Tέλος της αθωότητας; Μα, μόλις άρχισε!

Nησάκι κοντά στη Στοκχόλμη, σαν αυτά που εχει και κοντά στο Οσλο

Η Νορβηγία φαίνεται να χάνει την αθωότητά της, διάβασα τη φράση σε πολλά κείμενα αυτές τις μέρες. Κατά σύμπτωση βρισκόμουν στη Σουηδία τη μέρα των δολοφονιών, ήταν η τελευταία μέρα ενός τουριστικού ταξιδιού. Είχα περάσει ένα εικοσαήμερο θαυμάζοντας τη χώρα αυτή, το λαό και το καθεστώς της, προσπαθώντας να καταλάβω το μυστικό της επιτυχίας. Φεύγαμε την επόμενη, κι όλη τη μέρα περπατούσα, δεν ήξερα τίποτε για τους φόνους. Γύρισα σπίτι εξαντλημένη, με το μυαλό γεμάτο εικόνες, κι έμαθα τα φριχτά νέα, που όσο περνούσε η ώρα γίνονταν πιο φριχτά.

Πώς τόση ώρα μπορούσε και σκότωνε αυτός ο άνθρωπος, και δεν βρέθηκε ένας να του ορμήσει, να τον σταματήσει, να τον μαχαιρώσει; Κανένας με μαχαίρι δεν κυκλοφορούσε σε κείνη την κατασκήνωση, τόσο ανύποπτοι, τόσο αγγελικοί και άσχετοι με τη βία, τόσο αθώοι τέλος πάντων; Αν βρισκόταν κάπου αλλού, θα τον είχαν σταματήσει νωρίτερα; Αν βρισκόταν σε μας ας πούμε, που δεν είμαστε αθώοι και συνέχεια μιλάμε για βία, φερόμαστε βίαια, ονειρευόμαστε βίαιες ανατροπές κλπ, θα είχε βρεθεί κάποιος απ’ αυτούς που φοράνε στην εξοχή ένα μαχαίρι στη γάμπα περασμένο σε ειδική θήκη, να τον σταματήσει;

Κάπου είχα δει μάλιστα έναν τέτοιο με μαχαίρι στη γάμπα αυτές τις μέρες. Πού τον είχα δει, στη Σουηδία ή πίσω στην Ελλάδα; Μπερδεύω τις εικόνες πια.

H νεκρική πομπή του Καρόλου απο τον

ζωγράφο Gustaf Cederström

Υπάρχει μια εικόνα που δεν μπερδεύω, την είδα στη Σουηδία κάμποσες φορές. Είναι ένας πίνακας με τη νεκρική πομπή του Καρόλου. Τον μεταφέρουν με φορείο μακριά από το πεδίο της μάχης το σουηδό βασιλιά που μόλις σκοτώθηκε σε έναν από τους πολύ άγριους πολέμους που έκανε τότε η Σουηδία. Ο πίνακας βρίσκεται στο εθνικό μουσείο, όπου είχα πάει εκείνη την τελευταία μέρα. Τον αναγνώρισα αμέσως, είναι πολύ δημοφιλής, τον είχα δει σε ένα σωρό μέρη μέχρι τότε. Είναι ένας πίνακας αυτογνωσίας των Σουηδών, εικόνα μιας ήττας που τους έκανε να σκεφτούν ότι οι πόλεμοι δεν ωφελούν, και να αρχίσουν να στρέφονται προς την αποφασιστική ειρηνική στάση που κράτησαν τα τελευταία εκατό χρόνια, κόντρα στην υπόλοιπη Ιστορία που μαινόταν γύρω τους.

Όχι, δεν είναι αθώοι οι Σκανδιναβοί. Κατ’ αρχήν ξέρουν και θυμούνται ότι έχουν πολεμήσει λυσσασμένα μεταξύ τους, όπως και με τους γείτονες τους. Αυτό που εμείς θεωρούμε αθωότητα είναι μια απόφαση που πήραν πριν καιρό και που τηρούν με πολύ κόπο. Θέλουν να ζήσουν ειρηνικά. Θέλουν αυτή την πρακτική να την εξάγουν όσο γίνεται, αλλά επίσης ειρηνικά. Δεν σκοπεύουν τίποτε να εξάγουν πια με πόλεμο. Ο τελευταίος που έκαναν τους στοίχισε πολύ, είναι αποφασισμένοι να αποφύγουν τους πολέμους. Η ευχάριστη κατάσταση που επικρατεί στην κοινωνία τους, η ισότητα που έχουν πετύχει, η μεγαλύτερη που μπορεί να πετύχει ανθρώπινη κοινωνία τέλος πάντων, με τη σοσιαλδημοκρατία να δουλεύει γι αυτήν επί πολλές συναπτές δεκαετίες, δεν είναι κάτι που τους το χάρισε η μοίρα μαζί με τα δάση και τα κοιτάσματα σιδήρου, είναι κάτι που το συντηρούν με μεγάλη προσπάθεια, ξέρουν την αξία του,  και είναι αποφασισμένοι να το υπερασπιστούν. Είναι κάτι πολύτιμο, κάτι εύθραυστο. Δεν είναι η φυσική κατάσταση των ανθρώπων, είναι μια εξελιγμένη κατάσταση που κατακτιέται με κόπο, και που ποτέ δεν είναι εντελώς εξασφαλισμένη.



Παιχνίδια με το μακάβριο σε βιτρίνα της Στοκχόλμης



Άγριους πολέμους έχουν ζήσει κι άλλοι λαοί, αλλά δεν αποφάσισαν να τους αποφύγουν. Φυσικό πλούτο έχουν κι άλλες χώρες, αλλά δεν καταφέρνουν να εξομαλύνουν τις ανισότητες. Γιατί λοιπόν οι Σκανδιναβοί έχουν επιλέξει αυτή την κατεύθυνση;

Δεν ξέρω. Προσπάθησα να καταλάβω το μυστικό της επιτυχίας τους όσο ήμουν εκεί, και βρήκα ένα σωρό μικρά μυστικά, αλλά όχι το μεγάλο. Σίγουρα δεν είναι η ανθρώπινη φύση αυτό το μυστικό. Η αληθινή ανθρώπινη φύση δεν είναι ειρηνική, ούτε αγγελική, ούτε αθώα. Ειδικά η φύση των νέων ανδρών που τους πνίγει η τεστοστερόνη, μάλλον έχει την τάση προς τη βία πιο έντονη από την τάση για συνύπαρξη, κατανόηση του άλλου και αποδοχή. Και υπάρχουν τόσες ιδεολογίες έτοιμες να ικανοποιήσουν αυτές τις ορμές, τόσες καταστροφικές, απόλυτες και αδιάλλακτες πεποιθήσεις, για όλα τα γούστα. Φασισμός, ναζισμός, κι ένα σωρό άλλο εις –ισμός, που κυκλοφορούν κι οπλοφορούν με τη γοητευτική απλότητα των θεωριών τους, τη βουτηγμένη στο οικείο παρελθόν, που απορρίπτει αυτή τη δύσκολη, την περίπλοκη προσπάθεια που κάνουν οι σύγχρονοι άνθρωποι να συνυπάρξουν, να αποδεχτούν ο ένας τον άλλον, και που μοιάζει ώρες-ώρες βρε παιδί μου τόσο βαρετή…. Βάλε κι έναν τέτοιο φανατισμένο φασίστα που τον απορρίπτει ο πατέρας του και θέλει να του αποδείξει τι μπορεί να κάνει, έδεσε η συνταγή. Δεν είναι η ανθρώπινη θηριωδία πρωτότυπη. Το άλλο είναι το πρωτότυπο και το ενδιαφέρον, το αντικείμενο του μίσους του ναζί μαζικού δολοφόνου, η ανεκτική κοινωνία.

Ίσως ξεχάστηκαν λίγο οι Νορβηγοί. Τόσα χρόνια ειρήνη και ευημερία, ίσως μέσα σε τέτοια γλυκά καλοκαίρια να αφέθηκαν σε κάτι σαν ρομαντική αθωότητα και ασφάλεια. Ο αστυνομικός που φύλαγε το νησί είχε φύγει κάπου, τα παιδιά δεν ήξεραν πώς να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, η αστυνομία άργησε να επέμβει. Δεν έπρεπε. Ακόμα είναι τόσο λίγοι, τόσο εκλεκτοί, τόσο σπάνιοι, τόσο πολύτιμοι σαν ελπίδα για όλους μας, δεν πρέπει να ξεχνιούνται.