Advent

Κάποτε σε ένα ευτυχισμένο ταξίδι στο Βέλγιο, είχαμε βρει ένα ξύλινο παιχνίδι, γερμανική σπεσιαλιτέ μάθαμε μετά. Φτιάχνουν τέτοια ανθρωπάκια ξύλινα τα Χριστούγεννα και αυτός ο πύργος σε σχήμα δέντρου είναι μια εκδοχή των αντικειμένων που βοηθούν να περάσουν οι μέρες και προπάντων οι νύχτες, περιμένοντας τα Χριστούγεννα. Είναι η περίοδος που λέγεται Advent, και γίνεται καλαντάρι, γίνεται σειρά από κεράκια, γίνεται κυρίως τραγούδι, όπως αυτό το μεσαιωνικό με τους λατινικούς στίχους που έχει επεξεργαστεί ο Kodaly και τραγουδάμε με τη Μικτή Χορωδία του Ωδείου Κόνταλυ κάθε χρόνο.

Γιατί τόση ανυπομονησία για τα Χριστούγεννα; Μα επειδή ακόμα οι μέρες μικραίνουν και οι νύχτες μεγαλώνουν, έτσι νιώθω εγώ και τη Μαύρη Παρασκευή και τις υπόλοιπες μαυρίλες, ο δε Χριστούλης πήρε τη θέση των θεών του φωτός, γεννιέται τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου και φέρνει τ' απάνω κάτω: η μέρα αρχίζει μετά να μεγαλώνει

Οπερα Μπούφα

 Πέτα- πέτα χρυσόφτερη σκέψη, να με πας στο μυαλό των σύγχρονων σκηνοθετών όπερας, άσε με να φανταστώ ένα διάλογο με το βοηθό τους, μπας και τους καταλάβω λίγο καλύτερα και δεν με ξαναπιάσουν τα γέλια σε τραγικές στιγμές του έργου. 

-Λοιπόν, η υπόθεση του έργου διαδραματίζεται στη Βενετία τον 19ο- ή 18ο αιώνα..

-Α, όχι, δεν θέλω τουριστικές καρτποστάλ με Βενετία. Θα βάλουμε μια σύγχρονη Βενετία με σκληρά χρώματα…

-Ναι, φυσικά, η Βενετία είναι υπερβολικά ωραία για να τη δείξουμε. Εννοείται. 

-Δυστυχώς στην όπερα είναι όλα δεδομένα, μουσική, λιμπρέτο. Λίγα πράγματα μπορεί να κάνει ο σκηνοθέτης. Με καταπιέζει αυτή η συνθήκη σαν ζουρλομανδύας. 

-Μιλώντας για ζουρλομανδύα, τι θα λέγατε για μερικούς νοσοκόμους και γιατρούς με τα σχετικά εργαλεία που εισβάλουν στη δράση. Το έχω δει σε πολλές όπερες τώρα τελευταία. 

-Ναι, οπωσδήποτε, εξάλλου έχουμε και τις σχετικές στολές, θα τους βγάλουμε αυτούς σε κάποια εισαγωγή, δεν μπορούμε να το παραλείψουμε, πρέπει να στείλουμε το μήνυμα... 

-Και στη μεγάλη εισαγωγή;

-Α ναι, η μεγάλη εισαγωγή της όπερας είναι η μόνη που μας αφήνει λίγη ελευθερία. Εκεί θα βάλουμε κάτι με σεξουαλικό υπονοούμενο σε συνδυασμό με οικογενειακό δράμα…

-Λοιπόν, η μητέρα είναι τυφλή και τριγυρίζει στις εκκλησίες με ένα ροζάριο…

-Ωραία, θα τη ντύσουμε με λαμέ ολόσωμο…

-Και η κόρη είναι τραγουδίστρια και τριγυρίζει διαρκώς εκεί που δεν τη σπέρνουν…

-Αυτή θα φοράει μαύρα και θα έχει και άσχημη κόμμωση, για να είναι όλα το αντίθετο από αυτό που περιμένει κανείς. Πρέπει να υπονομεύσουμε το κλασικό περιεχόμενο της όπερας. 

-Ναι, φυσικά, κι αυτοί οι μουσικοί είναι τόσο καλοί στην εποχή μας, οι τραγουδιστές τόσο καταπληκτικοί, είναι δύσκολο να τους υπονομεύεις. 

-Έχει γίνει πολύ σκληρή η δουλειά μας. Αλλά πρέπει να περάσουμε το μήνυμα! Εξάλλου γι αυτό είμαστε περιζήτητοι και ταξιδεύουμε στις πρωτεύουσες της μουσικής διδάσκοντας την τέχνη μας.

-Σωστά, απλώς καμιά φορά φοβάμαι μήπως κουράζουμε τους μουσικούς, τους σολίστ..

-Και τι είναι οι σολίστ; Απλοί εκτελεστές. Εγώ είμαι ο δημιουργός! Μωρέ θα τους βάλω να τρέχουν, να πέφτουν, να κυλιούνται, θα το υπονομεύσω το κλασικό μέχρις εξαντλήσεως. Πρέπει να περάσουμε το μήνυμα!

-Χωρίς να θέλω να φανώ αδιάκριτος, το  μήνυμα είναι κάτι διαφορετικό από την επιθυμία μας να υπονομεύσουμε το έργο; 

-Δεν ξέρεις ποιο είναι το μήνυμα; Απολύεσαι!

Χαλογουίν ή το ένδοξο 28;

Το μωρό μας ευχαριστήθηκε πολύ το workshop της κολοκύθας. Μαζεύτηκε όλη η παρέα των παλιών συγκατοίκων, που τώρα είναι γονείς και πέρασαν θαυμάσια την Κυριακή τους. 

Αυτά στο Λονδίνο. Εδώ στην Ελλάδα τα παιδάκια κάνουν παρέλαση από τον παιδικό σταθμό. Θυμάμαι ακόμα το σοκ που είχα πάθει όταν ήρθαν τα δικά μου, ετών δυόμιση, τραγουδώντας την Ιταλία την πατρίδα του Ντούτσε τη γελοία και φωνάζοντας αέραααα. Το βρίσκω πιο τρομαχτικό από κάθε άγρια κολοκύθα να βάζεις νήπια να παπαγαλίζουν τέτοια πράγματα και να παρελαύνουν. Αν και γελούσαμε με το μικρό μου που έλεγε, γιορτάζουμε τώρα το ένδοξο 28! 

Αλλά η εποχή μου και οι αντιλήψεις μου έχουν παρέλθει. Στο facebook επικράτησε συγκίνηση με εικόνες νηπίων σε παρέλαση και έπεσε δάκρυ με τα παιδάκια στα μακρινά νησιά που είναι μόνα τους και παρελαύνουν με τη δασκάλα τους. 

Βρέθηκαν και οι διδακτικοί, αλίμονο δα. Μάθετε στα παιδιά σας το νόημα της 28ης κι αφήστε τα Χαλοουίν και τις αηδίες! Στην επόμενη φάση μπορούν να πηγαίνουν και οι μαμάδες με τα καρότσια στην παρέλαση, όπως αρχίζουν τώρα μερικοί να μαθαίνουν αρχαία από το Δημοτικό. 

Ζήτω το Χαλοουίν!

 

Ήλιος λοξός

 Φθινοπωριάζει κανονικά, σαν άλλοτε ή σαν τώρα, που ο βοριάς επεκτείνεται ως τα τέλη Σεπτεμβρίου ενώ όφειλε να αποσυρθεί ήδη από τα τέλη Αυγούστου. Ο ήλιος πήρε ήδη κλίση κούρασης, αστράφτει πάνω στη θάλασσα, κολυμπάω με σκουφάκι για να μην παγώνει το κεφάλι μου. Κολυμπάω εντατικά, κάθε μέρα μια ώρα τουλάχιστο και λιάζομαι όσο αντέχω, γιατί θα φύγω πάλι για Λονδίνο κι αισθάνομαι σαν αγγλίδα που δε χόρτασε διακοπές, χαχα. Μα πώς να χορτάσεις αυτή την ευτυχία;

Παρατηρώντας τον αποψιλωμένο βυθό σκέφτομαι τον αδερφό μου, συχνὰ μιλούσαμε για τη θάλασσα και τώρα πια δεν μπορεί να κολυμπήσει καθόλου. Μου κόπηκε η αναπνοή χτες που θυμήθηκα την κατάσταση του. Δεν έχει γιατρειά και ποτέ ξανά δεν θα πούμε τα τόσα που είχαμε να πούμε για το βυθό. 

Από τα τρία μου παιδιά το μεγάλο βγήκε μέγας εραστης της θάλασσας, γεννήθηκε ψάρι, λέει η γυναίκα του. Έπαθε σοκ που ο θείος του δεν κολυμπάει πια. Ας τον άφηναν να πλατσουρίζει στα ρηχά, είπε το παιδάκι μου, που πηγαίνει χαράματα να κολυμπήσει στο κρύο ρεζερβουάρ στο Λονδίνο και γυρίζει με τα δόντια να χτυπάνε από το κρύο. 

Γι αυτό κι εγώ δεν χάνω ούτε μια μέρα χωρίς κολύμπι 

Κολύμπι στα ρηχά

Κολυμπάω χρόνια τώρα στην ίδια παραλία της Αττικής, κοντά στο Σούνιο, και παρατηρώ τον ίδιο βυθό. Τον βλέπω να αλλάζει μέσα στις δεκαετίες και στις χρονιές, ακόμα και στους μήνες. Έχει αλλάξει η υφή, το χρώμα, η βλάστηση. Κάθε μέρα, όσο έχω την τύχη, το προνόμιο να βρίσκομαι εδώ, φοράω τη μάσκα μου και κολυμπάω εύκολα, πιο εύκολα βέβαια με τη μάσκα από ό,τι χωρίς τη μάσκα, οπότε καλύπτω κάμποση απόσταση ακολουθώντας την ακτογραμμή.

Φέτος παρατηρώ ότι έχουν σχεδόν εξαφανιστεί οι αχινοί. Είναι ζήτημα να είδα συνολικά πεντέξι σε μια περιοχή που έβλεπες αναρίθμητους, κι έπρεπε μάλιστα να προσέχεις μην τους πατήσεις. Οι λίγοι που είδα είναι αρσενικοί, κατάμαυροι, αυτοί που τους περιφρονούν όσοι μαζεύουν αχινούς, αφού δεν έχουν αυγά. Τα αυγά είναι που τρώγονται από τους αχινούς, οπότε μια αχινοσαλάτα, ας πούμε, περιέχει ολόκληρη μελλοντική αποικία αχινών μεγάλης έκτασης. Πάνε χρόνια που δεν μαζεύω και δεν τρώω αχινούς. Στην κοντινή μας ταβέρνα τρέμω να ρωτήσω αν έχουν την αχινοσαλάτα που φιγουράρει στο μενού.

Κολυμπώντας ακολουθώ καμιά φορά τα μικρά ψαράκια που επιβιώνουν ανάμεσα στους κολυμβητές, πετρόψαρα κυρίως, προσπαθώ μάταια να δω κανένα χταπόδι. Πάει καιρός που δεν βλέπω πια χταπόδια εδώ πέρα. Πριν καμιά δεκαετία είχα δει ένα μεγάλο χταπόδι,  μου φάνηκε ότι κάπως με κοίταξε, έπαθα σοκ κι έκτοτε σταμάτησα να παραγγέλνω χταπόδια στις ταβέρνες. Προσπαθώ να πείσω και τους άλλους, αλλά αν δεν τα καταφέρω και το παραγγείλουν το χταπόδι, παίρνω ένα κομματάκι. Μου αρέσουν τα θαλασσινά και τα ψάρια αλλά αγοράζω πια μόνο ιχθυοτροφείου. Ξέρω ότι πολλοί το θεωρούν αυτό κατάντια, τσιπούρα μόνο αλανιάρα, σου λένε, αλλά εγώ έχω συμβιβαστεί με την πραγματικότητα. Δεν θέλουν τα ιχθυοτροφεία, λες και οι θάλασσες είναι ακόμα γεμάτες ψάρια, όπως πριν μισό αιώνα. Λερώνουν τα ιχθυοτροφεία, σου λένε. Και πώς θα ταϊστεί η ανθρωπότητα, τα οχτώ δισεκατομμύρια; Αν συνεχίσουμε να αγνοούμε την καταστροφή που προκαλούμε, σε λίγα χρόνια θα έχουν εξαφανιστεί τα ψάρια κι όλη η θαλάσσια ζωή. Πρέπει να υπάρχουν ιχθυοτροφεία, και συμφωνώ να ελέγχονται, να λειτουργούν σωστά και με κανόνες υγιεινής, εννοείται. Αλλά να μην τα θέλεις καθόλου είναι η ίδια νοοτροπία που θεωρεί κακό πράγμα τις ανεμογεννήτριες, που θέλει να αγνοεί ότι χρειαζόμαστε συνεχώς όλο και περισσότερη ενέργεια και η χρήση του ανέμου και του ήλιου κάνει το λιγότερο δυνατό κακό στην παραγωγή της.

 Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί κείμενο για συλλογή υπογραφών κατά της δημιουργίας φάρμας χταποδιών. Θα καταπιέζονται τα χταπόδια στη φάρμα. Ναι, θα ήταν καλό να σταματούσαμε όλοι μαζί, σε όλο τον πλανήτη, να τρώμε χταπόδια, αλλά αυτό αποκλείεται να συμβεί, οπότε το δίλημμα είναι, ή να αφήσουμε να εξαφανιστούν, ή να γίνουν φάρμες χταποδιών. Σκληρό, αλλά και τα αυγά και το γάλα και το κρέας από φάρμες το παίρνουμε. Να αλλάξουμε συμπεριφορά ως άνθρωποι απέναντι στα ζώα που τρώμε, αυτό είναι σωστό και δίκαιο αίτημα. Να γυρίσουμε στον παράδεισο της τροφοσυλλεκτικής περιόδου όμως δεν γίνεται, πώς να το κάνουμε.

Στις ταβέρνες παραγγέλνω σαρδέλα και γαύρο, αλλά κι αυτά φέτος με προβληματίζουν. Η σαρδέλα μικρότερη από το κανονικό. Μήπως κι αυτή έχει έλλειψη; Γκουγκλάρω και το επιβεβαιώνω, δεν υπάρχει είδος ψαριού που να μην υποφέρει από την υπεραλίευση. Και δυστυχώς δεν ξέρω να έχουν δημιουργηθεί ιχθυοτροφεία για σαρδέλες. Ελπίζω να γίνουν στο μέλλον.

Στο βυθό που χρόνια παρατηρώ η μεγαλύτερη αλλαγή είναι τα φύκια. Υπήρχαν κάποτε, αλλά πια δυσκολεύομαι να θυμηθώ πριν πόσα χρόνια, εκείνα τα λεπτά, σγουρά, ανοιχτοπράσινα προς πορτοκαλί φύκια που έκρυβαν κοχυλάκια στις τούφες τους, τα οποία έχουν πλέον εξαφανιστεί. Ούτε για δείγμα δεν βλέπω τέτοια. Κάποτε είχα διαβάσει ότι η βλάστηση του βυθού αλλάζει από τα πολλά αντηλιακά που διαλύονται στο νερό. Εδώ κολυμπά κόσμος πολύς, και μπορεί να είναι αυτή η απάντηση. Φροντίζω να βάζω αντηλιακό είκοσι λεπτά, τουλάχιστον, πριν μπω στη θάλασσα, έτσι είναι καλύτερα και για το δέρμα, αλλά η ιδέα δεν κυκλοφορεί γενικά.

Κολυμπώντας βέβαια ξεχνάω όλες αυτές τις θλιβερές αλήθειες και απολαμβάνω τις κινήσεις των λίγων ψαριών που βλέπω, τις αντανακλάσεις του ήλιου στην άμμο του βυθού, τον τρόπο που οι ποσειδωνίες ακολουθούν το κύμα, τη μαγεία των βράχων μέσα στο νερό. Ψάχνω μετά τα ονόματα των ψαριών και δεν βρίσκω όλα όσα θέλω, οι φωτογραφίες είναι από ψαράδικα, τα ψάρια νεκρά δεν μοιάζουν με τα ζωντανά, και κάμποσα είδη δεν μπορώ να τα ονομάσω. Οι πληροφορίες στοχεύουν στο πώς να τα ψαρεύεις και πώς να τα μαγειρεύεις, όχι πώς να τα ταυτοποιείς παρατηρώντας τα. Το σπορ fish watching δεν έχει ακόμα αξία.

Νομίζω ότι το ελεύθερο ψάρεμα, ακόμα κι από ερασιτέχνες, είναι πλέον ανεπίτρεπτη πολυτέλεια. Όταν βλέπω ψαροντουφεκάδες στην ακτή εύχομαι να μην καταφέρουν να πετύχουν τα θηράματα τους. Δεν πλησιάζω πια να θαυμάσω τα παιδιά που προσπαθούν με καλάμια να πιάσουν ψαράκια. Ο πατέρας που τις προάλλες μάλωνε το γιο του: «Άφησες το σαργό να φύγει, ολόκληρο σαργό!», με ξάφνιασε σα να έλεγε κάτι άσεμνο.

Και στον εγγονό σου δεν θα επιτρέψεις να ψαρέψει; θα μου πείτε ίσως. Το ψάρεμα είναι μεγάλη διασκέδαση για τα παιδιά, αλλά νομίζω ότι μπορείς να το συνοδεύεις με χρήσιμες πληροφορίες για το επιτρεπόμενο μέγεθος των ψαριών και την εποχή που ψαρεύεται το καθένα. Περισσοτερα θα μάθουν τα παιδιά παρά θα ψαρέψουν.  Η νέα γενιά θα αποκτήσει μεγαλύτερη οικολογική συνείδηση, θέλει δεν θέλει.

Νεαρή μαμά βγάζει από τα ρηχα τη σπασμένη απόχη του μικρού της γιου που ακολουθεί ενθουσιασμένος. 

-Ποιος την έσπασε; 

- Το κοριτσάκι που… αρχίζει να απαντάει ο μικρός.

-Γιατί της την έδωσες;

-Μου τη ζήτησε και…

-Να μη δίνεις ποτέ τα πράγματα σου! 

-Μα τη…

Η μαμά αρχίζει να αγριεύει.

- Ακούς τι σου λέω; Να μη δίνεις ποτέ σε κανέναν τίποτε! Ας ζητάνε! Να μάθεις να μην δίνεις ποτέ τίποτα σε κανέναν! 

-Μα, μαμά…. 

-Ποτέ, τίποτα σε κανέναν! Εσυ φταις που έσπασε η απόχη, εσυ φταις που την έδωσες! 

-Μαμά…

Ο μικρός είναι έτοιμος να κλάψει. Μαύρη ζωή τον περιμένει, μου έρχεται να της πω, αν στ αλήθεια μάθει να μη δίνει ποτέ τίποτα σε κανέναν. Αλλά απομακρύνομαι γρήγορα και δεν λέω τίποτα. Δεν μπορείς να γλιτώσεις τα παιδιά από τους γονείς τους. 

  Μετράω τα χρόνια και βρίσκω πως είναι κιόλας 34 αφότου γνωριστήκαμε με τον κο Τάκη, το γείτονα μας στη Δράκεια. Το σπίτι του ήταν ακριβώς πριν από το δικό μας στον κεντρικό δρόμο, κι έπρεπε να περάσουμε δίπλα του για να βγουμε στο μονοπατάκι του κήπου μας. Καθόταν τα καλοκαίρια με τη γυναίκα του στην αυλή του σπιτιού τους, σε φερφορζέ καρέκλες, κι έπιναν τον καφέ τους, ή το τσίπουρο, αναλόγως, και πάντα μας καλούσαν για καφεδάκι ή μεζέ, και συχνά εγώ πήγαινα, σπανιότερα οι άλλοι της παρέας και της οικογένειας που είχαν τα προγράμματα τους για τις εκδρομές.

Κι έτσι άρχισα σιγά- σιγά να εκτιμώ το αφηγηματικό του ταλέντο, ξεκινώντας στην αρχή τυπικές κουβέντες στις οποίες απαντούσε χρησιμοποιώντας τη γοητευτική θεσσαλική ντοπιολιαλιά. Σταμάτησα να βιάζομαι, σταμάτησα να βαριέμαι, κι έκανα τη σκέψη ότι θα έπρεπε να καταγράψω το λόγο του, όταν άρχιζε ας πούμε να διηγείται το πώς ανέβαινε να δουλέψει στο Σανατόριο του Καραμάνη, μέσα από το μονοπάτι του βουνού, το ίδιο που κι εμείς προσπαθήσαμε να πάρουμε κάποτε, αλλά ποτέ δεν καταφέραμε να φτάσουμε ως εκεί. Έχει βέβαια χαθεί πια, αφότου άνοιξαν τόσοι δρόμοι που παλιότερα δεν υπήρχαν. 

Δούλευε από μικρό παιδί λοιπόν, και δούλευε εργάτης, είχε σύνταξη του ΙΚΑ, ένα είδος προνομίου για το χωριό όπου οι περισσότεροι έχουν σύνταξη του ΟΓΑ. Μετά το σανατόριο δούλεψε στα ψυγεία των μήλων, έφαγα τα πόδια μου στο παγωμένο νερό, έλεγε. Όταν τον γνωρίσαμε είχε πάρει σύνταξη, αλλά δεν σταματούσε να δουλεύει. Ξυπνούσε χαράματα και περιποιούνταν τον κήπο από όπου προμηθευόταν το ζεύγος όλα τα λαχανικά του, και τα φρούτα του. Επιπλέον είχαν κοτέτσι για τα αυγά τους και τα κοτόπουλα τους. 

Κάθε μεσημέρι, πριν τη μια η ώρα, ετοίμαζε η γυναίκα του η Βασιλική το τραπέζι με όλα τα απαραίτητα, τραπεζομάντιλο, μαχαιροπήρουνα, τα πάντα. Κάθε μεσημέρι τρώγανε μαζί και κάθε βράδυ κάθονταν οι δυο τους να δούνε τηλεόραση. Δεν του άρεσε του Τάκη να πηγαίνει στο καφενείο με τους άλλους άντρες του χωριού, προτιμούσε να μένει στο σπίτι. Ελάχιστες φορές τον είχαν πετύχει στην πλατεία, και τα τελευταία χρόνια τον παρακαλούσα καμιά φορά να έρθει μαζί με τη Βασιλική να καθίσουμε, αλλά δεν ήθελε. 

Για χρόνια περίμενα να εμφανιστούν φοιτητές Φιλολογίας, Γλωσσολογίας, ερευνητές, ήμουν σίγουρη ότι θα έρχονταν κάποια στιγμή, αφού εγώ δεν κατάφερνα να καταγράψω το λόγο του, γιατί όποτε έβλεπε μαγνητόφωνο έχανε τον οίστρο. Κι έτσι, χωρίς μαγνητόφωνο έμειναν οι περιγραφές για τις δουλειές που έκανε στα νιάτα του (ανέβαινα στην καστανιά και γκρέμιζα τα κάστανα), για τη συμφορά στο χωριό, όταν εκτέλεσαν οι Γερμανοί 120 άντρες (ήμαν τότε μικρός εγώ…) για το σεισμό του 55 και πώς γκρέμισαν το αρχοντικό στο οικόπεδο που χτίσαμε εμείς χρόνια αργότερα ένα σπιτάκι (σάρισαν το σπίτι δεμένο με κάτι συρματόσκοινα χοντρά, να σαν το μπράτσο μου!) κι ένα σωρό ακόμα ιστορίες που τις έλεγε με κείνη την υπέροχη θεσσαλική ντοπιολιαλιά και γνήσιο αφηγητικό ταλέντο. Ένας θησαυρός ήταν αυτός ο άνθρωπος, αλλά δεν τον ανακάλυψαν τελικά οι φοιτητές Φιλολογίας, Γλωσσολογίας, Ιστορίας, μόνο μια συνέντευξη για το Σανατόριο του πήραν κάποτε, σε έρευνα για τον συντοπίτη γιατρό Καραμάνη. Κρίμα, πολύ κρίμα.

Βάζω λίγες φωτογραφίες από όσες έχω, τόσα χρόνια στη Δράκεια έβγαλα βέβαια πολλές. Τα απογεύματα που κάθονταν με τη μαμά και τη θεία μου στην αυλή και κουβέντιαζαν, αυτή τη γαλήνη που νόμιζες ότι εξασφάλιζε διάρκεια αιώνια. Δεν τις βρήκα, έχω αυτήν εδώ με τη ρίγανη, που είχα γράψει κάτι τότε και στην εφημερίδα, την άλλη στην αυλή και μια από τις χειμωνιάτικες εκδρομές μας που πηγαίναμε μεγάλη παρέα στη Δράκεια.

Στη θάλασσα, μαζί με τα άλλα τα παιδάκια

Πρώτα διάβασα τα σχόλια, η μάνα που πέταξε το παιδί στη θάλασσα. Διεστραμμένο τέρας. Χρειάζεται λυντσάρισμα. Είχε δυο ακόμα παιδιά μαζί. Κράτησε τ’αγόρια, πέταξε το κορίτσι. Μετανάστρια.

Το παιδί είχε πεθάνει. Φοβήθηκε.

Ας το πήγαινε σε νοσοκομείο. Κανένα νοσοκομείο δεν θα την έδιωχνε.

Πραγματικά. Κανένα νοσοκομείο δεν διώχνει άρρωστα παιδιά στην Ελλάδα, αλλά το ήξερε; Πώς μαθαίνουν να βρίσκουν βοήθεια για τα παιδιά οι μετανάστριες; Υπάρχει κάποιο γραφείο πληροφοριών; Μήπως το μόνο που μαθαίνουν με χίλιους τρόπους είναι ότι είναι ανεπιθύμητες, κι αυτές και τα παιδιά τους και κυρίως οι άντρες τους που καταφέρνουν να φτάσουν στις απέραντες ελληνικές ακτές; Απέραντες για τη Γεωγραφία, για μας πολύ στενές κι αυτοί δεν χωράνε. Τι για εισβολή μιλάμε, μόλις αποφευχθεί κανένα ναυάγιο με φτωχούς ανθρώπους που ελπίζουν να δουλέψουν σα σκλάβοι ερχόμενοι με κίνδυνο της ζωής τους στην Ευρώπη, τι για υβριδικό πόλεμο. Απίστευτες εξυπνάδες, και μετράνε μετά οι πολιτικοί τις μερίδες φαγητό που τους δίνουν, ευρωπαϊκά λεφτά ούτως ή άλλως, αφού τους κλείσουν κάπου συρματοπλεγμένους, αντί να τους αφήσουν να δουλέψουν τους ανθρώπους, το μόνο που θέλησαν. Αυτό είναι ο υβριδικός τους πόλεμος. Πόσες ψήφους πια θα μαστεύσουν από την καλλιέργεια του μίσους και του φόβου; Και πόση υποκρισία μπορούμε να αντέξουμε όταν βγαίνουν στο φως τέτοιες ιστορίες;

Στη θάλασσα το πέταξε το παιδάκι της η μετανάστρια, δεν μου φαίνεται εμένα και τόσο τερατώδες. Στη θάλασσα από όπου ίσως έφτασε κι αυτή με χίλιους κόπους. Στη θάλασσα με τα άλλα τα παιδάκια, ή θα μου πείτε ότι δεν ξέρουμε πως έχει η θάλασσα παιδάκια στο βυθό της, από τα ναυάγια με τους μετανάστες, από την Πύλο που τόσοι άνθρωποι σκοτώθηκαν, από τις προσπάθειες να περάσουν στα νησιά. Στη θάλασσα που λέγαμε ότι ενώνει, τι ρομαντικά πράγματα έχουμε πει… Γιατί όχι στη θάλασσα δηλαδή; Γιατί να το δώσει στη γη που δεν τη θέλει; Η θάλασσα δεν ρωτά, αγκαλιάζει χωρίς κόπο, σε παίρνει, σε νανουρίζει. Μπορεί και να σε χρησιμοποιεί, αν καταφέρεις να απομακρυνθείς από τις ακτές όπου θα σε βρουν, θα σε συλλάβουν, θα σε ανακρίνουν, θα σε φυλακίσουν, θα καταλήξεις σε κελί και θα ψάχνεις μετά τα παιδιά σου, που μπορεί να σε κρίνουν ανάξια να ξαναδείς, αυτοί  που δεν σε βοήθησαν, δεν σε καθοδήγησαν, λες και δεν ξέρουν πόσο δύσκολο είναι να μεγαλώνεις παιδιά, ακόμα και στη δική σου χώρα, στο ίδιο σου το σπίτι, με τις γιαγιάδες παραστάτες, λες και δεν μεγάλωσε κανένας τους παιδιά, λες και δεν είδαν ποτέ παιδί να μεγαλώνει. Αυτοί που δεν σε ήθελαν, που σε έδιωχναν με κάθε τρόπο. Αυτοί είναι οι κριτές σου.

 

 

Λονδρέζικο καλοκαίρι

Σέρνω τη βαλιτσούλα μου στις βρεγμένες πλάκες του πεζοδρομίου κι αναρωτιέμαι γι άλλη μια φορά πού πήγε εκείνος ο έρωτας που είχα για την Αγγλία μέχρι πριν λίγα χρόνια. Όχι ότι την αγαπούσα περισσότερο από τη Γαλλία ή την Ιταλία, αλλά ας πούμε ότι την περιείχε η λατρεία μου για ολόκληρη την Ευρώπη, με την ιδιαιτερότητα του έρωτα για κάθε χώρα, όπως αγαπάς ξεχωριστά κάποιον για μερικά πράγματα και διαφορετικά για κάποια άλλα. Ξέρω βέβαια τι φταίει, ξέρω ότι μου έσπασε την καρδιά (broke my heart) με το Βrexit, αλλά δεν θέλω να το παραδεχτώ. Είναι δυνατόν να είμαι τόσο βαθιά εξαρτημένη από πολιτικά γεγονότα που δεν είναι παρά συγκυριακά, δεν δείχνουν παρά μια παράξενη, ιδιότυπη, αδικαιολόγητη, βλακώδη βεβαίως, αλλά ίσως ασήμαντη εν τέλει καμπή της Ιστορίας; Δεν μπορώ να το δεχτώ αυτό, θέλω να νιώσω την ίδια συγκίνηση με την καλοκαιρινή δροσιά του νησιού της Βρετανίας, να θαυμάσω ξανά τα πελώρια δέντρα στα πάρκα του Λονδίνου, να αλαφρώσει το μυαλό μου με τους ξαπλωμένους στο γρασίδι νεαρούς, να γελάσει το χειλάκι μου με τα χαζά ρητά έξω από τις παμπ, να χαμογελάσω στις κυρίες που μου χαμογελούν και να το γλεντήσω όπως το γλεντούσα κάποτε, αλλά όχι. Είναι αδύνατον.

Μπαίνω ωστόσο στο πάρκο να κόψω δρόμο για το σπίτι όπου θα είμαι για ένα μήνα με το εγγονάκι μου, εγγλεζάκι από τη γέννηση του, προσπαθώ να πάρω βαθιές ανάσες κάτω από τις πλούσιες φυλλωσιές των μεγάλων δέντρων, που τα έχω δει και χειμώνα και άνοιξη, έχω μάθει τα ονόματα τους, τα έχω αγαπήσει στη λογοτεχνία, στις σελίδες των σπουδαίων Βρετανίδων που από παιδάκι με σαγήνεψαν, προσπαθώ να ζωντανέψω ξανά ακριβώς τη δική τους ματιά, να ξανανιώσω τη συγκίνηση τους, και δεν πιάνει το παλιό ξόρκι. Ωραία η δροσιά και το πράσινο καλοκαίρι, τα σώματα που ξεγυμνώνονται, τα ποταμάκια που θυμίζουν εξοχή όπου θα μπορούσες λέει να ψαρεύεις και να ξαπλώνεις στα θερισμένα στάχυα αφού είχες πάει βόλτα με το ποδήλατο, αλλά είναι σα σκηνικό, δεν μπορώ πια να μπω μέσα στο έργο. Τώρα που τα παιδιά μου ζουν εδώ σαν πολίτες της χώρας, εγώ νιώθω πιο ξένη από την πρώτη φορά που είχα έρθει και δεν καταλάβαινα τίποτε όταν μου μιλούσαν. Ξένα μου φαίνονται τα ωραία σπιτάκια της γειτονιάς τους, με τις κολονίτσες τους που κάποτε ζήλευα και τους πίσω κήπους που θεωρούσα τόσο μεγάλο προνόμιο, ξένες και αδιάφορες οι περιποιημένες προσόψεις με τα λουλούδια, ορτανσίες, λυγαριές, τριανταφυλλιές και ρυγχόσπερμα, γιασεμιά και υβίσκους, τα μαγαζάκια με όλη τους τη φαντασία και τα ψαγμένα τους αντικείμενα.

Στο πάρκο αυτό θα περνάμε κάθε απόγευμα με το μικρούλι μου, ενίοτε και τα πρωινά. Κάθε μέρα πικνίκ και προσπάθειες κοινωνικοποίησης με τον πολύχρωμο πληθυσμό των οικογενειών, γονείς που μιλούν όλες τις γλώσσες, παιδάκια που μιλούν τα νέα αγγλικά, εντελώς ακατανόητα βέβαια πλέον για μένα. Τις βροχερές μέρες πηγαίνουμε στην κοντινή βιβλιοθήκη όπου τα παιδιά μπορούν να κυλιστούν στο χαλί -μοκέτα συνθετική είναι αλλά έχει επάνω σχέδια με πασχαλίτσες- ταλαιπωρώντας τα εκατοντάδες παιδικά βιβλία τριγύρω. Πιο πολύ  αρέσει στο μωρό μου να τρέχει στο γρασίδι και να μαζεύει τους πεσμένους από τα δέντρα καρπούς, άγρια κάστανα αγκαθωπά, κάτι μηλαράκια σε μέγεθος αμυγδάλου που προσπαθεί να φάει κρυφά από μένα, μούρα που του δίνω η ίδια όταν καταφέρνω να τα φτάσω, και διάφορα άλλα μυστήρια που μαζεύει περνώντας την τροφοσυλλεκτική περίοδο της ανθρωπότητας. Ξεκινάμε πάντα με κοντομάνικα, αλλά και ζακέτα μαζί μας, και ομπρέλα και καπέλο, δια παν ενδεχόμενο, και συνήθως όλα χρειάζονται. Δεν μένεις ποτέ χωρίς να απασχολείς τα χέρια σου όταν κάνεις βόλτα στο Λονδίνο, κάθε λεπτό η θερμοκρασία αλλάζει.

Προσπαθώ για λογαριασμό του εγγονού μου να εντάξω τις εμπειρίες μας στη μεγάλη ευρωπαϊκή αίσθηση, και μέσα μου εύχομαι να θελήσει γρήγορα να έρθει να περάσει καλοκαίρια στην Ελλάδα. Να σκάμε από τη ζέστη και να πηγαίνουμε στη θάλασσα, να κολυμπάει όπως ο μπαμπάς του, δελφινάκι από βρέφος, κι όταν γυρίζει πίσω στο Λονδίνο, ή όπου άλλού θα βρίσκεται, να θυμάται την αλμύρα και τη χαύνωση, τη σιέστα μετά το κολύμπι, να έχει το μυστικό μας αυτό, κρυμμένο στης καρδιάς τα βάθη.

Η άλλη ευχή είναι να ζήσω να δω τους Βρετανούς να παίρνουν πίσω το Brexit. Από περιέργεια, να δω, θα την  αγαπήσω αυτή τη χώρα ξανά;

Παράδεισος

 Παράδεισος είναι απλώς η καλλιτεχνική απεικόνιση των περιβολιών ανά τους αιώνες.

Κλειστών περιβολιών. Ιδιωτικών. Κρυμμένων. Όπως στα μοναστήρια. Όπως στα χαρέμια. Όπως στο τραγούδι του Χατζιδάκι από τον Καπετάν Μιχάλη: 

«Νειρεύονταν η Κρασογιώργαινα

σεργιάνιζε, λέει με τον καλό της

σ’ ένα κλειστό περβόλι και χαμογελούσε.

Δεν ήταν ο Κρασογιώργης ο χοντρομπαλάς

μα ένα λυγερό παλικάρι

Στριμμένο αγκάθα το μουστάκι του

Μαλλιά μακριά, κορακάτα

Κι η ανάσα του μύριζε κανέλα

Ίδιος κι απαράλλαχτος ο Αθανάσιος Διάκος!

Κι εδώ βλέπετε ένα κλειστό περβόλι από αιγυπτιακή παράσταση που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο

Όλοι όμορφοι εκεί επάνω

Τα άλογα είναι τέλεια, γεμάτα ζωντάνια και κίνηση. Οι πτυχές δουλεμένες με φυσικότητα, η στάση των ανθρώπων περήφανη με τρόπο ανθρωπίνως κατανοητό, φορούν τα καλά τους, παρελαύνουν, είναι η μέρα της μεγάλης γιορτής, αλλά πώς γίνεται να είναι όλοι όμορφοι; Όλων τα χαρακτηριστικά άψογα, ήρεμα, κανονικά, λες και τους διάλεξες έναν- έναν και απέκλεισες από την πομπή όσους δεν είναι μανεκέν. Πώς αποφάσισες κάτι τέτοιο αγαπητέ Φειδία; Φανταστικές ερωτήσεις φανταστικών προσώπων (ίσως όμως και του ίδιου του Περικλή, ή της Ασπασίας, ή κάποιου που δεν φοβόταν το θυμό του καλλιτέχνη) στον γλύπτη της μεγάλης πομπής, η οποία, λένε τώρα νέες επιστημονικές έρευνες, μπορεί να μην είναι ακριβώς η πομπή των Παναθηναίων. Το αποφάσισα, θα μπορούσε να απαντήσει ο μεγάλος γλύπτης, επειδή μου αρέσει περισσότερο να δημιουργώ όμορφα αρμονικά πρόσωπα, παρά αληθινά, ρεαλιστικά. Άσε που ο ρεαλισμός είναι σχετική έννοια που ακόμα κανένας δεν διατύπωσε στον 5ο π.Χ. αιώνα. Ναι, καθώς σε κάθε ιππέα και σε μη ιππέα αναπαράγω τα ίδια τέλεια, κλασικά χαρακτηριστικά δεν νιώθω καθόλου να βαριέμαι, κάθε άλλο, με κάθε προφίλ μεγαλώνει η χαρά μου και προβλέπω ότι οι επισκέπτες που θα τα βλέπουν κάποτε σε μεγάλα μουσεία με συγκεντρωμένα έργα τέχνης από πολλούς πολιτισμούς, θα εκπλήσσονται κι αυτοί με κάθε πρόσωπο όλο και περισσότερο μέχρι το τέλος της πομπής. Των Παναθηναίων, ή όποιας άλλης. Ωραίοι όλοι, και πάλι ωραίοι, και ξανά ωραίοι, ατελείωτα.

Πηγαίνοντας στο Ηρώδειο

Κατέβηκα από τον Ηλεκτρικό στο Θησείο για να πάω στο Ηρώδειο, κι όπως ανέβαινα την Αποστόλου Παύλου και μετά τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου απολάμβανα τα πλήθη του τουριστών. Με το συμπάθιο κιόλας, αλλά πόσο με πλημμύρισε χαρά αυτός ο σεβασμός που είχαν στο βλέμμα, το δέος με το οποίο κοιτούσαν γύρω τους, η συγκίνηση που δείχνανε στο τοπίο αυτό που για μας είναι συνηθισμένο, κι ας είναι το ωραιότερο που διαθέτουμε. Μου έφτιαξαν τη διάθεση, με γέμισαν αυτοπεποίθηση, πολύ απαραίτητη μετά τη διαδρομή με τον Ηλεκτρικό όπου είχα στριμωχτεί σα σαρδέλα.

Αμάν με τα ρομπότ!

Πόσες ώρες τρώμε με τα ρομπότ στο τηλέφωνο; Θα έπρεπε κάποιος να το υπολογίσει και να ξεκινήσει ομαδικές αγωγές κατά των εταιριών που μας βασανίζουν, έτσι για το γμτ. Περιμένοντας και περιμένοντας και ξαναπεριμένοντας να ακούσουμε όλη τη λιτανεία, όλα τα τροπάρια των κασετών, που λέει ο λόγος κασέτες, το ξέρω πως δεν είναι, δεν θα με τρομοκρατήσετε τώρα ως ανίδεη περί τα τεχνολογικά, δεν είμαι και τόσο, περιμένοντας ωστόσο γεράσαμε πρόωρα. Κι αυτό το απειλητικό, η συνομιλία μας καταγράφεται, σε στυλ, μη βρίσεις γιατί μπορεί να σου κάνουμε μήνυση, πωπω σκιάζομαι στ’ αλήθεια… Να φωνάζεις αμέσως μόλις αρχίσει το τροπάριο, με συμβουλεύουν οι φίλοι, να λες, θέλω εκπρόσωπο, θέλω εκπρόσωπο, μην κάθεσαι βουβή σα βλάκας να περιμένεις να τελειώσει! Μάλιστα, καταλαβαίνω το πνεύμα της συμβουλής, αλλά δεν είμαι άνθρωπος της ετοιμότητας, θέλω το χρόνο μου, μπορεί να ελπίζω στο βάθος ότι η φωνή θα ζωντανέψει, σαν ηθοποιός που μπαίνει στη σκηνή χωμένος σε ένα χαρτονένιο κουτί κι ύστερα το πετάει από πάνω του και μας χαμογελά! Ναι, τέτοιο αφελές νούμερο είμαι. Δεν πιστεύω όλη αυτή την κατάντια με τις μηχανικές φωνές, κι ακόμα αισιοδοξώ ότι κάποια στιγμή θα φτάσουν στο αμήν και οι ίδιες οι εταιρίες και θα ανακρούσουν πρύμνα. Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Και ναι, εντάξει, συναινώ, καταγράψτε με! Θα καταγράφω κι εγώ τι να σας πω σε κορακίστικα, σε αλαμπουρνέζικα, σε κάτι παράξενο και επινοημένο, να δούμε τι θα κάνετε, ίσως χρειαστείτε μεταφραστές και αναγκαστείτε να ζητήσετε κι εσείς βοήθεια. Τέλος πάντων, περιμένω και περιμένω, και κάποια στιγμή επιτέλους ακούγεται ανθρώπινη φωνή, κι είναι εννιά το πρωί, γιατί παίρνω νωρίς να τους πετύχω χωρίς συνωστισμό, είναι εννιά το πρωί, επαναλαμβάνω, και μου λέει, Καλησπέρα!

Πώς κλίνονται οι ξένες λέξεις

Αν είναι να ξεχνάω, θεουλη μου, σε παρακαλώ, μεγαλώνοντας, κάνε να ξεχάσω διάφορα επίμονα πράγματα που μας έμαθαν στο σχολείο και κόλλησαν επάνω μου. Ας πούμε, Γραμματική, Συντακτικό και τα συμπαρομαρτούντα, γιατί θεούλη μου τα θυμάμαι συνέχεια όταν διαβάζω εφημερίδες κι όταν ακούω διαλέξεις, και συζητήσεις και ραδιόφωνο, και συγχύζομαι; Δεν ήμουν καν καλή στη Γραμματική, έλα όμως που μου έχουν κολλήσει διάφορα αξιώματα τα οποία θα πρέπει κάτι να μου έκαναν, κάπως να με γοήτευσαν, να με παρέσυραν. Π.χ, θυμάμαι που μας έλεγαν ότι οι ξένες λέξεις δεν κλίνονται όταν μιλάμε ελληνικά, εκτός αν έχουν εξελληνιστεί. Είναι μερικές που αντιστέκονται, όπως το ασανσέρ, είναι άλλες που εξελληνίστηκαν αμέσως όπως το κονσέρτο. Αμ δε. Αν ακούς Τρίτο Πρόγραμμα θα μάθεις ότι το κονσέρτο είναι ακόμα ξένη λέξη, και στον πληθυντικό κάνει τα κονσέρτι, όπως το σόλο γίνεται τα σόλι, και ούτω καθεξής. Διότι στο Τρίτο πρόγραμμα ξέρουν ιταλικά, εξάλλου είναι η γλώσσα της μουσικής. Ξέχνα λίγο τον Τριανταφυλλίδη κι άνοιξε τ αυτιά σου σαν τριαντάφυλλο να μαθαίνεις ξένους πληθυντικούς. Και κάτι γυναικεία ονόματα που είναι και γερμανικά ή σουηδικά, όπως το δικό μου φερειπείν, η Άννα, η Σοφία, κλπ, ξαφνικά γίνονται άκλιτα επειδή μιλάμε για Γερμανίδες ή Σουηδέζες ή κάτι άλλο πολύ υψηλό που δεν μπορεί να κλίνει το γόνυ σε ελληνικές πτώσεις, πλέον τα συναντώ σε καινούργιες μεταφράσεις με τη σέσουλα. Μπορεί και να έχουν αλλάξει οι κανόνες επισήμως και δεν μας ενημέρωσαν εμάς τους μπούμερ. Να καθιερώθηκε να κλίνονται οι ξένες λέξεις στη γλώσσα από όπου προέρχονται, οπότε να μας περιμένουν πληθυντικοί στα τούρκικα ας πούμε. Λερ και λαρ. Για να δούμε.

Επί λέξει

Κι εγώ στο «Επί λέξει» το βιβλιοπωλείο που άνοιξε πριν 12 χρόνια στην Ακαδημίας και το θεωρουσα ακόμα καινούργιο, κι εγώ εκεί λοιπόν είχα παρουσιάσει το τελευταίο βιβλίο μου τον Νοέμβριο του 23 με την Κατερίνα Σχινά, γιατί μου άρεσε, συμπαθώ πολύ τη Μαρία από αιώνες, από το Θεμέλιο ακόμα, και περνάω και ψωνίζω συχνά. Και δε χορταίνω τα βιβλία και τα βιβλιοπωλεία, κι όταν κλείνουν μου λείπουν πάρα πολύ. Αυτό το μαγαζί ειδικά το χαιρόμουν περισσότερο από όλα, ένιωθα οικειότητα πολύτιμη για μένα, που δεν έχω στέκι κι ας τριγυρίζω με πάθος την Αθήνα μια ζωή. Θα πάω για ψώνια αυτούς τους δυο τελευταίους μήνες στο Επί λέξει. Είμαι και άνθρωπος που δεν έχω άλλο τρόπο να διαβάζω, θέλω να αγοράζω τα βιβλία. Άντε, δανείζομαι και μερικά από την κολλητή μου. Δεν έχω συνηθίσει τις βιβλιοθήκες. Κακώς, αλλά έτσι είναι. Κι έχω διαπιστώσει ότι στην Αθήνα, ακόμα και στο κέντρο, έχουμε πολύ λίγα βιβλιοπωλεία, μετρημένα.

Γιορτές με τη μητέρα μου

Είχα την ιδέα τα τελευταία χρόνια της ζωής της μαμάς μου να αρχίσω να καλώ κόσμο στο σπίτι της, δικούς μου φίλους κυρίως, με κάθε ευκαιρία. Κάναμε πρόβες θεατρικού, συναντήσεις της χορωδίας, μαθήματα ελληνικών, όλες τις δραστηριότητες που είχα συν γενέθλια, γιορτές και τα σχετικά, μέχρι και θεατρικές ερασιτεχνικές παραστάσεις. Και η μαμά χαιρόταν την παρέα, έστω κι αν κουραζόταν ενίοτε. Και ζητούσαν όλοι πάντα να μας παίξει πιάνο, να τραγουδήσουμε τα αγαπημένα της ταγκό και βαλς. Ένα βράδυ που γνωρίστηκε με μια από τις γλυκές και τρυφερές φίλες μου, πέρασε τρεις ώρες να της μιλά, ήπιε λίγο κρασάκι, είχαν κοκκινίσει τα μάγουλα της και λάμπανε τα μάτια της, θα πρέπει να πέρασε μια από τις ωραιότερες βραδιές της. Δεν θα ξεχάσω ποτέ, Μάρθα, την ευτυχία που της χάρισες. Γερατειά και άνοια δεν αφαιρούν τη χαρά μιας καινούργιας γνωριμίας, τη χαρά που βρίσκεις όταν ένας άνθρωπος σε κοιτάζει στα μάτια και ακούει την ιστορία σου.

Φύλακες των πυλών

Στέκεται στην πόρτα ακριβώς του λεωφορείου. Δεν έχει κανένα λόγο, το λεωφορείο δεν είναι γεμάτο, έχει χώρο να πάει λίγο πιο πίσω, κι ούτε θέλει να κατέβει. Περνάν οι στάσεις, δυσκολεύεται η πόρτα να ανοίξει, δυσκολεύεται ο κόσμος να κατέβει, κι εν συνεχεία να ανέβουν οι απέξω, καθώς είναι και σωματώδης, πιάνει εντελώς το μισό άνοιγμα. Αλλά δεν το κουνάει από εκεί, εμποδίζει τους πάντες αλλά κανείς δεν του λέει τίποτα. Θαυμάζω όπως πάντα αυτή την καταπληκτική αναισθησία που χαρακτηρίζει τόσους και τόσους συμπολίτες μας, πριν σκοντάψω κι εγώ επάνω του προσπαθώντας να κατέβω και βρεθώ σχεδόν στην αγκαλιά της γυναίκας που περιμένει να ανέβει. Κι αφού ζητήσουμε συγγνώμη η μία από την άλλη, βεβαιώνομαι ότι εκείνος παραμένει στη θέση του, κι οι υπόλοιποι κάνουν ουρά να ανέβουν και να κατεβούν εφ’ενος ζυγού, υποταγμένοι στη μοίρα.

Χώμα ελληνικό

Τώρα που θα φύγω και θα πάω στα ξένα και θα ζούμε μήνες, χρόνια χωρισμένοι, θα σας χαιρετήσω όλους έναν- ένα και δεν θέλω να είστε τόσο λυπημένοι. Στη γιαγιά ένα μπάι, στον παππού ένα τσαο και στο θείο Ντινο μια σφιχτή αγκαλιά, μα στο σκύλο ετούτο που εύκολα τον φτάνω, θα μου περισσέψουν καναδυό φιλιά.. Είναι απαλουλης, είναι τρυφερούλης, μούκανε παρέα εδώ στα χαμηλά, κάτω απ τα τραπέζια, πίσω απ τα ντουλάπια, κι έξω μες τον κήπο, πάνω στα βουνά. Έχει ωραία τρίχα, είναι μες στη σκόνη, σ όλο μας το πάρκο που τον κυνηγώ, κι έτσι εγώ θα πάρω φυλαχτό σπουδαίο, μόνο λίγο χώμα, χώμα ελληνικό

Οι τρομερές ιδέες της Πολεοδομίας

Βαριές εξυπνάδες της πολεοδομίας, νόμιμες και μελετημένες Δεν σηκώνουμε συχνά το κεφάλι να προσέξουμε τις λεπτομέρειες στο ομοιόμορφο περιβάλλον των πολυκατοικιών που μας ζώνουν. Θα έπρεπε. Αυτό που ζούμε στην Αθήνα με τα τραβηγμένα κτίρια είναι παράλογο και βάρβαρο. Κοιτάχτε αυτό το κτίριο που δήθεν τραβήχτηκε για να δώσει πεζοδρόμιο, σε ένα δρόμο χτισμένο ολόκληρο με πολυκατοικίες που σημαίνει ότι δεν θα κέρδιζε τίποτε το πεζοδρόμιο στο μήκος του. Αυτό είναι νόμος από τους τελευταίους της πολεοδομίας και θεωρείται μεγάλη εξυπνάδα. Πάνε τα κτίρια πίσω και έχουν δικαιώματα να χτίσουν μέχρι δέκα ορόφους. Δεν το έχτισε κάποιος διάσημος επιχειρηματίας για να ξεσηκωθούν οι πάντες, ένας εργολάβος εξ Αιγάλεω έκανε την τύχη του και ουδείς τον ενόχλησε. Τα τραβηγμένα κτίρια κλείνουν τον ακάλυπτο όλου του τετραγώνου, και φυσικά λίγο μετά, χτίζουν κάπως και το πεζοδρόμιο που δήθεν έδωσαν… Προσέξτε το στη σκοτεινή μεριά της φωτογραφίας. Πώς να μην είναι σκοτεινή με τόσο ψηλά κτίρια. Αυτό τώρα με τη βούλα της τρομερής ιδέας, της πρωτοπορίας, της προσπάθειας βελτίωσης των δημόσιων χώρων της Αθήνας. Χαχαχαχαχα Κλάψτε!

Is it gothic? Yes a little

Αποφασισμένες να διαπιστώσουμε ιδίοις όμμασι τις γοτθικές επιρροές στα βυζαντινά μοναστήρια πέριξ του φραγκικού κάστρου, περπατήσαμε σήμερα εφτά χιλιόμετρα, μέσα από ελαιώνες, τι γαλήνη, τι χαρά, και πράγματι το βρήκαμε. Εκεί στο νάρθηκα δεξιά ένα κομμάτι με τα γνωστά γοτθικά τόξα και το περίφημο clef de la voute που στα ελληνικά δεν ξέρω πώς λέγεται, σίγουρα θα λέγεται κάπως.

Μέρα της ποίησης

Η Ιλιάδα στο Τρίτο Πρόγραμμα για την ημέρα της ποίησης. Τη διαβάζουν φοιτητές σε μαραθώνιο ανάγνωσης, στη μετάφραση του Πολυλά. Είναι η μετάφραση που κάναμε κι εμείς στο σχολείο, στη Δευτέρα Γυμνασίου. Μας πήρε ένα σχολικό έτος εμάς να τη διαβάσουμε ολόκληρη, αλλά άξιζε τον κόπο. Ακόμα μπαίνω νοερά στις εικόνες που τότε έφτιαξε το μυαλό μου στο μάθημα των αρχαίων, διαβάζοντας το κείμενο αυτό πότε στο μάθημα κανονικά, πότε ξεφυλλίζοντας λίγο προς τα πίσω, πότε προς τα μπρος, εκείνη τη φρίκη του πολέμου, των σωμάτων που συγκρούονται και σκοτώνονται, εκείνη την ευγένεια των Τρώων, του Πριάμου, της Ανδρομάχης, του Έκτορα, εκείνο το αναπόδραστο της μοίρας που ξεχείλιζε από κάθε στίχο, μέσα στη θύελλα των αχαλίνωτων εγωισμών βεβαίως, την άμμο της παραλίας και τις φωτιές των θυσιών και των αποτεφρώσεων, τη λαιμαργία, τη λαχτάρα, την ομορφιά και την απελπισία. Δεν διάβασα ποτέ ξανά στη ζωή μου τέτοιο κείμενο, εκτός από την Οδύσσεια σε μετάφραση Σιδέρη που είχαμε κάνει ένα χρόνο πριν. Και με αυτά μάθαμε νέα ελληνικά και μαζί τι εστί έπος, και Μυθολογία, και άνθρωπος τελικά. Τι τυχεροί που υπήρξαμε να ζήσουμε αυτό το διάλειμμα της μεταρρύθμισης Παπανούτσου στην πληκτική και αποβλακωτική εκπαίδευση στα αρχαία ελληνικά. Άκουσα λίγο τους φοιτητές που διαβάζουν. Εντάξει, αλλά θα προτιμούσα να ακούω φωνές ηθοποιών που ξέρουν να αναπνέουν και να τονίζουν. Αλλά ας μην τα θέλουμε όλα δικά μας. Η απαγγελία ως δεξιότητα έχει εντελώς υποτιμηθεί, εδώ το υπουργείο Παιδείας υποβάθμισε τα πτυχία των δραματικών σχολών, τι περιμένεις;

Φυσικοί ομιλητές αρχαίων

Τρεις διαφημίσεις για μαθήματα αρχαίων ελληνικών μου βγήκαν στο σημερινό σκρολάρισμα. To σκέφτομαι σοβαρά αφού με την αρχαιοπληξία κοντεύω να ξεχάσω τα νέα ελληνικά. Θα προτιμήσω αυτή που έχει για δασκάλους φυσικούς ομιλητές. Πάντα ήθελα να ακούσω την προφορά της αττικής διαλέκτου τον 5ο αιώνα π.Χ. Δεν ξέρω πώς κατάφεραν να τους βρουν, ίσως κάποιο κόλπο με τους αστροναύτες που γύρισαν στη γη να έγινε.

Τις Κυριακές στα Τρίκαλα

Κρύωσε ο καιρός εδώ στο Λονδίνο και καθώς έβγαινα το πρωί και περπατούσα ανάμεσα στα χαμηλά σπιτάκια της γειτονιάς, μου κόλλησε ανεξήγητα στο μυαλό εκείνο το τραγούδι από το Χρονικό του Μαρκόπουλου σε στίχους Μύρη, που τραγουδούσε η Μαρία Δημητριάδη: ‘Τις Κυριακές στα Τρίκαλα, στη Λάρισα, στη Σπάρτη κάποιον κρυφό αρχάγγελο προσμένουν κάθε Μάρτη τα βράδια στον περίπατο κορίτσια και φαντάροι ανεβοκατεβαίνουνε με σκάλες στο φεγγάρι’ Και καθώς έχω πάει παλιότερα σε επαρχιακές πόλεις κυριακάτικα και έχω πάρει μέρος στον περίφημο περίπατο που τον έλεγαν ‘νυφοπάζαρο’ και γελούσαμε, σκέφτηκα πόσο πολύ έχουν αλλάξει όλες αυτές οι πόλεις, και οι υπόλοιπες που δεν είναι στο τραγούδι. Εκείνες οι παγωμένες έρημες Κυριακές, που σε έπιανε μελαγχολία στα πεζοδρόμια με τα κλαδεμένα δέντρα, στα σπίτια που έκλειναν με αμηχανία, δεν έχουν πια ύπαρξη παρά σε αυτό το παράξενο τραγούδι. Στις επαρχίες τα μεν χαμηλά σπίτια εξαφανίστηκαν, στριμώχτηκαν οι πολυκατοικίες στη θέση τους, όμως η ζωή χαμογέλασε, τα κορίτσια απολαμβάνουν μαζί με τα αγόρια στις καφετέριες τις παρέες τους, γελούν ελεύθερα και φλερτάρουν και απολαμβάνουν λιακάδες και παγωνιές, κι η καθημερινότητα δεν έχει καμία σχέση με τη μελαγχολία εκείνη που βασίλευε ως και το 90; Το 80; Δεν είμαι σίγουρη. Πάντως αυτή τη στιγμή μοιάζει πολύ πιο ευχάριστο να μένεις σε επαρχία παρά στην Αθήνα. Κάποιοι πεζόδρομοι αγκαλιάζουν τα λίγα μνημεία που γλίτωσαν από τη μανία κερδοσκοπίας με τις πολυκατοικίες, κι εκεί μπορεί κανείς να συναντήσει και την Ιστορία και το παρόν. Ναι, και η Σπάρτη αξιοποίησε τις πλατείες της, και η Κοζάνη, που είναι παρακάτω στο τραγούδι, αν και χτυπημένη βαριά από την οικιστική ομοιομορφία έχει δημόσιο χώρο για χαλάρωση και συναντήσεις, και βεβαίως η Λάρισα. Καλά, για τα Τρίκαλα δεν το συζητώ, μιλάμε για πρότυπο αξιοποίησης δημόσιων χώρων. Και πού άλλού πήγαμε τελευταία; Στην Τρίπολη, που έχουν και ωραίες πλατείες. Κόσμος και ζωντάνια να ζηλεύουμε οι Αθηναίοι. Στο Ηράκλειο, που ήταν κάποτε από τις πιο άσχημες πόλεις, καμία σχέση με το παρελθόν. Τι να πούμε για τα Χανιά και το Ναύπλιο, είναι και διατηρητέα- διατηρημένα, άλλο επίπεδο. Και η Ξάνθη, και η Κομοτινή. Αντίο μελαγχολία της επαρχίας.

Αέναη μείωση κόστους

Στα σούπερ μάρκετ της Βρετανίας οι ταμίες τείνουν να καταργηθούν. Πρέπει να πηγαίνεις τα ψώνια σου σε αυτόματα μηχανήματα, να τα περνάς μόνος σου ένα- ένα σε σκάνερ, κι αν είναι φρούτα να βρίσκεις μόνος σου πώς ακριβώς λέγονται, να τα μετράς, να μην κάνεις λάθη. Κάθε φορά κάτι κάνω λάθος και περιμένω μπροστά σε μια μηχανή που σφυρίζει ή μουγκρίζει σα δράκος να έρθει κάποιος βιαστικός υπάλληλος να διορθώσει την κατάσταση. Στο μεταξύ, θέλοντας και μη, έχω ενοχές, αισθάνομαι ηλίθια και ταυτοχρόνως θυμώνω, διότι ξέρω πολύ καλά ότι με έχουν βάλει να κάνω δουλειά που ήταν δική τους, μας έχουν βάλει όλους να αντικαθιστούμε τους ταμίες, όπως αντικατέστησαν τους πωλητές. Έχει αρχίσει και στην Αθήνα η μόδα αυτή, την οποία είμαι αποφασισμένη να πολεμήσω συστηματικά, κι ας περιμένω σε μεγάλες ουρές για το κανονικό ταμείο. Φαντάζομαι διάφορους κοστουμαρισμένους μανατζαρέους γύρω σε μεγάλα τραπέζια να υπολογίζουν πόσα κέρδη παραπάνω θα έχουν τα μαγαζιά τους όταν θα καταφέρουν να υποχρεώσουν όλους τους αγοραστές να κάνουν τις δουλειές που θα έπρεπε να κάνουν οι ταμίες, και φουντώνω. Ένας τρόπος να τους αναγκάζεις κάθε φορά να καθυστερούν, αν υποθέσουμε ότι θα καταφέρεις να μην κάνεις λάθος σε τίποτε άλλο, είναι να παίρνεις κάθε φορά κάτι με αλκοόλ, είναι τότε υποχρεωμένοι να έρχονται να διαπιστώσουν αν είσαι πάνω από 18, και τουλάχιστον απολαμβάνεις την αναμονή με λίγο σαδισμό, αντί να σε πνίγουν οι ηλίθιες ενοχές. Έχω αποφασίσει να το κάνω ανελλιπώς. Έγινε αλκοολική πολεμώντας το σύστημα, θα γράψουν στον τάφο μου.

To πεπρωμένο της όπερας

Μου αρέσει η όπερα, πηγαίνω πάντα με λαχτάρα στην αίθουσα της Λυρικής, της παλιάς και της καινούργιας, αφού έχω βγάλει εισιτήρια αμέσως μόλις ανοίγει η προπώληση. Τρέχω, κυριολεκτικά τρέχω στον πεζόδρομο που πάει από το Γκάζι στο Φάληρο, συνδυάζω την έξοδο με γυμναστική σα να λέμε, κάνω τη διαδρομή γεμάτη προσδοκία. Θεωρώ πως τα τελευταία χρόνια το επίπεδο των μουσικών και των τραγουδιστών ανεβαίνει, πάντα άψογος δημιουργείται στις αίθουσες ο ήχος, είμαστε προνομιούχοι που σε σχετικά προσιτές τιμές μπορούμε στην Αθήνα να απολαμβάνουμε το είδος στα καλύτερα του. Ωστόσο, μέσα στην τρεχάλα και την προσδοκία καραδοκεί ένας μικρούλης φόβος, φόβος για τη σκηνοθεσία. Είναι το πεπρωμένο της όπερας ως είδους τα τελευταία χρόνια να υπόκειται σε διάφορες ιδέες σκηνοθετών που κάτι θέλουν να δείξουν βαθύτερο από την πλοκή που η ίδια η όπερα διαθέτει, κάτι πιο διαχρονικό, κάτι πιο βαθύ, κάτι πιο εκτός χρόνου και τόπου, πανανθρώπινο βεβαίως, κάτι που θα μας ευαισθητοποιήσει περισσότερο από την ίδια τη μουσική, την άρια, τη συγκίνηση που μπορεί να προκαλέσει. Κι έτσι βλέπουμε σκηνικά περίεργα και κοστούμια αναχρονιστικά και διάφορες επεμβάσεις εικόνας που τονίζουν το μήνυμα που θέλει να δώσει ο σκηνοθέτης. Ας πούμε στα παραμύθια του Χόφμαν υπήρχε προβολή σε γιγαντοοθόνες σκηνών από κάτι σαν ιδεατό πορνείο (λέω εγώ ιδεατό, γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχουν τέτοια πορνεία, αλλά δεν είμαι και ειδική) με γκρο πλαν μελών γυναικείων σωμάτων στολισμένων με τα παραδοσιακά αξεσουάρ, τύπου φτερά στρουθοκαμήλου, μαύρα αποκαλυπτικά εσώρουχα και δεν συμμαζεύεται. Έκλεινα τα μάτια και άκουγα τη μουσική, αλλά όσο νάναι, δυσκολεύτηκα στην παρακολούθηση. Εντάξει, υπάρχει η ιστορία, το παραμύθι μάλλον του Χόφμαν, με την courtisane, αλλά δεν χρειαζόταν να μας περιλούζουν με τόσο γκροπλαν, θεωρώ προσωπικά. Όι σκηνοθέτες όπερας μας επιφυλάσσουν πλέον καταστάσεις μπρεχτικές στις παραστάσεις. Μας χαρίζουν παραξένισμα και δεν αρκούνται σε ένα ή δυο. Στη Μποέμ ήταν πολύ παράξενο που για να ζεσταθούν οι παριζιάνοι καλλιτέχνες στη σοφίτα τους αποφάσισε ο ποιητής να κάψει το χειρόγραφό του πετώντας το κατευθείαν στο πάτωμα. Βέβαια, ανέβηκε το σασπένς, θα πάρει φωτιά το σκηνικό, δεν θα πάρει; Δεν πήρε. Καλή δουλειά είχε κάνει ο σκηνογράφος. Στη δεύτερη πράξη ένα κοτετσόσυρμα όριζε δυο χώρους που στάθηκε αδύνατον να καταλάβω τι ακριβώς ήταν, ή τι συμβόλιζαν, κρίμα. Στη δε τελευταία σκηνή, όταν η Μιμή λίγο πριν πεθάνει ζητάει ένα μανσόν να ζεστάνει τα χεράκια της και αποφασίζει ένας από την παρέα των μποέμ να πουλήσει το παλτό του για να της το αγοράσουν, εμφανίζεται δε σε λίγο με ένα Αγιοβασιλιάτικο σκουφί από αυτά τα απολύτως ψεύτικα, και της το δίνει για μανσόν, εκεί νομίζω το’πιασα το υπονοούμενο: κάτι για τον πληθωρισμό ήθελε να πει, πουλάς παλτό κι αγοράζεις χάρτινο παιδικό σκουφάκι. Η «Δύναμη του πεπρωμένου» με μπέρδεψε ακόμα πιο πολύ. Στην ιστορία υπάρχει ένας πατέρας μ’ ένα γιο και μια κόρη, η πλοκή στηρίζεται σε αυτή τη σχέση. Στο πρόγραμμα πληροφορούμαστε ότι η παράσταση θέλει να περάσει αντιπολεμικό μήνυμα, γι αυτό μεταφέρεται στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, που ήταν χειρότερος από τους άλλους (ή καλύτερος, πάρτε το όπως θέλετε). Εντάξει, αλλά γιατί ο πατέρας από μαρκήσιος γίνεται στην παράσταση καρδινάλιος; Οι καρδινάλιοι δεν τεκνοποιούν, από όσο ξέρω. Και τι ήθελε να πει το βιντεάκι της εισαγωγής, με τη γυναίκα που κρατούσε αγκαλιά ένα μωρό, ύστερα εμφανίστηκε ένα κοριτσάκι, ύστερα ένας επίσκοπος με κάτι καλογέρους την τράβηξαν με απονιά από τα παιδιά, κι έδωσαν το μωρό στο κοριτσάκι; Είχε κάνει εξώγαμα ο καρδινάλιος; Έτσι είχε αποφασίσει να παρέμβει στην πλοκή η σύγχρονη σκηνοθεσία; Και γιατί άραγε; Τι μήνυμα περιείχε αυτό; Έσπαγα το κεφάλι μου σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, αλλά δεν έβγαλα συμπέρασμα. Προσπάθησα να συγκεντρωθώ στη μουσική, αλλά η απορία με έτρωγε. Παραξένισμα και πάλι παραξένισμα. Είναι φαίνεται το πεπρωμένο της όπερας, δεν μπορεί να ανέβει χωρίς το κατιτίς σε παρέμβαση και άποψη του σκηνοθέτη. Ας πιστεύεις εσύ όσο θέλεις ότι μέσα στην εποχή του το έργο είναι πιο αληθινό, η συγκίνηση πιο πειστική, έχεις ξεπεραστεί από τα γεγονότα και τις τάσεις. Να είσαι ευχαριστημένη που η μουσική δεν αλλάζει, που δεν σκέφτηκε κανείς να βάλει μικρόφωνα στη σκηνή, ή καινούργια όργανα στην ορχήστρα, να κλείνεις τα μάτια και να απολαμβάνεις. Αυτό κάνω βέβαια. Εννοείται. Κι όταν ανεβαίνουν παραστάσεις όπως του Αντρέ Σενιέ, με τους όρθιους γιακάδες της περιόδου της γαλλικής επανάστασης, είμαι ευγνώμων. Δεν είναι ότι θέλω να βλέπω τις όπερες σαν διαρκείς ιεροτελεστίες του ίδιου μύθου, αν και υπάρχει κάτι τέτοιο στο βάθος της σύλληψης τους, της ιδέας που δημιούργησε τις όπερες κατ’ αρχήν. Είναι πως η συγκίνηση που προκαλεί η μουσική, η ανθρώπινη φωνή, αυτά τα μέσα από μόνα τους, είναι τόσο ισχυρή που θα περίμενα και οι σκηνοθέτες πριν μας παραξενίσουν με κάποιο άσχετο εύρημα, να την έχουν νιώσει και να την έχουν σεβαστεί κάπως.

Aς βάλω κι εγώ αυτή τη φωτογραφία, επειδή έτσι όπως την είδα να περνάει στο σημερινό χάζεμα σχεδόν ξανάνιωσα εκείνο το γλυκό ξάφνιασμα που είχα νιώσει τότε, πενήντα χρόνια πριν, όταν ανακάλυψα ότι στ' αλήθεια γεννιόταν φοιτητικό κίνημα. Είχα νιώσει τόση μοναξιά τα πρώτα χρόνια της φοιτητικής μου ζωής, με είχε πιάσει τέτοια απελπισία, δεν κατάφερνα, στη Θεσσαλονίκη που είχαμε πάει, εκεί είχαμε περάσει, να πέσω πάνω σε έναν άνθρωπο που να μπορούμε να μιλήσουμε πολιτικά χωρίς φόβο. Ποιος θα ήταν, τι καπνό φουμάριζε, κι αν μας κάρφωνε; Που τι θα κάρφωνε δηλαδή, μόνο τις σκέψεις μας. Κι ύστερα σιγά -σιγά, κάτι άρχισε να γίνεται. Βέβαια ήταν στη Θεσσαλονίκη, όπως και στην Αθήνα, κάπως περίεργο, ξεκίνησε από Συλλόγους επαρχιωτών φοιτητών, Σύλλογος Κρητών ας πούμε. Σύλλογος Αθηναίων δεν υπήρχε, όμως πια ήταν ξεκάθαρο πως δεν ήμασταν μόνοι μας. Αυτά που θέλαμε τα ήθελαν κι άλλοι. Ήμασταν η φοιτητιώσα νεολαία! Και τα φοιτητικά αιτήματα έκρυβαν ελάχιστα το πολιτικό αίτημα: Θέλαμε Δημοκρατία! Τι ευτυχία ήταν εκείνη η αίσθηση, ότι ήμασταν επιτέλους πραγματικοί, όχι φαντασίες απομονωμένων κοριτσιών εκτός πραγματικότητας, αλλά πρωτοπορεία ενός κινήματος. Ακόμα ξαφνιάζομαι που το θυμάμαι και το βλέπω στις φωτογραφίες.

Οδός Σπυρίδωνος Τρικούπη

 Όποτε περνάω από τη Σπυρίδωνος Τρικούπη, κάνοντας σλάλομ από το ένα πεζοδρόμιο στο άλλο, και αναγκαστικά περνώντας από το δρόμο εκεί που το «διατηρητέο» νεοκλασικό ερείπιο έχει στηριχτεί με σκαλωσιά που καταργεί το πεζοδρόμιο, ονειρεύομαι τον ίδιο τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, τον πολιτικό της Επανάστασης, να βγαίνει από τον τάφο του και να εμφανίζεται ως πελώριο φάντασμα στο δρόμο που φέρει το όνομα του, να στέκεται στη μέση και να βροντοφωνάζει ότι δεν έκανε την Επανάσταση για να γίνει τέτοιος δρόμος, ότι οι άνθρωποι που αναγκάζονται να κυκλοφορούν έτσι στην πόλη που παριστάνει την πρωτεύουσα του κράτους που έχτισε, αναπτύσσουν χαρακτήρα παθητικό και υποτακτικό, ότι δεν θα ησυχάσει η ψυχή του αν δεν βρουν οι δήμαρχοι τρόπο να κάνουν τα πεζοδρόμια της πόλης άξια των πολιτών. Τέτοια πράγματα.

Μ’ αυτά και μ’ εκείνα, και μέχρι να διατυπώσω τις φράσεις που ακούω στο μυαλό μου, άντε, έφτασα στην πλατεία και κόβω Θεμιστοκλέους, όπου ο επώνυμος στρατηγός δεν μιλάει γιατί έχει φύγει οδοιπόρος για τα Σούσα.

Η πρόεδρος που μας έκανε περήφανες

 Παρακολουθώντας το αποχαιρετιστήριο βίντεο της Κατερίνας Σακελλαροπούλου δεν μπορώ να μη θυμηθώ κάτι που λέγαμε πριν δεκαετίες για τις γυναίκες που θέλουν να αναδειχθούν σε θέσεις παραδοσιακά αντρικές: θα πρέπει να είναι πολύ καλύτερες από τους καλύτερους άντρες για να τις παραδεχτούν, κι όταν συμβεί κάτι τέτοιο  θα έχουν να αντιμετωπίσουν κάθε είδους συγκατάβαση, λες και είναι χειρότερες από τους χειρότερους.

Έτσι ήταν η πρόεδρος μας κι έτσι και χειρότερα αντιμετωπίστηκε. Σε κάθε της δημόσια στιγμή άκουγες τα πιο απίθανα σχόλια, για την εμφάνιση της, τα ρούχα της, το ύψος της, το χτένισμα της, κι όλα τυλιγμένα σε οικειότητα που ποτέ δεν είχε εκφραστεί για κανέναν από τους προηγούμενους προέδρους, όλους άντρες. Υπήρχε  σεβασμός για τη θέση του προέδρου Δημοκρατίας, στο κάτω- κάτω είναι θέση συμβολική, είναι το πολίτευμα μας, και δεν το αποκτήσαμε εύκολα. Πάνω από ενάμιση αιώνα παιδευόμασταν με πίσω- μπρος βασιλείες, δικτατορίες, εκθρονίσεις, κι άντε πάλι απ΄την αρχή, μέχρι να σταθεροποιηθούμε.

Σε κάποιους δεν άρεσε που η πρόεδρος δεν παρενέβη να σταματήσει το νόμο για τον γάμο ομοφυλοφίλων, λες και ήταν αρχιεπίσκοπος, σε άλλους που φωτογραφήθηκε μπροστά στον φράχτη του Έβρου. Ο φράχτης στον Έβρο κι εμένα δεν μου αρέσει, και έχω πολλές ιδέες να προτείνω για την υποδοχή των μεταναστών αλλά δεν είμαι πρόεδρος της Δημοκρατίας, οπότε προσπαθώ να καταλάβω γιατί είχε συμβολικό βάρος η στήριξη μιας επιλογής του κράτους πάνω στα σύνορα του, έστω κι αν εγώ διαφωνώ. Σε κάθε της άλλη εμφάνιση πάντως που έτυχε να δω, είτε όταν επιθεωρούσε φρουρές, τόσο αλλιώτικο σώμα μπροστά στους ένστολους, είτε όταν δεχόταν προσφυγάκια στο προεδρικό Μέγαρο, είτε όταν επισκεπτόταν χωριά και πόλεις και ιδρύματα, κάθε της λόγος ήταν πλούσιος σε πληροφορίες, σε σημασίες, σε ουσία, και είχε βάρος συμβολικό, ακριβώς όπως πρέπει. Γιατί ήταν σημαντικό να μνημονεύσει κάποιον σπουδαίο καλλιτέχνη που πέθανε, γιατί ήταν σημαντικό να εμψυχώσει τους φαντάρους, τους υπαλλήλους διαφόρων ιδρυμάτων, τους κατοίκους μακρινών νησιών, γιατί ήταν σημαντικό να δεξιωθεί την αριστούχο μικρή Αρμένισσα, γιατί ήταν σημαντικό να ανοίξει τον κήπο του μεγάρου. Κάθε της φράση ήταν πλούτος και συμπάθεια. Μάθαμε και καταλάβαμε, και αγκαλιάσαμε μαζί της όψεις και θεσμούς και αξίες της Ελλάδας, καταστάλαξαν μέσα μας οι σημασίες τους. Είχε βρει τον τρόπο να ζυγίζει και να αποδίδει στα πράγματα που απαρτίζουν την πολιτική και κοινωνική μας ζωή το σωστό τους βάρος. Μας έκανε να το συναισθανθούμε. Κανένας πριν από αυτήν δεν το είχε κατορθώσει αυτό, δεν το είχε καν επιχειρήσει, όσο συμπαθής, όσο σημαντικός και σωστός κι αν υπήρξε στη θητεία του.

Δεν ήταν πολιτικός να ξέρει να γίνεται ευχάριστη, ήταν δικαστής, ήταν αυστηρή, ήξερε τους θεσμούς και τη σημασία τους και μια δεύτερη θητεία θα ήταν ιδανική για να τους μάθουμε κι εμείς οι πολίτες συνεχίζοντας να παρακολουθούμε κάθε της κίνηση. Το όνομα της δεν μπαίνει όμως καν στη λίστα των υποψηφίων και αισθάνομαι σα να κλείνει μια πόρτα πολιτικής συνειδητοποίησης για τον απλό πολίτη, όπως είμαι εγώ, και πολλοί ακόμα με τους οποίους συνομιλώ αυτές τις μέρες.

Η θέση του προέδρου της Δημοκρατίας είναι στην Ελλάδα κυρίως συμβολική. Συχνά η Δημοκρατία συμβολίζεται στην τέχνη από γυναίκα, όπως κι η ελευθερία. Σκέπτομαι ας πούμε την Ελευθερία του Ντελακρουά που οδηγεί το λαό, ψηλή, σαρκώδη, επιβλητική, ή το μπούστο της Μαριάννας της Δημοκρατίας με το φρυγικό σκούφο, που κάθε τόσο τα χαρακτηριστικά της άλλαζαν για να γίνει ακόμα πιο όμορφη. Καμία σχέση με την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, μια αληθινή γυναίκα, που όπως όλες μας πάλεψε στη ζωή της με τα χαρακτηριστικά που της έδωσε η φύση και με τα στερεότυπα που μας περίμεναν στη γωνία άμα τη εμφανίσει της εφηβείας μας, και κατάφερε να ανέβει τα σκαλοπάτια της καριέρας της ως γυναίκα, με δουλειά και σοβαρότητα. Όταν την έβλεπα στις φωτογραφίες των επισήμων και ανεπισήμων δράσεων της μου φαινόταν πιο δυνατό σύμβολο από τη Μαριάννα, την ελευθερία του Ντελακρουά κι όλες τις ωραίες προσωποποιήσεις του θεσμού. Γιατί η Δημοκρατία είναι έτσι, παλεύει με αυτά που έχει και αντιμετωπίζει συνεχώς τα στερεότυπα. Με έκανε περήφανη η κυρία Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Λυπάμαι πολύ που θα χάσω τη συγκίνηση και τη μαθητεία.

Αντίο κύριε Κώστα

 Πρώτη φορά στη ζωή μου κλαίω για θάνατο πολιτικού. Μα μήπως κλαίω για κάτι άλλο, εκείνη την ελπίδα που είχαμε με το Σημίτη πρωθυπουργό ότι θα γινόταν εκσυγχρονισμός, θα γινόμασταν σοβαρή χώρα, μπήκαμε και στο ευρώ, μας περίμεναν τα καλύτερα, τη σιγουριά εκείνη την αφελή, που χάθηκε; 

Μα από την πρώτη στιγμή, από τις πρώτες μέρες που είχε εκλεγεί είχαν αρχίσει τα όργανα, τα Ιμια πρώτα και καλύτερα, θυμάμαι να οδηγώ και να ακούω ότι ευχαριστούσε τους Αμερικάνους για την παρέμβαση τους και να σκέφτομαι τι έχει να ακούσει τώρα γι αυτή την ειλικρινή πρόταση από όλους τους νταήδες που κυκλοφορούσαν στην πολιτική.. 

Ήταν ακριβώς το αντίθετο από τους πολιτικούς που λατρεύονται καλλιεργώντας την εικόνα τους, που αναπτύσσουν τη «σχέση αγάπης με το λαό» εκείνος σεβόταν τους πολίτες και ήθελε να σεβόμαστε τον εαυτό μας. Δεν έμοιαζε καθόλου με τον Παπανδρέου, κι όμως κατέφερε να εκλεγεί δυο φορές πρωθυπουργός, που σημαίνει ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μπορούσαν να τον εκτιμήσουν. 

Ήμουν κι εγώ από αυτούς που αμέσως μόλις εξελέγη στο ΠΑΣΟΚ άρχισα να το ψηφίζω ,ήμασταν πολλοί εξ αριστερών που το κάναμε.  Ξέρω πως ήμασταν πολλοί που χαρήκαμε τότε, και στραφήκαμε τότε, και ελπίσαμε πολλά, και συμπαρασταθήκαμε με όποιον τρόπο μπορούσαμε, που εκτιμήσαμε κάθε στιγμή της μεγάλης προσπάθειας που έκανε, ενάντια και σε στελέχη του κόμματος του ακόμα. 

Ναι, για όλα αυτά και την κατηφόρα που πήραμε ύστερα, τα θυμάμαι και δεν μπορώ να σταματήσω να κλαίω, αλλά και για τον ίδιο τον κύριο Κώστα, λες και είχαμε γίνει φίλοι. Τον αγάπησα πολύ. Αυτή την ήσυχη, σοβαρή παρουσία που αξιωθήκαμε. 

Κάποτε είχαμε ανακαλύψει με τον Δημήτρη ότι ο πατέρας του, μάλλον ο παππούς του, ήταν από τη Δράκεια, το χωριό της γιαγιάς μου στο Πήλιο. Ήμασταν και πατριωτάκια λοιπόν.