρές στην ελαφρότητά τους σκέψεις των ανθρώπων, έχουμε συνηθίσει τους συμψηφισμούς και τις άσχετες αναφορές, αλλά αυτή η σαλάτα εν προκειμένω, απέναντι σε ένα ξέσπασμα τόσο ριψοκίνδυνο, και τόσο κατανοητό, ομολογώ ότι μου είναι ακατανόητη.

Συζητάμε χρόνια για τη μαντίλα, για το τι σημαίνει, για το πως και γιατί οι γυναίκες το υιοθετούν ασμένως. Τι σημαίνει στις χώρες της Αφρικής, όπου η μουσουλμανική θρησκεία απλώνεται συνεχώς, τι σημαίνει στην Κωνσταντινούπολη, τι σημαίνει στο Λονδίνο και τι σημαίνει στο Παρίσι, τι σημαίνει στη Θράκη. Κι είναι οι γονείς που την επιβάλουν; Και μήπως οι κοπέλες τη φοράνε σαν μια μάσκα που μπορεί να κρύψει την ανεξαρτησία που πίσω της, μυστικά και ήσυχα, προσπαθούν να κατακτήσουν; Όλα αυτά είναι πολύ ενδιαφέρονταν. Μπορείς να βρεις πολλές αποχρώσεις σε όλα αυτά, να ασχοληθείς με την ψυχολογία των ανθρώπων, την επιρροή των ιμάμηδων, να αναλύσεις συναισθήματα.

Στο Ιράν τα πράγματα δεν έχουν αποχρώσεις. Δεν υπάρχουν συναισθήματα, υπάρχουν νόμοι. Υπάρχουν ομάδες αστυνομικών που περιπολούν και προσβάλλουν τις γυναίκες. Υπάρχει καθημερινή, κάθε στιγμή και κάθε ώρα καταπίεση. Υπάρχουν ζωές που χάνονται κάθε τόσο. Και μιλάμε για μια χώρα ανεπτυγμένη, με γυναίκες που ξέρουν τι χάνουν ζώντας σε τέτοιες συνθήκες. Ας φανταστούμε και δική τους ψυχολογία, πόσα χρόνια χρειάζεται να κάνουν υπομονή, ας φανταστούμε το μέγεθος της τόλμης τους, να κόβουν τα ‘ιερά μαλλιά’ τους, να καίνε τις μαντίλες που τις ‘προστατεύουν’. Δεν έχουν όπλα, δεν έχουν οργάνωση, δεν έχουν τίποτε. Μόνο το πρόσωπο και τα μαλλιά τους. Κι ας φανταστούμε ότι θα κερδίσουν στον αγώνα αυτόν, το ασύλληπτα δύσκολο.

Ερασμος

 Διαβαζω τη βιογραφία του Ερασμου από τον Στεφαν Τσβάιχ και σκέφτομαι ότι θα έπρεπε τα παιδιά που καταφέρνουν να πάνε σε ευρωπαϊκα πανεπιστήμια με Erasmus, να διαβάζουν υποχρεωτικά αυτό το βιβλίο και να γράφουν υποχρεωτικά μια περίληψη, για να μαθαίνουν σε τρυφερή ηλικια ποιος ήταν ο Ερασμος και τι οραματίστηκε για την Ευρώπη, την ενωμένη Ευρώπη που πέντε αιωνες μετά ακόμα δεν καταφέρνει να ενωθεί, τις Ηνωμενες Πολιτειες της Ευρωπης, πριν γεράσουν κι ολ αυτά είναι γνώσεις άχρηστες.

Το πορτραίτο του από τον Χανς Χολμπάιν το είχα φωτογραφίσει στην National Gallery του Λονδίνου.

(Πώς τη λέμε ελληνικά τη National Gallery; Εθνική πινακοθήκη; Δεν μου αρέσει) Σε ώριμη ηλικία, ακουμπά το χέρι του σε ένα βιβλίο που λέγεται «ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΡΟΝΟΙ» και εννοεί «Οι άθλοι του Ηρακλέους». Κατά τον Τσβάιχ, ο Χολμπάιν, ή ο ίδιος ο Ερασμος, ήθελαν να συμβολίσουν τους δικούς του άθλους, του Εράσμου.

Ο Τσβάιχ περιγράφει τη σύγκρουση δυο ομοϊδεατων στη βιογραφία του Εράσμου, του Λούθηρου και του Εράσμου. Ο Ερασμος, αν και είχε ανοίξει το δρόμο προς την αμφισβήτηση, δεν ήθελε να πάρει μέρος στη σύγκρουση με τον πάπα. Τον πίεζαν οι παπικοί να πάει με το μέρος τους, τον πίεζαν οι μεταρρυθμιστές να εκφραστεί επιτέλους ξεκάθαρα υπέρ τους, τίποτε αυτός. Στο τέλος αντάλλαξαν επιστολές με τον Λούθηρο και βιβλία, πολύ επιθετικά εκατερωθεν. Ο Ερασμος ήθελε να λυθουν οι αντιθέσεις ειρηνικά, ο Λούθηρος ξέρουμε τι έκανε. Όλοι τα έβαλαν με τον Έρασμο, όπως όλοι τα βάζουν πάντα με τους ειρηνιστές.

Όταν του είπαν ότι είναι δειλός, απάντησε ότι αυτό θα ήταν ελάττωμα αν ήταν στρατιώτης.

Φωτογράφισα αυτό το πορτρέτο του Λούθηρου σε μια εκκλησία στο Αμβουργο. Κάτι για το θάνατο λεει στα Λατινικά, αν μπορεί καποιος να το μεταφράσει… Κανένας φοιτητής Erasmus?