Χορταριασμένοι τάφοι

Πήγαμε στο νεκροταφείο της Βιέννης, παρασυρμένοι από τις φωτογραφίες της εκκλησίας του, από την ιστορία για τον τάφο του Μότσαρτ, που δεν υπάρχει πουθενά, κι ίσως από το εβραϊκό νεκροταφείο της Πράγας που είχαμε επισκεφτεί πέρσι. Αυτό το τελευταίο είναι πραγματικά μοναδικό, ένα κομμάτι αρχαιολογίας μέσα στην καρδιά της πόλης, που δεν χρειάζεται ανασκαφή, και το επισκέπτονται οι τουρίστες μαζί με όλη την παλιά εβραϊκή συνοικία και τις παλιές συναγωγές, βρίσκοντας τα πάντα όπως τα περιμένει κανείς σε ένα γκέτο: στριμωγμένα. Οι ταφόπλακες μάλιστα είναι σχεδόν στοιβαγμένες η μια στην άλλη, και δεν μπορείς παρά να απορείς σε όλη τη διάρκεια της επίσκεψης για το πώς γίνονταν οι ταφές, πώς έμπαιναν τα σώματα εκεί;

Γενικά επισκεπτόμαστε τα νεκροταφεία όταν ταξιδεύουμε. Πολύ συχνά είναι σαν αρχαιολογικοί χώροι, με παμπάλαιες επιτύμβιες στήλες και συχνά συναντάς επάνω τους ονόματα γνωστά και σπουδαία. Όμως της Βιέννης μας απογοήτευσε λίγο, είναι τελικά πολύ καινούργιο, ή έτσι μοιάζει. Οι τάφοι είναι από μαύρο γρανίτη, γυαλιστερό κι αναλλοίωτο, καμία σχέση με το υποβλητικό μάρμαρο ή την πέτρα που μαυρίζουν από το χρόνο. Η εκκλησία βέβαια είναι εξαιρετική, σε γιούγκενστιλ, αλλά γενικά η ατμόσφαιρα δεν ήταν υποβλητική όπως περιμέναμε.

Πήγαμε πρώτα στο ελληνορθόδοξο κομμάτι, ύστερα στους μουσικούς. Μπετόβεν και Σούμπερτ πλαισιώνουν το μνημείο για τον Μότσαρτ. Κάπου εδώ κοντά θα είναι κι αυτός, βεβαιώνει η ιστορία. Και για τον Γκλουκ υπάρχει μνημείο, άρα μάλλον κι αυτόν τον έχουν χάσει. Μπραμς, Στράους, κι άλλοι σπουδαίοι τριγύρω. Παραπέρα φωτογραφίζουμε τον τάφο του Θεόφιλου Χάνσεν που παριστάνεται στην επιτύμβια στήλη του ντυμένος αρχαιοπρεπώς. Είναι ο αρχιτέκτονας που μετά την αθηναϊκή Ακαδημία, τη Βιβλιοθήκη, το Ζάππειο και διάφορα άλλα αθηναϊκά κτίρια, σχεδίασε το αυστριακό Κοινοβούλιο σε άψογο νεοκλασικό ρυθμό. Η προτομή του υπάρχει στην πρόσοψη του μεγαλοπρεπούς και αρχαιοπρεπούς αυτού κτιρίου. Συναντήσαμε το όνομά του τις μέρες αυτές σε

διάφορα νεοκλασικά κτίρια της Βιέννης. Είναι ο δικός μας άνθρωπος σ’ αυτό το νεκροταφείο.

Το οποίο είναι τεράστιο, δεν περπατιέται, γι αυτό έχει λεωφορείο που κάνει το γύρο κάθε μισή ώρα. Αλλά δεν το περιμένουμε, προχωράμε μόνοι μας προς το παλιό εβραϊκό κομμάτι, το προπολεμικό. Περνάμε το κομμάτι των Βουδιστών, είναι μάλλον άδειο, αλλά σίγουρα έχει μέλλον. Το μουσουλμανικό κομμάτι δεν το συναντήσαμε. Μέχρι και τμήμα Μορμόνων έχει αυτό το πολυεθνικό και πολυθρησκευτικό νεκροταφείο.

Το παλιό εβραϊκό καταλαμβάνει μεγάλο χώρο. Δεν είναι οι τάφοι στριμωγμένοι εδώ όπως στην Πράγα. Οι άνθρωποι εδώ ζούσαν κανονικά μέχρι να ξεκινήσει να συμβαίνει το αδιανόητο. Δεν υπήρχε γκέτο και τέτοια. Εκατοντάδες χιλιάδες εβραίοι ζούσαν στη Βιέννη πριν τον πόλεμο. Το μόνο που ξεχωρίζει το κομμάτι αυτό από τα άλλα είναι η εγκατάλειψη. Οι τάφοι έχουν χορταριάσει, σε πολλούς ο κισσός έχεις ανέβει στην πέτρα, μερικούς τους τύλιξε τελείως, άλλοι ξεχωρίζουν λίγο, ελάχιστοι είναι περιποιημένοι κανονικά. Από τις διακόσιες χιλιάδες των Εβραίων της Βιέννης, αναγκάστηκαν -και μπόρεσαν- να φύγουν πολλοί, από όσους έμειναν οι περισσότεροι εξοντώθηκαν.

Ποιος να προλάβει να φροντίσει αυτό το απέραντο νεκροταφείο;

Περπατάμε για ώρα πάνω σε σωριασμένα χόρτα στα μονοπάτια ανάμεσα στις ταφόπλακες, και πού και πού ξεχωρίζουμε ένα όνομα γραμμένο, ένα επίθετο, μια ιδιότητα, μια φράση αγάπης. Χάνονται στο βάθος οι στήλες, τόσα ονόματα, τόσοι άνθρωποι. Παιδευόμαστε να φτάσουμε στην ακριανή είσοδο. Είναι σα να μπήκαμε σε κείνη τη ζούγκλα με τα τυλιγμένα στον κισό αρχαία ιερά, κάπου στη Βιρμανία βρίσκεται; Εδώ δεν είναι ιερά, είναι οι μνήμες των ανθρώπων που δεν έχουν απογόνους να τους φροντίσουν, δεν έχουν αρκετούς αρχαιολόγους να τους συντηρήσουν, να τους ερευνήσουν. Ίσως κάποτε να γίνουν έρευνες εδώ από ακούραστους νεαρούς κοινωνιολόγους, ή ιστοριοδίφες, ποιος ξέρει; Τίποτε δεν δείχνει όσο το χορταριασμένο αυτό κομμάτι του νεκροταφείου πόσο έχει αδειάσει η Βιέννη από τους εβραίους της.

Φτωχό νεκροταφείο τελικά, παρά την πολυτελέστατη εκκλησία. Δεν λείπει μόνο ο Μότσαρτ απο εδώ, λείπει ο Φρόιντ, ο Γιόζεφ Ροτ, ο Στέφαν Τσβάιχ, ο Μούζιλ, λείπουν οι χιλιάδες ανήσυχοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες που έκαναν την πόλη αυτό που ήταν. Καημένη Βιέννη, ποτέ δεν συνήλθε από τη χιτλερική λαίλαπα. Πανέμορφη πάντα, αλλά το φάρμακο δεν το έχει βρει να ξαναγίνει εκείνη η ευαίσθητη ψυχή της Ευρώπης που υπήρξε.