Η δική μου 'αποφράς ημέρα'

Το βιβλίο της Κουμαριανού για την Αθήνα και του Μπίρη για
τας Αθήνας. Βιβλία που με κάνουν αθηναία.

Μεγαλώνοντας άρχισα να νιώθω αθηναία. Είμαι παιδί εσωτερικών μεταναστών, κι όχι απολύτως εσωτερικών, αφού ο πατέρας μου ήταν πρόσφυγας Μικρασιάτης. Προσπάθησε όμως πολύ να απολαύσει την Αθήνα, να τη γνωρίσει καλά, να φτιάξει ένα σπίτι εδώ όπου, όπως ο ίδιος το έλεγε πολύ πετυχημένα νομίζω, έκανε κάτι που κάνουμε όλοι, ‘παρίστανε τον αστό’. Κι ενώ μικρή έλεγα πως είμαι μικρασιάτισσα, κι ενώ μεγαλώνοντας προσπάθησα να νιώσω πατρίδα μου διάφορους τόπους καταγωγής, της γιαγιάς, του παππού, τώρα πια καταλαβαίνω πως είμαι Αθηναία.

Δεν αγαπούσα αυτή την πόλη όταν ήμουν μικρή, με περιόριζε ασφυκτικά, λαχταρούσα φύση και ελευθερία, αλλά δεν ξεφεύγεις από τον τόπο που μεγάλωσες.

Αυτή η πόλη έχει 4 εκατομμύρια κατοίκους. Παιδιά μεταναστών οι περισσότεροι, εσωτερικών ή εξωτερικών. Μπορεί να λένε πολλοί ότι είναι από αλλού, επαρχιώτες ή αλλοδαποί, αλλά κάποια στιγμή θα καταλάβουν πως είναι αθηναίοι. Καλό θα είναι να το καταλάβουν, να βρουν στην πόλη το παρελθόν της και να αναζητήσουν μέσα τους το παρελθόν της πόλης.

Για μένα λοιπόν που είμαι αθηναία, λόγω της απόφασης που πήραν μικρές και μεγάλες δυνάμεις το 1834 ή κάπου εκεί, να κάνουν πρωτεύουσα του νέου κράτους την ένδοξη αρχαία πόλη, κι έχω αρχίσει να βλέπω τα πράγματα τοπικά, να τριγυρίζω τα σοκκάκια της Πλάκας και να αναζητώ ίχνη και αποτυπώματα, να σκαλίζω βιβλία και να μπαίνω σε μουσεία, για μένα η αποφράς ημέρα είναι εκείνη που ο Ιουστινιανός αποφάσισε να κλείσει τις σχολές των Αθηνών. Το 529 μ.Χ., μια μέρα που δεν ξέρω ποια ήταν ακριβώς, τη χρονιά εκείνη.

Πώς σκέφτηκαν τότε οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες που είχαν υιοθετήσει και επιβάλλει το Χριστιανισμό; Τι κέρδιζαν και τι επεδίωκαν όταν ισοπέδωναν τα πάντα; Ήταν θέμα ελέγχου των συνειδήσεων και τι απέδιδε αυτός ο έλεγχος; Λειτουργούσε, ή ήταν στη φαντασία τους; Οικονομικά έφερνε κέρδη; Ήταν οι παπάδες που πίεζαν τον αυτοκράτορα να κλείσει τις σχολές; Ήταν δική του πρωτοβουλία, ήταν κάτι αναπόφευκτο με τα δεδομένα και τη νοοτροπία της εποχής;

Πάντως από τότε η Αθήνα άρχισε να παρακμάζει. Μέχρι τότε ήταν μια πόλη σαν τη σημερινή Οξφόρδη και το Καίμπριτζ, μια πόλη γεμάτη σχολές, μια φοιτητούπολη με παιδιά πλουσίων απ’ όλο τον κόσμο. Παιδιά πλουσίων λέω, γιατί οι φτωχοί δεν είχαν βέβαια τη δυνατότητα να σπουδάζουν, η αναλογία στον πληθυσμό δεν είχε καμιά σχέση με τη σημερινή. Έστελναν εκεί διάφοροι ισχυροί τα παιδιά τους, κι αυτό γινόταν επί αιώνες. Είχε ειδικευτεί η πόλη στη μόρφωση, έμπαζε συνάλλαγμα αβέρτα.

Από το κλείσιμο των σχολών και μετά, καθώς ήταν ειδικευμένη και προσανατολισμένη στη μονοκαλλιέργεια της φιλοσοφίας, παρήκμασε ραγδαία. Από τότε δεν σήκωσε κεφάλι ουσιαστικά, γέρασε μέσα στα μάρμαρά της, κι οι Ρωμαίοι απλώς τη φορολογούσαν αγρίως, οι Οθωμανοί το ίδιο, οι Βενετοί βομβάρδισαν το κάστρο της το οποίο όλως τυχαίως ήταν η Ακρόπολη με τον Παρθενώνα επάνω, και στην Επανάσταση πολιορκήθηκε και άλλαξε χέρια δυο φορές με πόλεμο και μία ειρηνικά, οπότε γκρεμίστηκε η μισή. Το τι θα ήταν όμως αν δεν είχαν κλείσει οι σχολές δύσκολα μπορούμε να το φανταστούμε.

Και τώρα στην ελληνική πρωτεύουσα δεν αφήνουμε ούτε να λειτουργούν ιδιωτικά Πανεπιστήμια. Κάτι έχουμε κρατήσει νομίζω από το πνεύμα Ιουστινιανού.