Δυο φορές ξένος

Αθηνα, 1922, ο μπαμπάς μου και η
θεια μου προσφυγάκια

Το ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Αποστολίδη "Δυο φορές ξένος" βασισμένο στο βιβλίο του Μπρους Κλαρκ με τον ίδιο τίτλο με έκανε να χάσω το μάθημα κιθάρας που είχα την ίδια ώρα, αλλά μόνο μια φορά γινόταν η προβολή στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Πήγαμε μεγάλη παρέα, και κάναμε το λάθος να μείνουμε κι όταν τέλειωσε, αλλά ήμασταν τόσο φορτισμένοι, συγκλονισμένοι, έκανε και κρύο, πώς να σηκωθείς να φύγεις;
Η ταινία ήταν εξαιρετική. Στα ίχνη του βιβλίου, έδειχνε ανθρώπους κι απο τις δυο μεριές, γέρους πρόσφυγες που είχαν μνήμες απο την πατρίδα τους, Τούρκους με καταγωγή απο την Κρήτη και τα Γρεβενά, Έλληνες με καταγωγή απο τη Μικρά Ασία. Μια γυναίκα έδειχνε το λέυκωμα της γιαγιάς της, μαντινάδες στα ελληνικά γραμμένες με αραβική γραφή.
 Είχε μια θαυμάσια ιστορική εισαγωγή και επεξήγηση, πώς έφτασαν ως εκεί οι δυο χώρες, μιλούσαν ιστορικοί, άγγλοι, έλληνες και τούρκοι. Καταπληκτική δουλειά, και μάλιστα απο έλληνα, αξιοθαύμαστη πώς μοίραζε δίκαια τις ευθύνες, πώς έδινε σε μια ώρα μέσα, μια πλήρη εικόνα. Υπήρχαν λεπτομέρειες σπαρακτικής ευαισθησίας, που δεν τις ήξερα ούτε εγώ η οποία έχω διαβάσει ένα σωρό βιβλία γύρω απο το θέμα κι έχω ακούσει άπειρες διηγήσεις απο μικρό παιδί. Για παράδειγμα, δεν ήξερα ότι τα ξένα πλοία στη Σμύρνη είχαν βάλει μουσική να παίζει δυνατά για να μην ακούν οι ναύτες τις κραυγές των θυμάτων..
Μόλις τέλειωσε η προβολή δώσανε το λόγο στο κοινό. Παίρνει ένας το μικρόφωνο και λέει: "Να μην ξεχνάμε απο πού έρχονταν αυτές οι ιδέες που οδήγησαν σε αυτή την υπόθεση... να μην ξεχνάμε πώς έρχονταν απο τη Δύση...οι ιδέες του εθνικισμού..."
Το άφησαν έτσι αυτό, γιατί τι να πούν; Έπρεπε να φτάσουν στην ελληνική επανάσταση. Και να πουν ότι εν τοιαύτη περιπτώσει, δεν έπρεπε να γίνει. Ούτε και η γαλλική ούτε και καμία. Την άφησαν τη συζήτηση, ίσως ένοιωσαν όλοι ότι θα οδηγούσε σε επικίνδυνα μονοπάτια..
Παίρνει μια γυναίκα το λόγο, εγώ έχω καταγωγή απο τη Σμύρνη, λέει. Είμαι πολίτης του κόσμου κι έχω να σας πω ότι τη σφαγή στη Σμύρνη δεν τη δείξατε σωστά!"
Παίρνει άλλος: "Δεν αναφερθήκατε καθόλου στη γενοκτονία των Αρμενίων"
Κι ο γάλλος φίλος μου από δίπλα να μου λέει: "Μήπως έφταιγαν τα τεχνολογικά μέσα που οδήγησαν στην ιδέα της ανταλλαγής, διότι αν δεν υπήρχαν δεν θα τη σκέφτονταν οι ηγέτες;" Αυτόν τουλάχιστον τον έπεισα ότι κάνει λάθος, διότι ο πατέρας μου και οι συμπατριώτες του, γυναικόπαιδα, περπάτησαν οκτώ μέρες απο τα Σπάρτα στην Αττάλεια, κι ύστερα οκτώ μέρες ταξίδευαν με πλοίο ως τον Πειραιά, αλλά εκείνου η μανία είναι να θεωρεί πως η Δύση βλάφτει τον κόσμο επειδη προχωρά τεχνολογικά.

Η οικογένεια του πατέρα μου στην Ξάνθη το 1931, όπου ο παπούς
εργαζόταν ως γιατρός στο Νοσοκομείο Αμερικανίδων Κυριών,
ένα ίδρυμα για την περίθαλψη των προσφύγων

Άλλος απο το κοινό: "Τον Ποντιακό Ελληνισμό δεν τον αναλύσατε" κι έτσι συνέχεια.
 Ο σκηνοθέτης άρχισε να απολογείται, μια ταινία με ένα θέμα συγκεκριμένο έκανα, δεν χωρούσε όλος αυτός ο προβληματισμός κλπ... Δεν περίμενε τέτοια υποδοχή προφανώς, μετά τη δουλειά που είχε κάνει. Αλλά είναι δύσκολο να θες να ξεκουνήσεις τους ανθρώπους απο τις σιγουριές τους. Αυτό ήταν και το πρόβλημα του τύπου που μίλησε για τις δηλητηριώδεις ιδέες απο τη Δύση.
Εχει γίνει της μόδας τώρα τελευταία να τα βάζουν όλοι με το Διαφωτισμό και τις προσπάθειες για αλλαγές και πρόοδο σε όλες τους τις εκφάνσεις. Φέτος, στην επέτειο του Πολυτεχνείου, για πρώτη φορά τόλμησαν διάφοροι και κατηγορούσαν τη γενιά του Πολυτεχνείου για όλα τα κακά που μας έχουν τύχει, και για κανένα καλό. Το υπονοούμενο είναι ότι το βλαβερό πράγμα ήταν η εξέγερση, αυτή μας έβλαψε κυρίως απ' όλη την πεντηκονταετία.
Κι ο Διαφωτισμός, οι ιδέες για ανεξαρτησία των εθνών, για χειραφέτηση των ατόμων, σε τι περιπέτειες δεν οδήγησαν την ανθρωπότητα, ε; Τι ευτυχισμένη που ήταν πριν, ο κόσμος ζούσε στη στοργική αγκαλιά των αυτοκρατοριών, Οθωμανική, Αυστροουγγρική, κλπ, τι τις ήθελε τις εξεγέρσεις; Για όλα φταίει ο Βολταίρος, για όλα φταίει ο Ρουσώ! Μας ξεγέλασαν να μπλεχτούμε με το ναρκωτικό της ελευθερίας που θέλει εγρήγορση και υπευθυνότητα... τι κακό μας βρήκε... Δεν ήμασταν εμείς για τέτοια. Να ζούσαμε αθώοι κι ανέμελοι στην παιδική ηλικία της αιώνιας καθυστέρησης, να μην μπλέξουμε με την παρακμή της Δύσης....
Τι νοσταλγία κι αυτή... Αλλά τι να κάνεις. δεν υπάρχει επιστροφή φίλε μου. Γι αυτό σκάσε και κολύμπα. Άσε που αν το καλοσκεφτείς το κακό άρχισε με τη διάλυση της μίας και μόνης Αυτοκρατορίας που κατάφερε να ενώσει την ατίθαση Ευρώπη, της Ρωμαϊκής... Και ποιος έφταιγε γι αυτήν, αν όχι ο τύπος που έφερε την πρωτεύουσα ανατολικά και παράτησε τη Δύση στους βαρβάρους να προοδεύει μοναχή της, όπως έλεγε κι ο Προγκίδης;
Ας μην πάμε πίσω στο Μεγαλέξαντρο, όπως είπε κι ένας απο το κοινό στο Γαλλικό Ινστιτούτο.