"Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας"

Για το έργο της Μνούσκιν δεν έβρισκα εισιτήρια. Είπα, μια μέρα θα πάω εκεί πριν αρχίσει η παράσταση, μήπως πετύχω επιστροφή. Φαινόταν δύσκολο, πρέπει από το τέρμα του μετρό να πάρεις λεωφορείο για την παλιά Φυσιγγιοθήκη (Καρτουσερί). Επιπλέον, τη μέρα που το αποφάσισα, έπεσα σε μποτιλιάρισμα με το λεωφορείο, δεν πρόλαβα να περάσω απο το σπίτι να αφήσω τα συμπράγκαλα. Κουβαλούσα δυο ογκώδη βιβλία που είχα αγοράσει, μεταξύ άλλων. Κι έτσι φορτωμένη εμφανίστηκα στην πόρτα του θεάτρου την τελευταία στιγμή πριν κλείσει, και πήρα το τελευταίο εισιτήριο που κάποιος είχε επιστρέψει, σε περίοπτη θέση, με την καλύτερη δυνατή ακουστική και θέαση. Τυχερή.

Το έργο ήταν παράξενο, γοητευτικό και περίπλοκο. Ιστορία μέσα σε ιστορία, λογοτεχνία μέσα σε σινεμά, σινεμά μέσα σε θέατρο. Αλλά κυρίως, σοσιαλιστικές ιδέες μέσα στο παρελθόν, σαν ιδέες και σαν πράξη, σαν αυταπάτες και σαν γεγονότα. Όλα μαζί σε περιτύλιγμα κωμωδίας. Οι «Ναυαγοί της τρελής ελπίδας». Γραμμένο από την Ελέν Σιξούς πάνω στο βιβλίο του Βερν,  «Μαγγελανία»

Στη μεγάλη, χορταστική σκηνή του Θεάτρου του Ήλιου, η ιστορία πλέκεται σε τρία επίπεδα. Μια ομάδα πιονέρων κινηματογραφιστών γυρίζει ταινία με πρωτόγονα μέσα, τα οποία έχουν μεγάλη πλάκα βέβαια για μας, με σενάριο βασισμένο σε αυτό το βιβλίο του Βερν. Το γύρισμα γίνεται λίγο πριν ξεσπάσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Και οι κινηματογραφιστές είναι σοσιαλιστές, θέλουν να περάσουν μήνυμα μέσα από το έργο τους. Κάνουν τα γυρίσματα και τους τρώει η αγωνία, τι θα γίνει; Θα καταφέρουν οι σοσιαλιστές να ξεπεράσουν τις εντάσεις; Θα κερδίσει η χιονοστιβάδα προσβολών και ευθιξιών που οδηγεί στον πόλεμο; Και οι πασιφιστές, ο Ζωρές, τι θα κάνει; Δίνει πολιτικές μάχες χρόνια ολόκληρα κατά του πολέμου, κατά της υποχρεωτικής στράτευσης, προσπαθεί να οργανώσει τους εργάτες, να τους ενώσει με στόχο την ειρήνη και τη βελτίωση της ζωής τους. Θα τα καταφέρει;
Υπάρχει κάποια αισιοδοξία, τα συνδικάτα κέρδισαν πολλά πράγματα τα τελευταία χρόνια, ο πόλεμος τέλειωσε στα Βαλκάνια, οι άνθρωποι ελπίζανε ότι ήρθε η στιγμή οι λαοί να επωφεληθούν απο την τεχνολογία, να χειραφετηθούν απο τις ηγεσίες που ξεκινούσαν πολέμους για δικές τους ευθιξίες και φιλοδοξίες.

αφίσα στο φουαγιέ

Τη συνέχεια την ξέρουμε εμείς οι θεατές. Τον Ζωρές τον δολοφόνησε το 1914 ένας εθνικιστής νεαρός και ο πόλεμος ξεκίνησε εκείνη την ίδια χρονιά, μετά την άλλη δολοφονία, του αυστριακού διαδόχου στο Σεράγεβο. Οι πασιφιστές θα μείνουν μια εξευτελισμένη μειοψηφία που θα σηκώνουν την ύβρι των επιλογών τους, και θα τους αποκαλούσαν προδότες ένθεν και ένθεν οι εμπόλεμοι, επι χρόνια.  Ο πόλεμος, αναπόφευκτος, σάρωσε τα νιάτα των ευρωπαίων της εποχής εκείνης, με τρόπο που δεν είχε ξαναγίνει και που δεν ξανάγινε, για την  δυτική Ευρώπη τουλάχιστον, ούτε στον Δεύτερο Πόλεμο.
Ο πόλεμος εκείνος ήταν που φύτεψε στις ψυχές των ευρωπαίων την απόφαση να μην ξαναπολεμήσουν μεταξύ τους, και γι αυτό έζησαν τον Δεύτερο Πόλεμο σαν μια ιδιαίτερα οδυνηρή παρένθεση στην απόφασή τους. (Εδώ στην Ελλάδα  λέγανε «πουρκουάδες» τους γάλλους, μάλλον επειδή δεν είχε συμμετάσχει η Ελλάδα αρκετά στον Πρώτο πόλεμο, και δεν ήξεραν τι τίμημα είχαν πληρώσει οι υπόλοιποι ευρωπαίοι)



Διάλειμμα στο φουαγιέ



Γύριζε λοιπόν στη μεγάλη σκηνή η μανιβέλα της πρωτόγονης μηχανής λήψης, έστηναν οι ηθοποιοί τις σκηνές του Βερν, σκάγαμε στα γέλια εμείς το κοινό με τους βοηθούς που ταρακουνούσαν την άκρη από τα κασκόλ για να φαίνεται  ότι φυσάει, και τα κόσκινα που άδειαζαν το ψεύτικο χιόνι, κι ο πόλεμος πλησίαζε. Στην τελευταία σκηνή οι εναπομείναντες ναυαγοί έφευγαν σε πιο απομονωμένα μέρη, κατά την προσφιλή μέθοδο του Βερν, για να ζήσουν αμόλυντοι από την εισβολή των εκμεταλλευτών, κι εμείς ξέραμε ότι στην πραγματική ευρωπαϊκή ιστορία δεν υπήρξε διαφυγή, όλος ο κόσμος πέρασε από τις μυλόπετρες του Πολέμου. Αλλά βγήκαμε έξω με χαμόγελο, γιατί το έργο μας είχε γεμίσει τρυφερότητα για τις ουτοπίες των παππούδων μας, ή μάλλον των προπαππούδων, για τους σοσιαλιστές που είχαν νικηθεί παντοιοτρόπως αλλά όχι οριστικά και όχι εντελώς, για τους καλλιτέχνες και επιστήμονες που είχαν πάντα τις ιδέες ότι ο κόσμος αλλάζει μέσα από την τέχνη και με την επιστήμη.

Και για την αλήθεια όλων αυτών φυσικά. Γιατί έχουν δίκιο, όντως ο κόσμος αλλάζει με την τέχνη και την επιστήμη. Όπως είχαμε όλοι μας αλλάξει, πλουτίσει και γλυκάνει καθώς τρέχαμε με την ψυχή ζεσταμένη από το κόκκινο γλυκό κρασί του θεάτρου να προλάβουμε το τελευταίο μετρό.

Το βιβλίο για τον Βερν που είχα μεταφράσει το 2005

Στο φουαγιέ πουλούσαν και το βιβλίο του Βερν, τη "Μαγγελανία". Με βάση το βιβλίο αυτό, ο γιος του Ιουλίου Βερν, ο Μισέλ, έγραψε το πολύ πιο σοσιαλιστικό δικό του, τους "Ναυαγούς του Ιωνάθαν", όταν ο πατέρας του πέθανε, και το παρέδωσε να εκδοθεί με το όνομα Ιούλιος Βερν. Οι ναυαγοί πέρασαν απο διάφορα πολιτικά στάδια για να ανακαλύψουν ότι κανένα δόγμα δεν μπορεί να καλύψει τέλεια τις ανθρώπινες ανάγκες, και κάθε ιδεολογία όταν εφαρμόζεται παράγει ό,τι ακριβώς θέλει να αποκλείσει. Ήταν μια ιστορία με ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα, και θεωρούνταν το πιο πολιτικό βιβλίο του Ιουλίου Βερν. Πολύ αργότερα, πριν λίγες δεκαετίες δηλαδή, ανακάλυψαν οι ερευνητές τη λαθροπροσωπία αυτή, σε όλα σχεδόν τα βιβλία που παρέδωσε ο γιος μετά το θάνατο του πατέρα.
Κατά κάποιο τρόπο η Ελέν Σιξούς κάνει ό,τι και ο γιος του Βερν. Παίρνει ένα βιβλίο του και το αλλάζει κατά βούληση. Αντί για μια πολιτική ουτοπία, όπως είχε γράψει ο υιός Βερν, εκείνη γράφει αυτή το χρονικό της αρχής του 20ου αιώνα, μέσα απο τις περιπέτεις των πρωτοπόρων του σινεμά. Οι "Ναυαγοί του Ιωνάθαν" γίνονται "Ναυαγοί της τρελής ελπίδας".
Είχα μεταφράσει στα ελληνικά πριν μερικά χρόνια το βιβλίο του Λυσιάν Μπογιά "Τα παράδοξα του μύθου Ιούλιος Βερν" , που αναφερόταν εκτενώς στις οικογενειακές και αρκετά ψυχαναλυτικές αυτές περιπέτειες, τη σχέση του πατέρα Βερν με το γιο. Αλλά δεν έχω διαβάσει κανένα απο τα δυο βιβλία, ούτε τη "Μαγγελανία", ούτε τους "ναυαγούς του Ιωνάθαν". Οι ουτοπίες είναι πιο χαριτωμένες και συγκινητικές μέσα απο φίλτρα σαν αυτά  της παράστασης.
Αργότερα βρήκα αυτό το τραγούδι του Μπρελ για την εποχή εκείνη, με σχετικές φωτογραφίες, και το αναπάντητο ερώτημα (αν και όχι τόσο αναπάντητο τελικά) "Γιατί σκότωσαν τον Ζωρές;"

 

To λινκ για τον ιστότοπο του Theatre du Soleil:

http://www.theatre-du-soleil.fr/thsol/index.php