http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.dolce&id=21820
Στη σκηνή του Εθνικού θεάτρου ο Ρόμπερτ Ουίλσον ξαναδίνει στην Οδύσσεια το στοιχείο της έκπληξης. Δεν είναι καθόλου απλό, στην ελληνική πρωτεύουσα, το κέντρο δηλαδή της χώρας που θεωρεί τα ομηρική έπη πνευματική κληρονομιά της και τα φυλάει στο μουχλιασμένο σεντούκι του ακαδημαϊσμού, να καταφέρνεις να ξαναδίνεις τη γοητεία του παραμυθιού στην πασίγνωστη ιστορία. Γιατί αυτό είναι πρωτίστως η Οδύσσεια, θυμόμαστε παρακολουθώντας τα πάθη του Οδυσσέα στη σκηνή, ιστορίες ναυτικών από την εποχή που ήταν ο κόσμος ανεξερεύνητος και μπορούσαν να διηγούνται περιπέτειες για σημεία και τέρατα στους ήσυχους στεριανούς, ιστορίες που για αιώνες δουλεύονταν και ταξίδευαν και δοκιμάζονταν μέχρι να μπουν στο μεγάλο έπος.
Κι έτσι ο Ομηρος, ένας όμορφος γέρος με τη μορφή του Νικήτα Τσακίρογλου, μας περιμένει υπομονετικά να πάρουμε θέση, σαν παππούς που μαζεύει τα εγγόνια του στα πόδια του, κι αρχίζει να διηγείται, να επικαλείται τη μούσα με τους πασίγνωστους στίχους, Ανδρα μοι έννεπε, και να ξετυλίγει το νήμα, την κόκκινη κλωστή. Πότε με εικόνες που θυμίζουν κόμικς, είτε αρχαία αγγεία, είτε διαφημίσεις για υπερωκεάνεια του 1920, είτε θέατρο σκιών, πότε με στυλιζάρισμα γιαπωνέζικου θεάτρου ή Κομμέντια ντελ Άρτε, η ιστορία ξαναγίνεται καινούργια κι έτοιμη να μας παρασύρει ξανά, στο φόβο και το έλεος, τις σκέψεις που είναι δυνατές μετά τη συγκίνηση.
Τι εμπειρία σπουδαία, να αποκαλύπτονται νοήματα ιστοριών που νομίζεις ότι έχεις εξαντλήσει, μέσα στην απόλαυση που προσφέρει η τέχνη. Τέχνη υψηλή, οι ηθοποιοί στο παράξενο σύμπαν του Ουίλσον (και Ομήρου), υποταγμένοι στο στυλιζάρισμα, παίζουν καταπληκτικά. Είναι επίτευγμα, όπως και η μουσική υπόκρουση που συνοδεύει συνεχώς το έργο και επεμβαίνει στη δράση με το συνθέτη της Θοδωρή Οικονόμου στο πιάνο.
Γνωστή η πλοκή, βαριά η μοίρα του ήρωα και κατ' επέκταση του ανθρώπου, περιορισμένη η σκηνή, σαφή τα μέσα, κι όμως νοιώθεις στην παράσταση αυτή, που συχνά θυμίζει θαλασσινό ταξίδι, να πνέει ένα δροσερό αεράκι ελευθερίας. Είναι η τόλμη του καλλιτέχνη, η χαρά που μεταδίδει, της επαφής του με το παλιό αθάνατο υλικό και η φαντασία του θεατή που επικαλείται.
Σε μένα προσωπικά ξύπνησε την ανάμνηση της πιο εντατικής μελέτης που έχω κάνει στην Οδύσσεια. Δεν είναι ακριβώς προσωπική ανάμνηση, μαθήτρια στο Γυμνάσιο ήμουν κι έζησα για δυο χρόνια την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου. Το μάθημα των Αρχαίων μας ήταν να κάνουμε Ιλιάδα και Οδύσσεια στα νέα Ελληνικά, από μετάφραση. Μετάφραση Πολυλά και Σιδέρη αντίστοιχα, στην Α' και στη Β' Γυμνασίου. Καθόλου αρχαία γλώσσα δηλαδή, αλλά ψυχολογικές παρατηρήσεις των ηρώων, ανάλυση των μύθων, συγκρίσεις συμπεριφορών, μικρές έρευνες για θέματα που ανέκυπταν με χρήση άλλων πηγών, πράγματα ασύλληπτα σήμερα με τα συστήματα παπαγαλίας και τη μανία με την αρχαία γλώσσα που θέλουν μερικοί να τη βάλουν και στο Δημοτικό. Τόσα χρόνια μετά βλέπω εκείνη την παρένθεση της Παιδείας σαν το πλησίασμα του Οδυσσέα στην Ιθάκη, πριν λύσουν τους ανέμους οι άμυαλοι σύντροφοι και ξαναριχτούν στην περιπέτεια. Βλέποντας την παράσταση το σκέφτηκα: ανέμελα κι εμείς, κι οι άλλοι, οι μεγάλοι, έγειραν για ύπνο αφού είχαν δει τα πεύκα της Ιθάκης, της χώρας όπου η Παιδεία λειτουργεί κανονικά και μεταδίδει γνώση και χαρά. Αλλά δεν προλάβαμε να τελειώσουμε τη Β' Γυμνασίου κι ήρθε η Χούντα, λύθηκαν οι άνεμοι και πήραν οι θύελλες ξανά το καράβι στα βράχια. Κι ακόμη η Παιδεία περιπλανιέται και θαλασσοδέρνεται.
Στη σκηνή του Εθνικού θεάτρου ο Ρόμπερτ Ουίλσον ξαναδίνει στην Οδύσσεια το στοιχείο της έκπληξης. Δεν είναι καθόλου απλό, στην ελληνική πρωτεύουσα, το κέντρο δηλαδή της χώρας που θεωρεί τα ομηρική έπη πνευματική κληρονομιά της και τα φυλάει στο μουχλιασμένο σεντούκι του ακαδημαϊσμού, να καταφέρνεις να ξαναδίνεις τη γοητεία του παραμυθιού στην πασίγνωστη ιστορία. Γιατί αυτό είναι πρωτίστως η Οδύσσεια, θυμόμαστε παρακολουθώντας τα πάθη του Οδυσσέα στη σκηνή, ιστορίες ναυτικών από την εποχή που ήταν ο κόσμος ανεξερεύνητος και μπορούσαν να διηγούνται περιπέτειες για σημεία και τέρατα στους ήσυχους στεριανούς, ιστορίες που για αιώνες δουλεύονταν και ταξίδευαν και δοκιμάζονταν μέχρι να μπουν στο μεγάλο έπος.
Κι έτσι ο Ομηρος, ένας όμορφος γέρος με τη μορφή του Νικήτα Τσακίρογλου, μας περιμένει υπομονετικά να πάρουμε θέση, σαν παππούς που μαζεύει τα εγγόνια του στα πόδια του, κι αρχίζει να διηγείται, να επικαλείται τη μούσα με τους πασίγνωστους στίχους, Ανδρα μοι έννεπε, και να ξετυλίγει το νήμα, την κόκκινη κλωστή. Πότε με εικόνες που θυμίζουν κόμικς, είτε αρχαία αγγεία, είτε διαφημίσεις για υπερωκεάνεια του 1920, είτε θέατρο σκιών, πότε με στυλιζάρισμα γιαπωνέζικου θεάτρου ή Κομμέντια ντελ Άρτε, η ιστορία ξαναγίνεται καινούργια κι έτοιμη να μας παρασύρει ξανά, στο φόβο και το έλεος, τις σκέψεις που είναι δυνατές μετά τη συγκίνηση.
Τι εμπειρία σπουδαία, να αποκαλύπτονται νοήματα ιστοριών που νομίζεις ότι έχεις εξαντλήσει, μέσα στην απόλαυση που προσφέρει η τέχνη. Τέχνη υψηλή, οι ηθοποιοί στο παράξενο σύμπαν του Ουίλσον (και Ομήρου), υποταγμένοι στο στυλιζάρισμα, παίζουν καταπληκτικά. Είναι επίτευγμα, όπως και η μουσική υπόκρουση που συνοδεύει συνεχώς το έργο και επεμβαίνει στη δράση με το συνθέτη της Θοδωρή Οικονόμου στο πιάνο.
Γνωστή η πλοκή, βαριά η μοίρα του ήρωα και κατ' επέκταση του ανθρώπου, περιορισμένη η σκηνή, σαφή τα μέσα, κι όμως νοιώθεις στην παράσταση αυτή, που συχνά θυμίζει θαλασσινό ταξίδι, να πνέει ένα δροσερό αεράκι ελευθερίας. Είναι η τόλμη του καλλιτέχνη, η χαρά που μεταδίδει, της επαφής του με το παλιό αθάνατο υλικό και η φαντασία του θεατή που επικαλείται.
Σε μένα προσωπικά ξύπνησε την ανάμνηση της πιο εντατικής μελέτης που έχω κάνει στην Οδύσσεια. Δεν είναι ακριβώς προσωπική ανάμνηση, μαθήτρια στο Γυμνάσιο ήμουν κι έζησα για δυο χρόνια την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου. Το μάθημα των Αρχαίων μας ήταν να κάνουμε Ιλιάδα και Οδύσσεια στα νέα Ελληνικά, από μετάφραση. Μετάφραση Πολυλά και Σιδέρη αντίστοιχα, στην Α' και στη Β' Γυμνασίου. Καθόλου αρχαία γλώσσα δηλαδή, αλλά ψυχολογικές παρατηρήσεις των ηρώων, ανάλυση των μύθων, συγκρίσεις συμπεριφορών, μικρές έρευνες για θέματα που ανέκυπταν με χρήση άλλων πηγών, πράγματα ασύλληπτα σήμερα με τα συστήματα παπαγαλίας και τη μανία με την αρχαία γλώσσα που θέλουν μερικοί να τη βάλουν και στο Δημοτικό. Τόσα χρόνια μετά βλέπω εκείνη την παρένθεση της Παιδείας σαν το πλησίασμα του Οδυσσέα στην Ιθάκη, πριν λύσουν τους ανέμους οι άμυαλοι σύντροφοι και ξαναριχτούν στην περιπέτεια. Βλέποντας την παράσταση το σκέφτηκα: ανέμελα κι εμείς, κι οι άλλοι, οι μεγάλοι, έγειραν για ύπνο αφού είχαν δει τα πεύκα της Ιθάκης, της χώρας όπου η Παιδεία λειτουργεί κανονικά και μεταδίδει γνώση και χαρά. Αλλά δεν προλάβαμε να τελειώσουμε τη Β' Γυμνασίου κι ήρθε η Χούντα, λύθηκαν οι άνεμοι και πήραν οι θύελλες ξανά το καράβι στα βράχια. Κι ακόμη η Παιδεία περιπλανιέται και θαλασσοδέρνεται.
1 σχόλιο:
Oσον αφορά την Οδύσσεια κι' Ιλιάδα στην εκπαίδευση δε θα συμφωνήσω μαζίσου, όπως σε μια δίκη δεν αγορεύει μόνον συνήγορος αλλά και κατήγορος.
Δημοσίευση σχολίου