Τα ρομάντζα των προγόνων μας

Κατεβαίνοντας την Πανεπιστημίου προς Ομόνοια, προσέχω πάντα, περπατώντας στο αριστερό πεζοδρόμιο, μια επιγραφή στο μαρμάρινο τοίχο ενός μοντέρνου μεγάρου: «Εδώ απέθανεν ο Ραγκαβής» Δεν έχει χρονολογία, ούτε εξηγεί ποιος ήταν ο Ραγκαβής, κι αναρωτιέμαι σε πόσους να θυμίζει κάτι αυτό το όνομα.

Δεν θυμόμαστε πια τους ρομαντικούς συγγραφείς που μάγεψαν και διέπλασαν τις ψυχές και τις αξίες των προγόνων μας,  όμως είναι ακόμα ζωντανοί στη νοοτροπία και στα κλισέ μας. Το συνειδητοποίησα διαβάζοντας το βιβλίο του Αλέξη Πολίτη «Η ρομαντική λογοτεχνία στο εθνικό κράτος 1830- 1880» σαν καταβύθιση στα συμπλέγματα και τα δράματα της κοινής ελληνικής ψυχής, αν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Νομίζω υπάρχει, δοθέντος του αβάσταχτου καημού που κυκλοφορεί γύρω μας και που δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τελικά την προέλευση του αν δεν αναζητήσει τα κείμενα που τον δημιούργησαν. Δεν είναι μόνο οι παράγραφοι που διδάσκονται στο σχολείο, ούτε καν η επανάληψη των εθνικών γιορτών με τα ίδια και τα ίδια κλισέ, όχι αποκλειστικά. Βιβλία που αγαπήθηκαν και  πια δεν κυκλοφορούν,  δεν εκδίδονται, κανείς δεν τα θυμάται, τα έχουμε κατά κάποιον τρόπο αφομοιώσει, κι έτσι ασυνείδητα το παράπονό τους ζει μέσα μας ισχυρό και βρίσκει συνέχεια καινούργιους τρόπους έκφρασης..

Μια ολόκληρη ζωή να προσπαθείς να καταλάβεις αυτή την περίφημη ελληνική ψυχή (ψυχή βαθιά,  βαθύτατη) με όρους ιστορίας και οικονομίας, δεν αρκεί. Πρέπει να ξέρεις τι αγαπούσαν οι άνθρωποι, τι τους συγκινούσε, τι τους διέπλαθε,  τότε που ήταν στο λίκνο ακόμα της εθνικής κατασκευής, καινούργιο κράτος, καινούργια γλώσσα και λογοτεχνία, όλα έπρεπε να στηθούν από την αρχή. Την εποχή που η λογοτεχνία είχε αναλογικά μεγάλο κοινό, τι ήρωες και τι ηρωίδες άφησαν το αποτύπωμα τους σε λέξεις, σε ονόματα, σε εκφράσεις που ακούγονται πια με μυστηριώδη καταγωγή, αλλά τόσο ξεκάθαρο νόημα. Πόσο βασανισμένοι, πόσο σπουδαίοι, πόσο αδικημένοι, πόσο ρομαντικοί υπήρξαν και  πόσο καλλιέργησαν το διαρκές παράπονο, το ριζωμένο αίσθημα αδικίας που ακόμα μας βασανίζει. Πόσο παραδοσιακό υπήρξε το μοντέρνο, πόσο συντηρητικό το ριζοσπαστικό, πόσο εναρμονισμένο με τα δυτικά πρότυπα, τι ζητούσε από τη Δύση και τι εισέπραττε, πώς συνομιλούσε μαζί της η λογοτεχνία.

Στην αναζήτηση ταυτότητας που έχουμε επιδοθεί,  διαβάζονται οι αναγνώσεις των πρώτων νεοελλήνων σαν ψυχανάλυση.