Η νοσταλγία του Μεσαίωνα

Πες πως η φιλοσοφική λίθος έχει στ’ αλήθεια βρεθεί. Πες πως ο Νίκολας Φλαμέλ, ο αλχημιστής που έφτασε περισσότερο από κάθε άλλον κοντά στην ανακάλυψη της, την είχε όντως στο τέλος ανακαλύψει, αλλά εμείς δεν το μάθαμε ποτέ, το ξέρουν μόνο οι δικοί του. Πες πως όλοι οι στόχοι και οι αρχές της αλχημείας ήταν θεμιτοί, πως το στυλ έρευνας των αρχαίων επιστημόνων, όλο αυτό το μυστήριο που καλλιεργούσαν, το ανακάτεμα με το θεϊκό στοιχείο, τα ξόρκια, οι ιεροτελεστίες, είχαν νόημα. Πες τέλος, κι αυτό είναι το καλύτερο, ότι όλες αυτές οι γυναίκες που κάηκαν στην πυρά ως μάγισσες, δεν ήταν μάγισσες όπως τις νόμιζαν, συνεργάτες του διαβόλου, ή απατεώνισσες, και τέτοια. Πες ότι ήταν μάγισσες αληθινές, απλούστατα, χωρίς να χρειάζονται καμιά συνεργασία.  Και σαν μάγισσες αληθινές που ήσαν, δεν καίγονταν στ΄αλήθεια στην πυρά, κορόιδευαν. Η φωτιά τις δρόσιζε, αντί να τις ψήνει. Μερικές μάλιστα διασκέδαζαν τόσο, ποψυ εμφανίζονταν ξανά και ξανά σε διαφορετικά μέρη, μόνο και μόνο για να ξανακαούν και να διασκεδάσουν πάλι. Έτσι μαθαίνει ο Χάρυ Πότερ στο σχολείο του για μάγους. Μ΄αυτό το καταπληκτικό εύρημα αναποδογυρίζει κανονικά η Ιστορία και το σύγχρονο παραμύθι την πιάνει εκεί ακριβώς που είχε χάσει τις πρωταγωνίστριες του παλιού παραμυθιού.

Κι αφού οι μάγισσες με τη φωτιά δροσίζονται, τα πάντα μπορούν να συμβούν. Τα ιπτάμενα σκουπόξυλα είναι στην ημερησία διάταξη και τελειοποιούνται λανσάροντας κάθε χρόνο καινούργια μοντέλα, όπως τα αυτοκίνητα. Τα μαγικά ραβδιά βρίσκονται συγκεντρωμένα σ’ ένα παληό μαγαζί του Λονδίνου, στα χαρτονένια τους κουτιά. Τα παιδιά πριν πάνε Σχολείο το Σεπτέμβριο τα αγοράζουν μαζί με άλλα σχολικά είδη από μια λίστα, όπως κάνουν και τα κανονικά παιδιά. Τα απίστευτα και απίθανα του μαγικού κόσμου, γίνονται συνηθισμένα και οικεία, σχεδόν μπανάλ, μπαίνουν σε ωρολόγιο πρόγραμμα, σε σχολικές ιεραρχίες. Οι υπερφυσικές δυνάμεις των παιδιών -μάγων δεν θα είχαν νόημα αν ήσαν ανεξέλεγκτες, αν δεν μετείχαν σε σύστημα αξιών, αν δεν υπόκεινταν σε κανόνες, και πολύ αυστηρούς μάλιστα. Οι αξίες αυτές, ε, δεν είναι τίποτα περίεργες, είναι οι ίδιες με των άλλων ανθρώπων, η φιλία,  η εξυπνάδα, η αλληλεγγύη, η έρευνα, το θάρρος, κλασσικές αξίες που αναδεικνύονται χωρίς διδακτισμό, που λάμπουν από φρεσκάδα και πρωτοτυπία μέσα στο μαγικό τους περίβλημα. Φαντάσματα και δοξασίες του Μεσαίωνα, που επιβίωσαν στα μυθιστορήματα μυστηρίου και περιπέτειας, βελτιωμένα και επηυξημένα, σουλατσέρνουν με τη μεγαλύτερη άνεση ανάμεσα σε τουαλέτες προαύλια και γήπεδα. Οι μαθητές μαθαίνουν ξόρκια και βότανα, όπως οι αλχημιστές, και τρώνε εξαιρετικά γλυκά, όπως οι πιο απαιτητικοί σύγχρονοι καλοπερασάκηδες. Επιστήμες του Μεσαίωνα   διδάσκονται σε τάξεις υψηλών προδιαγραφών. Ο μαγικός κόσμος του Χάρυ Πότερ βασίζεται στη βαθιά  επιθυμία των ανθρώπων να ξεπεράσουν  τη μοίρα τους, αλλά πλουτίζεται με ιστορικά πρόσωπα που έζησαν πριν χωριστεί η μαγεία από την επιστήμη, η αστρολογία από την αστρονομία, πριν η αλχημεία γίνει σκέτη χημεία κι εγκαταλείψει την προσπάθεια να κατασκευάσει τη φιλοσοφική λίθο, πριν χάσουν την αξία τους οι θεωρίες περί των τεσσάρων στοιχείων, και τέλος,  το κυριώτερο, πριν καούν οι μάγισσες.

 Προτείνεται ένα είδος συμφιλίωσης. Οι μάγισσες δεν κάηκαν. Η ανθρωπότητα, η σύγχρονη επιστήμη, δεν βαρύνεται με την εξόντωση τους.  Όλα τα υπερφυσικά πράγματα που φαντάστηκαν οι άνθρωποι ποτέ κι όσα μπορούν ακόμα να φανταστούν, ζούνε και βασιλεύουν σε ένα χώρο που θυμίζει  παράλληλο σύμπαν από τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Πριν τριάντα, είκοσι χρόνια η υπέρβαση της πραγματικότητας γινόταν με διαστημικά ταξίδια. Τώρα ξαναγυρίσαμε στη Γη, το Σύμπαν μας απογοήτευσε λιγάκι, το παρελθόν προσφέρει μεγαλύτερη πολυχρωμία, ανεξερεύνητες δυνατότητες. Εδώ είναι το ταξίδι…

Ο Μπαουντολίνο του Ουμπέρτο Έκο, βιβλίο για μεγάλα παιδιά, δύσκολο να καταταγεί σε κάποιο είδος,  έρχεται απ’ ευθείας από τον Μεσαίωνα. Τον πρωτοσυναντάμε στην Κωνσταντινούπολη που λεηλατείται από τους σταυροφόρους, να σώζει τον χρονικογράφο Νικητα Χωνιάτη, εξασφαλίζοντας ένα πέρασμα στην καταγραμένη Ιστορία κι εν συνεχεία να γνωρίζει από κοντά όλους τους μύθους και τους θρύλους της εποχής του. Ταξιδεύει στην Ανατολή, ψάχνει να βρει τον Ιωάννη τον Πρεσβύτερο, ένα βασιληά που πίστευαν τότε ότι υπήρχε, πέρα από όλα τα γνωστά μέρη,  και διηγείται τα πάντα  με την ακρίβεια και την πειθώ ρεπόρτερ. Διασχίζει ποταμούς από πέτρες που κατρακυλάνε, φυλακίζεται από τους «ασασίνους», (για τους οποίους τόσος λόγος έγινε τελευταία και παραλληλισμός  με το δίκτυο Αλ Κάιντα), ανακαλύπτει χώρες τεράτων που μοιάζουν με εξωγήινους, ερωτεύεται μια γυναίκα με πόδια κατσίκας, δραπετεύει πάνω σ’ ένα πουλί (όπως ο Χάρυ Πότερ), κάνει κι αυτός ότι μπορεί να κατεβάσει ο νους του ανθρώπου, ότι κατέβαζε τότε, στο Μεσαίωνα, ο νους των ανθρώπων, που δεν είχε ξεχάσει ακόμα τους αρχαίους θρύλους και δεν είχε φέρει γύρα όλη τη Γη, μπαινοβγαίνοντας ταυτόχρονα με πλήρη άνεση στην πραγματικότητα, αφού είναι γιος θετός του Φρειδερίκου Βαρβαρόσα, και παρακολουθεί τα πολιτικά γεγονότα της εποχής του με ματι κριτικό και σκεπτικιστικό. Με τη διαφορά, από τους σημερινούς σκεπτικιστές, ότι μπορεί να φύγει για το άγνωστο, αφού δεν ξέρει ότι στην Ανατολή βρίσκεται το   Αφγανιστάν, κι αμα πας παραπέρα, κάνεις κύκλο και γυρίζεις πίσω. Δυστυχώς ο πλανήτης εξερευνήθηκε ολόκληρος, κι ώσπου να γίνει κτήμα των μαζών η γνώση του μικροκόσμου ή της συμπαντικής γειτονιάς, μόνο η νοσταλγία ξαναφέρνει τη συγκίνηση του άγνωστου, θυμίζει τη χαρά της απελευθερωμένης φαντασίας.

Στις πετυχημένες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας το πιο καλό στοιχείο ήταν ότι από τους παράξενους κόσμους τους, η Γη φανερωνόταν κάτω από καινούργιο φώς, κι η ανθρωπότητα φάνταζε μοναδική και μέσα στις αδυναμίες της ακόμα, ωραία. Στο Χάρυ Πότερ, από μια λοξή γωνία ενός κόσμου μυστικού, ο δικός μας φαντάζει πιο συμπαθητικός απ’ όσο τον ξέρουμε, και κυρίως, ευλογημένος με την καταπληκτική ενέργεια που έχουν ακόμα τα παιδιά, αυτή την ανεξάντλητη μαγεία. Δεν είμαστε μάγοι για να την ανακαλυψουμε μόνοι μας, τα βιβλία όμως μας προσφέρουν ένα μαγικό ραβδάκι.